Αναμφίβολα ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ειρηναίος δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο. Είναι τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ο επικεφαλής ως Προκαθήμενος (και όχι ως Αρχιερέας-Μητροπολίτης) της Ημιαυτόνομης Εκκλησίας της Κρήτης, που αποτελεί την κομβική ίσως εκκλησιαστική επαρχία που σε ευθεία γραμμή υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη Σύνοδό του. Με άλλα λόγια, η Επαρχιακή Σύνοδος της Εκκλησίας Κρήτης είναι υπόλογος σε μια ανώτερη Σύνοδο.
Ο Κρήτης Ειρηναίος γεννήθηκε στις 9 Αυγούστου του 1933 στα Μιξόρρουμα Ρεθύμνου. Τις εγκύκλιες σπουδές του τις πραγματοποίησε αρχικά στο Γυμνάσιο Αρρένων Ρεθύμνου και στη συνέχεια φοίτησε στην Εκκλησιαστική Σχολή Κρήτης. Σπούδασε στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης (πριν η τουρκική κυβέρνηση αναστείλει τη λειτουργία της) και μάλιστα ήταν συμφοιτητής του σημερινού Οικουμενικού Πατριάρχη, με τον οποίο από τότε συνδέεται με στενούς δεσμούς προσωπικής φιλίας και αμοιβαίας εκτίμησης. Στη συνέχεια συνέχισε τις σπουδές του στο Κολέγιο του Αγίου Βονιφατίου στο Warminster της Αγγλίας.
Διετέλεσε εφημέριος στον Ιερό Ναό Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Μπρίστολ, Πρωτοσύγκελος της Ιεράς Μητροπόλεως Κυδωνίας και Αποκορώνου και Σχολάρχης της Εκκλησιαστικής Σχολής Κρήτης.
Από τις 9 Ιουνίου 1975 που εξελέγη παμψηφεί από την Ιερά Επαρχιακή Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης Μητροπολίτης Κυδωνίας και Αποκορώνου είναι μέλος της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Ημιαυτόνομης Εκκλησίας της Κρήτης.
Ένας άνθρωπος με αγιότητα βίου, με αγάπη προς όλους, δίχως προϋποθέσεις ή εξαιρέσεις, ευγενής, αρχοντικός, αυθεντικά ταπεινός και με απόλυτο σεβασμό απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Γι’ αυτό, εξάλλου, επιλέχθηκε ως ο καταλληλότερος για τη διαδοχή του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Τιμοθέου, όταν εκείνος «κοιμήθηκε» το 2005.
Η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον εξέλεξε παμψηφεί Αρχιεπίσκοπο της Εκκλησίας της Κρήτης στις 30 Αυγούστου του 2006 στο Φανάρι.
Φέτος, στις 30 Αυγούστου, συμπληρώθηκαν δεκαπέντε έτη από την εκλογή του στον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο της Κρήτης. Δεκαπέντε έτη θυσιαστικής ανιδιοτελούς διακονίας...
Όμως, αντί οποιασδήποτε τιμής για την προσφορά του στην Εκκλησία και στον άνθρωπο, ξεκίνησε, σύμφωνα με το προχθεσινό δελτίο Τύπου που εξέδωσε η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος της Κρήτης, η διαδικασία για την αντικατάστασή του και, μάλιστα, με πιστοποίηση της ανικανότητάς του από τριμελή επιτροπή γιατρών.
Μένοντας σε αυτό το γεγονός, θα ήθελα να καταθέσω κάποιες σκέψεις ή καλύτερα κάποιους προβληματισμούς, με αφορμή τα όσα κατά καιρούς έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Είναι ταυτόχρονα και κάποια ερωτήματα τα οποία ζητούν απαντήσεις.
