Της Ροζάνας Τσικνάκη
Στις 7 Σεπτεμβρίου 2005 πραγματοποιήθηκε “Συναυλία Ειρήνης & Φιλίας” στο Τσεσμέ της Τουρκίας. Εκείνη την περίοδο ζούσα στη Σμύρνη σπουδάζοντας Τούρκικα και μόλις είδα σε μια αφίσα το όνομα του Μίκη Θεοδωράκη και του Ζουλφί Λιβανελί αποφάσισα ότι έπρεπε οπωσδήποτε να μην τη χάσω. Ανακοίνωσα στην καθηγήτρια και φίλη μου ότι την επόμενη μέρα θα “αρρώσταινα”, πήρα το λεωφορείο και σε μια ώρα βρισκόμουν στο παραθαλάσσιο θέρετρο...
Οπλισμένη με μια επαγγελματική φωτογραφική μηχανή, το θάρρος της ηλικίας, μα πάνω από όλα το γεγονός ότι ζούσα στην περιοχή και γνώριζα και τις δύο γλώσσες, πήρα τον δρόμο για το Ανοικτό Θέατρο Τσεσμέ, περνώντας από γειτονιές της μικρής πόλης. «Ελάτε, γίνεται συναυλία για την ελληνοτουρκική φιλία», άκουσα έναν περαστικό να φωνάζει σε δύο γυναίκες ψηλά σε ένα μπαλκόνι. «Νοείται Έλληνας να είναι φίλος;», απάντησε με δυσπιστία η μία από αυτές. Συνέχισα να περπατάω με ένα κόμπο στην καρδιά. Ναι, εγώ ήμουν και Ελληνίδα και φίλη, όπως είχα στενούς φίλους τα παιδιά από την Τουρκία που όλοι μαζί εκδίδαμε και γράφαμε στο φοιτητικό περιοδικό. Όμως δε μίλησα, κατανοώντας πόσο μεγάλη ανάγκη είχαμε ενέργειες όπως η αποψινή με σκοπό τη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στους δύο γειτονικούς λαούς.
Φτάνοντας στο θέατρο οι αστυνομικοί που έκαναν έλεγχο μού είπαν να περάσω από την είσοδο των δημοσιογράφων. Σιγά-σιγά άρχισε να μαζεύεται κόσμος. Μεγάλο κομμάτι του κοινού είχε έρθει από τη Χίο για να στηρίξει την εκδήλωση. Από αυτούς έμαθα ότι αποτελούσε μέρος σειράς συναυλιών που θα συνεχίζονταν στο Θέατρο Καστρομηνά στη Χίο, που στο εξής θα μετονομαζόταν σε Θέατρο “Μίκης Θεοδωράκης”. Μοίρασαν σε όλους μας μικρές χάρτινες σημαίες της Ελλάδας και της Τουρκίας, ενώ το πάνω μέρος της σκηνής κοσμούσαν μεγάλες σημαίες των δύο χωρών. Τα καθίσματα γέμισαν με κόσμο και, όπως ήταν αναμενόμενο, έκανα τη διερμηνέα μεταξύ των δύο πλευρών που είχαν μεγάλη επιθυμία να επικοινωνήσουν. Μια γυναίκα που ήρθε με την κόρη της μας είπε ότι η μητέρα της ήταν Βόσνια και ο πατέρας της Τούρκος γεννημένος στη Θεσσαλονίκη.
Επιτέλους ήρθαν οι καλλιτέχνες και οι υπόλοιποι παράγοντες. Πριν καλά-καλά εμφανιστούν οι πρωταγωνιστές της σειράς “Τα σύνορα της Αγάπης”, ο κόσμος άρχισε να φωνάζει «Νίκο, Νίκο» που ήταν το όνομα του “Ξένου γαμπρού” (έτσι μεταφράζεται ο τίτλος της σειράς από τα Τούρκικα) και όλοι οι ρεπόρτερ πολιόρκησαν με φωτογραφίες το τηλεοπτικό ζευγάρι. Μόλις έφτασε ο Ζουλφί Λιβανελί μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη, που ήταν το τιμώμενο πρόσωπο, για να καθίσουν και εκείνοι στις θέσεις των επισήμων, όλο το θέατρο σηκώθηκε και άρχισε να χειροκροτεί. Το προσωπικό ασφαλείας ζήτησε από τους δημοσιογράφους να απομακρυνθούν. «Δεν πρόλαβα να τραβήξω φωτογραφίες», είπα και, επειδή παρόλο που ήμουν Ελληνίδα μιλούσα Τούρκικα, όχι μόνο μου επέτρεψαν να πλησιάσω, αλλά και να συνεχίσω να βγάζω φωτογραφίες για το υπόλοιπο της βραδιάς. Στάθηκα μπροστά στον μεγάλο συνθέτη που κουβέντιαζε με τον Τούρκο μουσικό και δειλά προσπάθησα να τραβήξω την προσοχή του. Εκείνος με ένα φωτεινό χαμόγελο κράτησε μπροστά του τις δύο σημαίες όσο εγώ τον φωτογράφιζα. Είχα λοιπόν την ευκαιρία να δω την ανθρώπινη πλευρά ενός μυθικού προσώπου, την πατρική φιγούρα με τη γλυκύτητα που τον χαρακτήριζε.
