Ήδη έγινε προσπάθεια, στο πλαίσιο δυνατότητας του χώρου, να καταγραφεί μία “γενική εισαγωγή” ως προς την “έννοια του χρήματος”. Το χρήμα, όμως, εντάσσεται στο φαινόμενο της “νομισματικής κυκλοφορίας”.
Η “νομισματική κυκλοφορία” αφορά κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο-κατάσταση, που δεν περιορίζεται στα όρια μιας επικράτειας, οποιασδήποτε χώρας, αλλά προφανώς εκτείνεται σε διεθνικό ή άλλως σε διακρατικό επίπεδο. Όπως ήδη προτάξαμε, η μακρόχρονη εξελικτική εμπορευματική οικονομία κατοχύρωσε με νομικοπολιτικό τρόπο τη θέση του χρυσού ως του κύριου χρήματος - και νομίσματος. Αναφερθήκαμε επίσης στο ότι ο 19ος αιώνας ήταν η εποχή όπου ο χρυσός εκπλήρωσε τον ρόλο του χρήματος στην πλειονότητα των χωρών - στο πλαίσιο των διεθνών οικονομικών συναλλαγών. Ωστόσο μπορεί μεν ο “χρυσός” εξ ανάγκης να είχε τεθεί εκτός κυκλοφορίας, επικράτησε, όμως, στη βασική δογματική του ως ο “Χρυσός Κανόνας” μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα. Με τον “Χρυσό Κανόνα” η μετατρεψιμότητα των χαρτονομισμάτων σε χρυσό υπήρξε ο πυλώνας του όλου νομισματικού συστήματος.
Η περιπέτεια του “Χρυσού Κανόνα”
Ο “Χρυσός Κανόνας” αφορούσε το πρώτο ιστορικώς σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών, σύμφωνα με το οποίο οι διεθνείς συναλλαγές εμπορευμάτων ελάμβαναν χώρα έναντι του χρυσού. Την εποχή εκείνη θα μπορούσε κάποιος να προμηθευτεί “καλιφορνέζικο κρασί” στέλνοντας στον Αμερικανό παραγωγό π.χ.2 ουγκιές χρυσού, αφού “η διεθνής τιμή” του αμερικάνικου κρασιού ήταν εκφρασμένη μόνο σε ουγκιές χρυσού. Ο χρυσός ήταν το μόνο κοινώς αποδεκτό “διεθνές νόμισμα” και επομένως ούτε “συνάλλαγμα”, ούτε “τιμή συναλλάγματος”, αλλά ούτε και “ισοτιμία συναλλάγματος” μπορούσε να ήταν νοητές έννοιες, μηχανισμοί ή διαδικασίες. Όμως:
Και το σύστημα αυτό δεν ήταν δυνατό να διαιωνιστεί και ως εκ τούτου έπρεπε, για τη δυνατότητα των συναλλαγών, να τροποποιηθεί. Συνεπώς, ιστορικώς εισάγεται η διαδικασία του “Τροποποιημένου Χρυσού Κανόνα”. Το σύστημα αυτό διήρκεσε μέχρι το 1914. Με την παραλλαγή αυτή (“τροποποίηση”) του “Χρυσού Κανόνα”, τα χαρτονομίσματα που εξέδιδε κάποια χώρα διατηρούσαν μια ορισμένη και σταθερή αναλογία με το χρυσό.
Έτσι, το προαναφερόμενο “καλιφορνέζικο κρασί” μπορούσε να το προμηθευτεί πλέον ο οιοσδήποτε στη χώρα του, ανταλλάσσοντας το οικείο-χάρτινο νόμισμα με χάρτινα δολάρια. Εάν το “παράδειγμα αυτό” το “μεταφέρουμε” υποθετικώς στα δεδομένα της ελληνικής επικράτειας, θα μπορούσε κάποιος για όποια συναλλαγή με τις ΗΠΑ να ανταλλάξει “χάρτινες δραχμές, με χάρτινα δολάρια” - πάντοτε όμως στη σταθερή ισοτιμία της εκάστοτε χρονικής συγκυρίας (π.χ. 30 δραχμές = 1 δολάριο).
Ήρθε όμως ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος...