Γιατί άραγε επιλέχθηκε αυτός ο τρόπος; Ήταν ηθικά, νομικά και κανονιστικά σωστό οι Ιεράρχες της Επαρχιακής Συνόδου της Κρήτης, και μάλιστα ομόφωνα, να καταλήξουν στην ενεργοποίηση του σχετικού άρθρου 39, παράγραφος 2, του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας Κρήτης για την παραίτηση του Αρχιεπισκόπου λόγω ανικανότητας, μετά από ιατρική εξέταση; Μπορούν με μια «παρακινδυνευμένη» ερμηνεία του εν λόγω άρθρου να προχωρήσουν σε κάτι τέτοιο;
Να το πω πρώτα απλά: Το άρθρο 39, παράγραφος 2, που επικαλούνται, δεν μπορεί να ισχύει για τον Αρχιεπίσκοπο, τον Προκαθήμενο της Εκκλησίας Κρήτης, γιατί σε πολύ λιανά νομικά δεν τον εκλέγει η Τοπική Σύνοδος, όπως γίνεται με τους άλλους Αρχιερείς-Μητροπολίτες, αλλά η Σύνοδος στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο Φανάρι, δηλαδή η Αγία και Ιερά Σύνοδος. Συνεπώς το Φανάρι είναι και το μόνο που μπορεί να κινήσει με ή χωρίς ιατρικές γνωματεύσεις τις όποιες διαδικασίες για να κηρυχθεί σε «κένωση» ο θρόνος του Προκαθημένου της Κρήτης ή και να μην το πράξει. Όλα τα άλλα είναι ακροβατισμοί και διασταλτικές ερμηνείες για να αιτιολογηθεί «εδώ και τώρα» μια αδικαιολόγητη σπουδή απομάκρυνσης του Ειρηναίου από τη θέση του Προκαθημένου της Τοπικής μας Εκκλησίας.
Αναρωτιέμαι, όμως. Μήπως έτσι επιχειρείται να δημιουργηθεί ένα προηγούμενο, το οποίο απουσίαζε από την Κρήτη όλα αυτά τα χρόνια; Αυτές οι πρακτικές μπορεί να είναι συνήθεια στην Αυτοκέφαλη και νεόκοπη Εκκλησία της Ελλάδας, αλλά η Τοπική Εκκλησία, για όσους το ξεχνούν, δεν είναι αυτοκέφαλη, αλλά εκκλησιαστική επαρχία απευθείας υπαγόμενη στον Οικουμενικό Θρόνο.
Αναρωτιέμαι ακόμη αν η περιγραφή στο προχθεσινό ομόφωνο ανακοινωθέν, ότι η απόφαση για ορισμό τριμελούς ιατρικής επιτροπής που θα εξετάσει την υγεία και την πνευματική επάρκεια του Αρχιεπισκόπου Κρήτης (μη στρογγυλεύουν κάποιοι, περί αυτού πρόκειται) «έλαβε την ευλογία, έγκριση και συγκατάθεση της ΑΘΠ του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου», είναι επακριβώς η διατύπωση που έλαβαν από το Φανάρι ή αν ως τέτοια ερμηνεύτηκε και αυτή διασταλτικά, όπως το άρθρο 39, παράγραφος 2 του Καταστατικού της Εκκλησίας Κρήτης.
