Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 συνοδεύτηκε από σημαντικές ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή διότι είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αρκετών ανεξάρτητων κρατών. Αναλυτικότερα, στα πρώην εδάφη της Σοβιετικής Ένωσης δημιουργήθηκαν κράτη, κάποια εκ των οποίων ήταν κατά βάση ισλαμικά, έχοντας, παράλληλα, στοιχεία κοινής παράδοσης με την Τουρκία.
*Γράφει ο Αριστείδης Κολετζάκης
Πρόκειται για κράτη όπως είναι το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν. Η Τουρκία, ως μέλος του ΝΑΤΟ με ιδιαίτερη γεωστρατηγική θέση, επιδίωξε να αποτελέσει τη γέφυρα μεταξύ των τουρκογενών - κατά την αντίληψή της - πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών και της Δύσης. Η Δύση, από τη μεριά της, επιθυμούσε να εκκινήσει οικονομικές σχέσεις με τα κράτη της Μέσης Ανατολής, έχοντας κατά νου τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές και επιδιώκοντας την αποκοπή τους από τη Ρωσία.
Τα νεοσυσταθέντα κράτη, όμως, δεν ταυτίστηκαν πλήρως με την Τουρκία. Πιο συγκεκριμένα, κάθε πρώην Σοβιετική Δημοκρατία της Μέσης Ανατολής υιοθέτησε διαφορετικό αλφάβητο, ούτως ώστε να εδραιώσει την ξεχωριστή εθνική της ταυτότητα και κατ’ αυτόν τον τρόπο καμία δεν κατέληξε να είναι αμιγώς τουρκόφωνη. Η προσπάθεια επίτευξης πραγματικής ανεξαρτησίας, σε συνδυασμό με την υπαρκτή επιρροή την οποία ασκούσε η Ρωσία στις πρώην επαρχίες της Σοβιετικής Ένωσης, είχαν ως αποτέλεσμα την αποτυχία της πρώτης προσπάθειας σύζευξης της Τουρκίας με τα νέα κράτη της Μέσης Ανατολής.
Τέλος, μετά το 2000 η Τουρκία έκανε νέα βήματα οικονομικής και πολιτιστικής επέκτασης στις υπό εξέταση χώρες, καταγράφοντας μία ορατή επιτυχία.
Η έλευση της δεύτερης χιλιετίας συνοδεύτηκε από μία σημαντική οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο της χώρας στο G-20. Η Τουρκία επιδίωξε να αποτυπώσει την οικονομική ανάπτυξη στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Εκείνη την περίοδο κέρδισε έδαφος το “Δόγμα Νταβούτογλου”, σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία διαθέτει - βάσει της ιστορίας και της πολιτιστικής της κληρονομιάς - στρατηγικό βάθος που της επιτρέπει να μην αποτελεί απλώς έναν σύνδεσμο μεταξύ Δύσης και Ανατολής, αλλά να διαδραματίζει ρόλο κεντρικής δύναμης εντός της ευρύτερης περιοχής της.
Αξίζει να σημειωθεί πως ο Ισμαήλ Τζεμ (Τούρκος ΥΠ.ΕΞ. 1997-2002) είχε υποστηρίξει πως υπάρχουν 26 κράτη με τα οποία η Τουρκία μοιράζεται κοινή ταυτότητα. Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας προσανατολίστηκε σε ένα σχέδιο μηδενικών προβλημάτων με τις γειτονικές χώρες, υπό την παράλληλη προσπάθεια ειρηνικής επίλυσης των προβλημάτων που ταλαιπωρούσαν τα γειτονικά κράτη. Τα γειτονικά κράτη υποδέχτηκαν την Τουρκία σε ρόλο διαμεσολαβητή και μέσα από αυτή τη διαδικασία η Τουρκία πέτυχε να εξελιχθεί σε ένα πρόσκαιρο “κράτος-πρότυπο” για τον μουσουλμανικό και ισλαμικό κόσμο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Δύση επιθυμούσε να επιτύχει έναν συγκερασμό μεταξύ Ισλαμισμού και δυτικού τύπου Δημοκρατίας, προβάλλοντας την Τουρκία ως “πρότυπο” για τις μουσουλμανικές χώρες.
Εντούτοις, από το 2016 κι έπειτα τερματίστηκε η πολιτική των μηδενικών προβλημάτων και εκκίνησε μία πολιτική στρατιωτικής δράσης, ενώ σημαντικά παραδείγματα αποτέλεσαν η επέμβαση στη Συρία και η παροχή βοήθειας στο Αζερμπαϊτζάν κατά τη σύγκρουση με την Αρμενία. Η εν λόγω στροφή αναφορικά με τον τρόπο άσκησης εξωτερικής πολιτικής μείωσε σημαντικά την επιτυχία της Τουρκίας στις μουσουλμανικές χώρες.
Αξίζει να σημειωθεί πως η έναρξη της ανάληψης στρατιωτικής δράσης της Τουρκίας συνέπεσε χρονικά με τις αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες του Ερντογάν, την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, τη συνταγματική αναθεώρηση του 2017, η οποία έδωσε υπερ-εξουσίες στον Τούρκο πρόεδρο, και τη διακυβέρνηση Trump στις ΗΠΑ.
Η πρόσφατη κατάληψη της εξουσίας του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν έχει ήδη πυροδοτήσει εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Έχοντας κατά νου τη θεωρία του νυν ΥΠ.ΕΞ. της Τουρκίας περί στρατηγικού βάθους, αλλά και την αντίληψη του πρώην ΥΠ.ΕΞ. της Τουρκίας περί συγγενούς ταυτότητας με 26 κράτη, είναι δυνατόν να αντιληφθεί κανείς πως η Τουρκία θα επιδιώξει να ανακτήσει τον ηγετικό - και συνδετικό με τη Δύση - ρόλο της στη Μέση Ανατολή μετά την τελευταία πενταετία, η οποία δημιούργησε σημαντική δυσπιστία σε αρκετά κράτη. Το πεδίο είναι, άλλωστε, ευνοϊκό, καθώς το τουρκικό κυβερνών κόμμα όσο περνούν τα έτη φανερώνει όλο και περισσότερο τις ισλαμικές του καταβολές.
* Ο Αριστείδης Κολετζάκης είναι απόφοιτος του Τμήματος Νομικής του δημόσιου Πανεπιστημίου Κύπρου.
