Γράφει ο Πέτρος Μηλιαράκης*
Σε συνέχεια των προηγουμένων, για την κατανόηση της έλευσης του “ψηφιακού ευρώ” χρήσιμα είναι και τα εξής:
Βάσιμος είναι ο ισχυρισμός ότι στην παγκόσμια Ιστορία του χρήματος-νομίσματος ως προαπαιτούμενα της “σύγχρονης παγκοσμιοποίησης”, που αφορούν ευθέως το μακροσύστημα και το ευρωσύστημα, τα περαιτέρω κυρίαρχα γεγονότα είναι τρία:
α) Η μεταπολεμική υιοθέτηση το 1944 των σταθερών ισοτιμιών και η σύνδεσή τους με τον κανόνα χρυσού στο πλαίσιο του Διεθνούς Συστήματος του Bretton Woods.
β) Η εγκατάλειψη το 1971 αυτών των σταθερών ισοτιμιών και οποιασδήποτε αναφοράς με τον κανόνα χρυσού (προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλε αποφασιστικώς ο στασιμοπληθωρισμός και η πετρελαϊκή κρίση) και
γ) Η δημιουργία από το 1999 του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος - δυνάμει του οποίου καθιερώθηκε το ευρώ (euro - €).
Ο νέος κύκλος της οικονομίας
Η απαρχή του σημερινού κύκλου της παγκοσμιοποίησης αναφέρεται, ως έχει προεκτεθεί, στις 15 Αυγούστου του 1971, οπότε ο χρηματοπιστωτικός χώρος άλλαξε για πάντα σε διεθνές επίπεδο.
Η ιδιωτικοποίηση του συναλλαγματικού κινδύνου συνέπεσε ιστορικώς και με την τεχνολογική εξέλιξη στο πλαίσιο της κυκλοφορίας του χρήματος ως νομίσματος. Η “σύμφυση” δε χρήματος και τεχνολογίας (τολμούμε τον όρο: “e-money” και “e-currency”), που γεννά το πλαστικό ή ηλεκτρονικό χρήμα, αποτελεί επιφαινόμενο της παγκοσμιοποιημένης νέας οικονομίας
Ήταν η ιστορική στιγμή που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Richard Nixon έδωσε την οδηγία στον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ να αναστείλει κάθε πώληση και αγορά χρυσού. Η θυρίδα του χρυσού (gold window) έκλεισε. Έκτοτε “παραμένει κλειστή”, ενώ η διεθνής οικονομία ουδέποτε υπήρξε (στο εξής) ίδια.
Η απόφαση αυτή του προέδρου Nixon προσδιόρισε την αρχή του τέλους για το “σύστημα του Bretton Woods”, που χρησίμευε μέχρι τότε για τη διαχείριση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και του διεθνούς εμπορίου. Θεμελιώδης πτυχή του συστήματος εκείνου ήταν το ότι οι ισοτιμίες μεταξύ των βασικών νομισμάτων καθορίζονταν με βάση το δολάριο, ενώ η αξία του δολαρίου ήταν συνδεδεμένη με τον χρυσό σε μια τιμή εγγυημένη από τις ΗΠΑ, των τριάντα πέντε (35) δολαρίων την ουγκιά.
Ωστόσο, οι τότε σταθερές ισοτιμίες δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά “το κλείσιμο της θυρίδας του χρυσού”. Μετά από τρία χρόνια σύγχυσης, υπήρξαν νέες σταθερές ισοτιμίες μεταξύ των νομισμάτων των μεγάλων οικονομιών με την περίφημη εξέλιξη της Smithsonian Agreement, η οποία έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 1971 στο Smithsonian Institute (Ίδρυμα Σμιθσόνιαν) στην Washington DC. Αλλά και αυτό το σύστημα δεν άντεξε.
Τον Ιούνιο του 1972, η λίρα Αγγλίας αφέθηκε να κυμαίνεται ελεύθερη έναντι του δολαρίου. Την ακολούθησαν, δε, συντόμως και άλλα νομίσματα. Περαιτέρω απόπειρα των ΗΠΑ να υπάρξει νέος καθορισμός σταθερών ισοτιμιών (στις αρχές του 1973) απέτυχε παταγωδώς.