Αν όμως όντως είναι έτσι, θεωρεί κανείς ότι ο εχέφρων Οικουμενικός Πατριάρχης χρειαζόταν όλο αυτό το σκηνικό με την αλγεινή εντύπωση συμπεριφοράς προς το πρόσωπο τού Κρήτης Ειρηναίου; Αφού μάλιστα είναι πέρα από βέβαιο ότι, αν του ζητούσε απλά την παραίτησή του, σίγουρα θα την ελάμβανε από τον Ειρηναίο, που όλοι μας γνωρίζουμε. Θεωρούν πως, αν αυτό είχε κριθεί αναγκαίο και επείγουσας μορφής, δε θα μπορούσε να το πράξει και μάλιστα αθόρυβα και χωρίς τέτοια «πλήγματα» για τον προσωπικό του φίλο από την εποχή της κοινής τους πορείας στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης; Αυτό πιστεύουν ορισμένοι για τις δυνατότητες του Οικουμενικού Πατριαρχείου;
Παραίτηση με ανοιχτή ημερομηνία
Ακόμη πιο βαθιά όμως, όλοι αυτοί που έσπευσαν να μιλήσουν για την ανεύρεση «λύσης» για την έναρξη διαδικασιών απομάκρυνσης του Ειρηναίου από τη θέση του Αρχιεπισκόπου εν ζωή μπορούν να εξηγήσουν τις «ευλογίες» του Οικουμενικού Πατριάρχη στη «λύση» που επέλεξαν, όταν γνωρίζουν ότι με μια κίνηση θα μπορούσε να έχει συμβεί αυτό που διακαώς επιθυμούν, έξω από τη βιολογική-φυσική εξέλιξη που δείχνουν να παίρνουν τα πράγματα συν τω χρόνω, για τα οποία, και κατά το «σχήμα» τους, ο Θεός γνωρίζει καλύτερα από όλους;
Δηλαδή, αν πράγματι ο Οικουμενικός Πατριάρχης ήθελε να απαλλάξει τον Κρήτης Ειρηναίο από τα καθήκοντά του, για λόγους υγείας, δε θα μπορούσε να «ενεργοποιηθεί» η παραίτηση που ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ειρηναίος επέδωσε στον Οικουμενικό Πατριάρχη τη μέρα που αποδέχτηκε την εκλογή του ως Αρχιεπισκόπου Κρήτης στο Οικουμενικό Πατριαρχείο από τη Σύνοδο στο Φανάρι ή να του το ζητήσει έτσι απλά;
Όπως πολλοί γνωρίζουν εξ αυτών, ο Αρχιεπίσκοπος Ειρηναίος ξεκίνησε τη νέα διακονία του το 2006, επιδίδοντας την παραίτησή του στον Οικουμενικό Πατριάρχη με ανοιχτή ημερομηνία, «λευκή» δηλαδή. Και ο λόγος; Να αποφύγει η Εκκλησία τη στερούμενη νομικής κατοχύρωσης διαδικασία στην οποία μόλις εισήλθε. Και αυτό το έπραξε διότι, ως Ιεράρχης της Κρήτης από το 1975, βίωσε τη δυσκολία των τελευταίων χρόνων της Αρχιεπισκοπίας του μακαριστού Τιμοθέου και το νομικό αδιέξοδο (το οποίο παραδόξως τότε υπήρχε και τώρα δεν υπάρχει;) γύρω από την εφαρμογή του σχετικού άρθρου για την αναγκαστική αντικατάσταση του εκάστοτε Αρχιεπισκόπου λόγω ανικανότητας. Δύο μέτρα και δύο σταθμά; Πολύ απλά, ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης δεν εκλέγεται όπως οι άλλοι Αρχιερείς από την Επαρχιακή Σύνοδο, αλλά από την υπερκείμενη Ιερά και Αγία Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου: Αυτή είναι που έχει και τον τελικό λόγο για το πότε, πώς και με ποιο τρόπο η «Αρχιεπισκοπική Έδρα» της Κρήτης κηρύσσεται σε «κένωση».