Πριν ξεκινήσει η μουσική, ο δήμαρχος Χίου, Μάρκος Μεννής, ανέβηκε στη σκηνή χαιρετίζοντας τον τουρκικό λαό. Με αφορμή τα 80ά γενέθλια του παγκόσμιου Έλληνα συνθέτη, ο οποίος γεννήθηκε στη Χίο, ενώ η μητέρα του στο Τσεσμέ, οι δύο Δήμοι αποφάσισαν να οργανώσουν μια σειρά εκδηλώσεων με σκοπό να φέρουν πιο κοντά τις δύο χώρες, τιμώντας συνάμα τον σπουδαίο δημιουργό. Ο Τούρκος φίλος για πάνω από μια εικοσαετία και συνεργάτης του, Ζουλφί Λιβανελί, ανέλαβε τη διοργάνωση των συναυλιών, με τη συμμετοχή της λαϊκής ορχήστρας “Μίκης Θεοδωράκης” και Τούρκων καλλιτεχνών. Ο ίδιος ο Θεοδωράκης είχε ζητήσει να παρευρεθούν και οι ηθοποιοί της δημοφιλούς τουρκικής τηλεοπτικής σειράς που προβαλλόταν και στις δύο χώρες, την οποία και εκείνος παρακολουθούσε. Την περίοδο αυτή από κάθε πλευρά γίνονταν προσπάθειες προσέγγισης για τη συνέχιση της ειρήνης και στήριξης της συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το πολιτικό κλίμα ήταν ευνοϊκό για τέτοιες ενέργειες και η Τέχνη δε θα μπορούσε παρά να πρωτοστατεί σε αυτές.
Όταν ο Μίκης ανέβηκε στη σκηνή το κοινό τον αποθέωσε. Όλοι τραγουδούσαν μαζί με τους μουσικούς, καθένας στη γλώσσα του, με μια φωνή, και στο τέλος σηκώθηκαν και χόρεψαν στους ήχους του “Ζορμπά”.
Αυτή τη βραδιά τραγούδησαν αξιόλογοι καλλιτέχνες, όπως η Μαρία Δημητριάδη, η Νένα Βενετσάνου, ο Δημήτρης Μπάσης, αλλά και ο Γιώργος Θεοδωράκης, γιος του Μίκη. Ο Ζουλφί Λιβανελί, πλαισιωμένος από τραγουδίστριες της χώρας του, τραγούδησε στα Τούρκικα δημιουργίες από τη συνεργασία του με τον Έλληνα συνθέτη. Ο ενθουσιασμός του κοινού ήταν μεγάλος. Οι γνωστές σε όλους μας υπέροχες μελωδίες με ταξίδεψαν μέσα στον χρόνο, πίσω στην Ελλάδα, όταν ακόμα νήπιο ο πατέρας μου μού έδειχνε στην τηλεόραση τον Παπαδόπουλο και μου έλεγε: «Σαν θα μεγαλώσεις να του πάρεις την “καρέκλα”». Στη μέρα του δημοψηφίσματος του 1974, όταν στρυμωγμένη στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου της μητέρας μου αλωνίζαμε τα χωριά του νομού, μεταφέροντας ψηφοφόρους στα εκλογικά τους κέντρα. Στα σχολικά μου χρόνια, όταν σε γιορτές, επετείους, πορείες, απεργίες, πολιτικές συγκεντρώσεις τα τραγούδια του Θεοδωράκη ακούγονταν παντού, καλώντας τον κόσμο σε “πάλης ξεκίνημα”, σε αγώνες ενάντια στην κοινωνική αδικία και τις ανισότητες, υποστηρίζοντας το δίκαιο του φτωχού και του εργάτη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Και μπορεί οι γενιές της μεταπολίτευσης, όπως η δική μου, να έζησαν περιόδους σχετικής αφθονίας και ευημερίας σε σύγκριση με αυτές που βίωσαν την Κατοχή και τα αμέσως επόμενα χρόνια, όμως ο δρόμος είναι μακρύς και τα μαθήματα που παίρνουμε από την Ιστορία δεν πρέπει να ξεχνιούνται.
Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΜΙΚΗΣ
Μουσική που περνά τα σύνορα
Η μουσική του Θεοδωράκη περνά τα σύνορα, είναι οικουμενική, διαχρονική και επίκαιρη, όσο υπάρχουν αδικημένοι στη Γη. Επενδύει περίλαμπρα και δίνει νέα πνοή στους στίχους ποιητών και αγωνιστών, αφυπνίζει συνειδήσεις και μιλά στην καρδιά της ανθρωπότητας.
Όταν ο Μίκης ανέβηκε στη σκηνή το κοινό τον αποθέωσε. Όλοι τραγουδούσαν μαζί με τους μουσικούς, καθένας στη γλώσσα του, με μια φωνή, και στο τέλος σηκώθηκαν και χόρεψαν στους ήχους του “Ζορμπά”.
Η επόμενη μέρα με έβρισκε στην παραλία του Αϊ Γιώργη γράφοντας τις εντυπώσεις μου από τη συναυλία, όπως είχα υποσχεθεί στην καθηγήτριά μου, και συνάμα ατενίζοντας το Αιγαίο, τη θάλασσα που ενώνει δύο λαούς. Κοιτάζω σήμερα τις φωτογραφίες που τράβηξα πριν ακριβώς 16 χρόνια. Ο καιρός έχει αρχίσει να ξεθωριάζει τα χρώματά τους, όμως το μήνυμα και οι αναμνήσεις της σεπτεμβριάτικης νυχτιάς στο Τσεσμέ θα μείνουν ανεξίτηλες στην ψυχή μου.
Αιώνια η μνήμη σου, Μίκη. Σε ευχαριστώ.