Η Ιαπωνία άφησε το γιέν σε ελεύθερη διακύμανση τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους, ενώ λίγο μετά, τον Μάρτιο του 1973, τα (τότε) έξι μέλη της (τότε) Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας συμφώνησαν από κοινού διακύμανση έναντι του δολαρίου. Το σύστημα του Bretton Woods ήταν πλέον παρελθόν. Όσο το σύστημα αυτό λειτουργούσε στο πλαίσιο της διατήρησης των ισοτιμιών, οι πάντες εμπιστεύονταν την ισοτιμία στην οποία μπορούσαν να ανταλλάσσονται τα νομίσματα. Υπό το σύστημα του Bretton Woods, τον συναλλαγματικό κίνδυνο έφερε ο δημόσιος τομέας. Όταν όμως το σύστημα αυτό κατέρρευσε, ο κίνδυνος απλώς ιδιωτικοποιήθηκε!
Ιδού το e-money και το e-currencyΗ ιδιωτικοποίηση του συναλλαγματικού κινδύνου συνέπεσε ιστορικώς και με την τεχνολογική εξέλιξη στο πλαίσιο της κυκλοφορίας του χρήματος ως νομίσματος. Η “σύμφυση” δε χρήματος και τεχνολογίας (τολμούμε τον όρο: “e-money” και “e-currency”), που γεννά το πλαστικό ή ηλεκτρονικό χρήμα, αποτελεί επιφαινόμενο της παγκοσμιοποιημένης νέας οικονομίας. Στην ιστορική αυτή φάση εμφανίζεται το “πιστωτικό”, “πλαστικό” και “ηλεκτρονικό” χρήμα.
Στις οικονομικές διαδικασίες, εκτός από το χαρτονόμισμα, υπάρχει και το “πιστωτικό χρήμα”. Το “πιστωτικό χρήμα” πηγάζει από τη λειτουργία του χρήματος ως μέσου πληρωμής. Απλούστατη δε μορφή πιστωτικού χρήματος είναι τα αξιόγραφα (συναλλαγματικές, γραμμάτιο εις διαταγήν, τραπεζική επιταγή κ.λπ.), στα οποία ενσωματώνεται δικαίωμα ιδιωτικό και περιουσιακό. Με τα αξιόγραφα έχουμε εκπλήρωση λειτουργίας χρήματος.
Στους πρόσφατους καιρούς εμφανίστηκε και το “πλαστικό χρήμα”. Το “πλαστικό χρήμα” αφορά διάφορες πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες, που δίδουν την ευκαιρία και το δικαίωμα στους κατόχους τους να συναλλάσσονται χωρίς την “υλική μεσολάβηση χρήματος” ή αλλιώς, χωρίς την καταβολή μετρητών.
Ταυτοχρόνως εμφανίζεται και το λεγόμενο “ηλεκτρονικό χρήμα”. “Ηλεκτρονικό χρήμα” συνιστούν οι πληρωμές μέσω ενός δικτύου “ηλεκτρονικών μέσων” (Electronic Banking, Home Banking), πολλά των οποίων βρίσκονται (Terminals) ακόμη και στα σπίτια των πελατών των τραπεζών. Το πλαστικό και ηλεκτρονικό χρήμα εξυπηρετούν τα λεγόμενα Automated Teller Machines (ATMs), που ήδη έχει εξοικειωθεί σε μεγάλο βαθμό το κοινό για τον χειρισμό τους. Από τα μηχανήματα δε αυτά κινείται χρήμα υπάρχον σε υλική μορφή. Από ένα ΑΤΜ καταθέτεις ή αναλαμβάνεις χρήμα σε υλική μορφή. Το “ψηφιακό χρήμα” είναι απολύτως άυλο.
Η φιλελευθεροποίηση των αγορών
Το νέο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, που δημιούργησε η φιλελευθεροποίηση των αγορών, χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα ρευστό νομισματικό τοπίο. Έτσι καταγράφονται τα παρακάτω σημαντικά γεγονότα κρίσεων: η Νότια-Λατινοαμερικανική κρίση το 1979-81, η κρίση του χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών το 1982, η Μεξικανική κρίση το 1994-95, η Ασιατική κρίση το 1997-98, η Ρωσική κρίση το 1998 και η Βραζιλιάνικη κρίση το 1999. Από τις κρίσεις δε αυτές δεν είχαν πληγεί μόνον οι αγορές των αναπτυσσόμενων χωρών. Παράδειγμα η κατάργηση των ρυθμιστικών παρεμβάσεων στη σουηδική χρηματοπιστωτική αγορά τη δεκαετία του ’80, η οποία είχε σαν συνέπεια τη μείζονα χρηματοπιστωτική κρίση το 1992, με τα επιτόκια μιας ημέρας να εκτινάσσονται πάνω από 200%.
Τα “φαινόμενα” αυτά υπαγόρευσαν τη δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος.
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).
* Η παρούσα ανάλυση συνεχίζεται με το επόμενο τελικό κείμενο, που αφορά στο “ψηφιακό ευρώ”.