Γιατί τέτοια βιασύνη;
Αν πάλι επιμένουν οι τοπικοί σήμερα ότι το άρθρο 39, παράγραφος 2, του Καταστατικού Χάρτης της Εκκλησίας Κρήτης αφορά και τον Προκαθήμενό της, τότε θα πρέπει να μας εξηγήσουν: Γιατί τότε δεν ενεργοποιήθηκε το ίδιο άρθρο επί Τιμοθέου; Μήπως από σεβασμό στο πρόσωπο του μακαριστού Τιμοθέου; Εάν ισχύει αυτό, ο Κρήτης Ειρηναίος δεν είναι άξιος τού ίδιου σεβασμού; Γιατί τέτοια βιασύνη; Αν υπήρχε τότε νομικό ζήτημα και κενό, το ίδιο υφίσταται και σήμερα, μιας και δεν έχει αλλάξει ο Καταστατικός Χάρτης. Μήπως η στερούμενη απόλυτης νομιμότητας διαδικασία, που μόλις ξεκίνησε, ανοίγει τον ασκό του Αιόλου; Αν κάποιος προσβάλλει τη διαδικασία; Τι θα γίνει τότε; Νέες περιπέτειες. Αυτό που ακριβώς απευχόταν ο Κρήτης Ειρηναίος. Γι’ αυτό και ήδη από το 2006 είχε οικειοθελώς παραιτηθεί με ανοιχτή ημερομηνία.
Υπάρχει βέβαια και η άποψη με την παρακινδυνευμένη ερμηνεία του άρθρου 39, που τελικά αυτή επέλεξαν ομοφώνως προχθές, ότι αυτό καλύπτει και την περίπτωση ανάγκης αντικατάστασης του Αρχιεπισκόπου. Προφανώς δεν αρκεί σε ορισμένους η δημιουργία της θέσης του «Βοηθού Επισκόπου στον Αρχιεπίσκοπο», χρήση της οποίας έγινε και επί Τιμοθέου και επί Ειρηναίου, ώστε για λόγους υγείας να τους συνδράμουν στα καθήκοντά τους.
Άρα ευθέως, αν και δεν το λένε, εννοούν ότι θεωρούν πως ο Κρήτης Ειρηναίος δεν έχει πλέον ούτε πνευματική διαύγεια. Αν λοιπόν με την απόφαση (επαναλαμβάνω νομικά-κανονιστικά σηκώνει πολλή αμφισβήτηση) που κατέληξαν προχωρούν, ας δούμε και κάποιες πτυχές που ίσως δεν τους έχουν βάλει σε σκέψη: Σίγουρα η επιτροπή των ιατρών που αποφάσισαν θα εξετάσει, πέραν των άλλων, και την κατάσταση της νοητικής του λειτουργίας. Είναι δυνατόν ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο οποίος πρόσφατα με χαρά υποδέχτηκε τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών στην έδρα της Συνόδου της Κρήτης (σύμφωνα και με τις σχετικές φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν), να μην μπορεί να προεδρεύσει και στις εργασίες της Συνόδου; Οπότε, όπως έχει διαρρεύσει από «τους γνωστούς-αγνώστους» εκκλησιαστικούς κύκλους, το μείζον ζήτημα είναι αυτό του ποσοστού άνοιας από την οποία πάσχει τελικά ή όχι ο Αρχιεπίσκοπος Ειρηναίος;
Η ισχύς της υπογραφής
Και αυθόρμητα τίθεται το ερώτημα: Αν από την ιατρική εξέταση αποδειχθεί ότι πάσχει από άνοια σε τέτοιο βαθμό, όπως λένε, ώστε να μην μπορεί να συνεχίσει να επιτελεί τα καθήκοντά του (αν και αυτό είναι δουλειά της Ιεράς Συνόδου στο Φανάρι να το αποφασίσει), τότε από πότε έχει πάψει να έχει ουσιαστική ισχύ η υπογραφή του; Πόσες πληρωμές, διοικητικές μεταβολές κ.λπ. φέρουν την υπογραφή του μέχρι και σήμερα; Πόσες και τι είδους ενέργειες θα πρέπει να ανακληθούν; Από πότε και εξής; Αυτά θα κληθεί να απαντήσει η επιτροπή των ιατρών που θα συσταθεί υπό την εποπτεία πρωτοδίκη. Θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το περιεχόμενο του σχετικού πορίσματος, το οποίο θα πρέπει να είναι στον απόλυτο βαθμό ιατρικά κατοχυρωμένο και νομικά απρόσβλητο. Δεν πρέπει να προσπερνούν ορισμένοι το γεγονός ότι ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος Κρήτης είναι ο πρόεδρος μίας Τοπικής Επαρχιακής Συνόδου και επικεφαλής της μεγαλύτερης Μητρόπολης-Αρχιεπισκοπής της Κρήτης.
Άξιο παρατήρησης είναι επίσης το γεγονός ότι η Τοπική Σύνοδος εμφανίζεται να λειτουργεί με τα δεδομένα μιας Αυτοκέφαλης Εκκλησίας με πλήρη εκκλησιαστική και διοικητική αυτοτέλεια. Μέχρι σήμερα, τουλάχιστον, αν δεν κάνω λάθος, η Κρήτη αποτελεί Ημιαυτόνομη ως προς το εκκλησιαστικό καθεστώς της Εκκλησία. Όπως λοιπόν δεν εκλέγει τον Προκαθήμενό της, έτσι δεν μπορεί και να τον παύσει. Λέμε κάτι λάθος με βάση την προχθεσινή κίνηση; Γι’ αυτό ίσως δεν υπάρχει ξεκάθαρη σχετική πρόβλεψη στον Καταστατικό της Χάρτη για τον Αρχιεπίσκοπο, σε αντίθεση με τις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, όπως π.χ. στην Ελλάδα. Θα είναι ίσως ολέθριο λάθος να εφαρμοστεί μια λάθος τακτική, έξω από τα δεδομένα του Καταστατικού Χάρτη, η οποία ενδέχεται να δυσκολέψει αρκετά τις σχέσεις της Κρήτης με το Φανάρι.
Μήπως κρύβονται σκοπιμότητες εκκλησιαστικών ή μη προσώπων;
Κλείνοντας, στέκομαι στο σχετικό ανακοινωθέν της Συνόδου της Κρήτης. Διερωτώμαι γιατί έπρεπε να δοθεί στη δημοσιότητα, εφόσον ακόμα οι ιατροί (παρότι στις διαρροές των προηγούμενων ημερών άλλα γράφονταν), όχι μόνο δεν έχουν αποφανθεί για την ανικανότητα ή μη του Αρχιεπισκόπου Ειρηναίου, αλλά μόλις προχθές αποφασίστηκε ο ορισμός τους σε τριμελή επιτροπή. Πέραν του γεγονότος ότι το ανακοινωθέν διαπνέεται από την απόλυτη βεβαιότητα ότι η αντικατάσταση είναι δεδομένη και η διαδικασία απλά τυπική, παρουσιάζει τον Αρχιεπίσκοπο ως έναν άνθρωπο ο οποίος δεν επιθυμεί να αποχωρήσει οικειοθελώς από τη θέση του, παρόλο που εδώ και πολύ καιρό αδυνατεί να συνεχίσει να επιτελεί τα καθήκοντά του. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, γιατί τώρα; Γιατί όχι νωρίτερα; Γιατί όχι αργότερα; Ποιοι λόγοι επιβάλλουν την έναρξη της σχετικής διαδικασίας κατά την παρούσα χρονική συγκυρία; Ήδη η αναστάτωση και ο σκανδαλισμός του ποιμνίου λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις. Και οι διαστάσεις αυτές θα γίνονται μεγαλύτερες μέρα με τη μέρα.
Μου κάνει επίσης μεγάλη εντύπωση το τέλος του ανακοινωθέντος. Θυμίζει τακτική Ποντίου Πιλάτου. Είναι σαν να λέει η Ιεραρχία της Κρήτης στον λαό της Κρήτης και της Αρχιεπισκοπής ότι και ο Οικουμενικός Πατριάρχης επέβαλε την εδώ και τώρα αντικατάσταση του αγαπητού σε όλους Αρχιεπισκόπου Ειρηναίου, πάση θυσία. Ισχύει άραγε κάτι τέτοιο; Και αν ναι, ο Πατριάρχης ζήτησε την ενεργοποίηση του άρθρου 39, το οποίο εφαρμοζόμενο στην περίπτωση του Αρχιεπισκόπου δίδει, όπως πολλοί υποστηρίζουν, δικαιώματα Αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Κρήτη, σε έναν εκλεγμένο Προκαθήμενο από τη Σύνοδο στο Φανάρι και όχι την υποκείμενη σε αυτή Επαρχιακή Σύνοδο στην Κρήτη; Μου είναι δύσκολο να το δεχτώ αυτό, από τη στιγμή που στα χέρια του Οικουμενικού Πατριάρχη υπάρχει η παραίτηση του Αρχιεπισκόπου Ειρηναίου εν λευκώ από το 2006.
Μήπως πίσω από αυτήν την ενέργεια κρύβονται σκοπιμότητες εκκλησιαστικών και μη προσώπων, οι οποίοι επιθυμούν να διαμορφώσουν τις εξελίξεις προς όφελός τους και όχι προς όφελος της Μητέρας Εκκλησίας και της Εκκλησίας της Κρήτης; Γιατί άραγε δεν προκρίθηκε κάποια άλλη λύση, άσχετη με τη διαδικασία που προβλέπει το άρθρο 39 και που με απλά νομικά δεν υπάρχει για τον Προκαθήμενο της Εκκλησίας Κρήτης; Στη Μητέρα Εκκλησία δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Και ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος στα τριάντα χρόνια της Πατριαρχίας του έχει αποδείξει ότι βρίσκει πάντα την καλύτερη λύση, ακόμα και στην πιο δύσκολη περίπτωση. Μήπως, λοιπόν, με τέτοιες τακτικές μεταφράζουν ως «ευλογία» του Οικουμενικού Πατριάρχη αυτό που επέλεξαν, ενώ ενδεχομένως ο ίδιος το μόνο που τους διεμήνυσε ήταν να στείλουν προτάσεις στην καθ’ ύλην αρμόδια Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αφού νομίζουν ομόφωνα οι τοπικοί ότι υπάρχει θέμα και μάλιστα που δε χωράει παράταση, αλλά «εδώ και τώρα» πρέπει να επιλυθεί; Μήπως έτσι όμως τελικά ορισμένοι, όχι όλοι, διασύρουν και τον Προκαθήμενο της Ορθοδοξίας εν αγνοία του, με τέτοιους «τακτικισμούς» για τη «μάχη» του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου, αδιαφορώντας μήπως αυτός ειδικά ο Θρόνος για ορισμένους «πέσει και τους πλακώσει»;
Στον εκκλησιαστικό βίο οι προσωπικές φιλοδοξίες δεν πρέπει να είναι θεμιτές, άσχετα αν τελικά εν τινι μέτρω κατάντησαν θετικές, αλλά αυτό που κατά την παράδοση επιβραβεύεται είναι η ταπεινότητα, η εγκαρτέρηση, η εγκράτεια και η ανθρωπιά, όπως ο λόγος του Κυρίου, που αν δεν κάνω λάθος την ανθρωπιά και την καλοσύνη χωρίς διακρίσεις εξέπεμψε.
Νομίζω, τέλος, ότι το ερώτημα το οποίο πρέπει διαρκώς να απασχολεί όλους όσοι εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα (ιεραρχία, νομικούς, ιατρούς, ποίμνιο) στη διαδικασία που μόλις ξεκίνησε είναι και για το πρόσωπο του νυν Αρχιεπισκόπου Κρήτης, που επί χρόνια με ανθρωπιά, χαμηλούς τόνους και πολλή αγάπη εξέπεμπε για τον κάθε άνθρωπο: Αξίζει στον Κρήτης Ειρηναίο τέτοια μεταχείριση;