Το προαναφερόμενο καθεστώς του “Τροποποιημένου Χρυσού Κανόνα” κατέρρευσε με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Επισημαίνεται δε ότι μεταξύ των ετών 1914 και 1924 μόνο οι ΗΠΑ παρέμειναν στο καθεστώς του “Τροποποιημένου Χρυσού Κανόνα”, διατηρώντας μια σταθερή αναλογία του νομίσματός τους με τον χρυσό. Από το 1925 όμως (αναφερόμαστε στην εποχή του Μεσοπολέμου), εφόσον ούτε ο “Χρυσός Κανόνας”, αλλά ούτε και ο “Τροποποιημένος Χρυσός Κανόνας” μπορούσαν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των συναλλαγών, θα έπρεπε να θεσμοθετηθεί ένα νέο σύστημα, πάντοτε όμως με βάση τον “χρυσό”.
Έτσι επανήλθε ο “Χρυσός Κανόνας”, αλλά και πάλι με “διαφορετική παραλλαγή”. Με βάση τη νέα αυτή εξέλιξη, οι περισσότερες χώρες διακρατούσαν ως “αποθεματικά” για τις διεθνείς τους οικονομικές ανταλλαγές ή χρυσό ή δολάρια ή λίρες Αγγλίας (στερλίνες), ενώ οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία διακρατούσαν ως “αποθεματικά” τους μόνο χρυσό. Έτσι λειτουργούσε ο “Κανόνας της Ανταλλαγής Χρυσού”. Δηλαδή από τον “Χρυσό Κανόνα” περάσαμε στον “Τροποποιημένο Κανόνα Χρυσού” και μετά πάλι στον “Χρυσό Κανόνα” με διαφορετική παραλλαγή, ως ο “Κανόνας της Ανταλλαγής Χρυσού”. Ταυτοχρόνως, όμως, υπάρχει και μια διεθνής κατάσταση, όπου τα επίσημα νομίσματα των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας έχουν καταξιωθεί ως μέσα των διεθνών συναλλαγών. Άρα ο “χρυσός” έχει βρει “αντιπάλους”!
Η παγκόσμια κρίση του 1929-31
Η παγκόσμια κρίση που επακολούθησε του 1929 επόμενο ήταν να συμπαρασύρει σε κατάρρευση (και) τον “Κανόνα της Ανταλλαγής Χρυσού”. Έτσι το 1931 η αποδόμηση του διεθνούς οικονομικού συστήματος συνοδεύτηκε με την κατάρρευση του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Δηλαδή ήδη, αν και ο “Χρυσός Κανόνας” είχε παραχωρήσει τη θέση του στον “Τροποποιημένο Χρυσό Κανόνα” και αυτός με τη σειρά του τη θέση του στον “Κανόνα Ανταλλαγής Χρυσού”, παρ’ όλα αυτά, η διεθνής κοινότητα δεν εδραζόταν σε σταθερά θεμέλια διεθνούς ρευστότητας.
Στην αστάθεια αυτή προστέθηκε και ο πανικός της κρίσης του 1929, αλλά και οι δραματικές καταστάσεις που επακολούθησαν, με μαζική ανεργία, κατακόρυφη μείωση της παραγωγής και ύφεση. Η κατάσταση αυτή υποχρέωσε τις χώρες να καταφύγουν σε μεγάλες υποτιμήσεις των νομισμάτων τους, αγνοώντας πλήρως τους μηχανισμούς του “Χρυσού Κανόνα” και των “παραλλαγών του”. Το μόνο που προσπαθούσαν οι χώρες στην κρίση αυτή, και υπό το προαναφερόμενο νομισματικό καθεστώς, ήταν να κάνουν “εξαγωγή” της κρίσης τους σε άλλες χώρες!..
Οι διεθνείς συναλλαγές στο διακρατικό επίπεδο, αλλά και στο επίπεδο συναλλαγών Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου, γνώρισαν μια “χαοτική κατάσταση”, ενώ η καθημερινή και απρόβλεπτη πολλές φορές αλλαγή των συναλλαγματικών ισοτιμιών επέφεραν συρρίκνωση αλλά και αποδιοργάνωση του διεθνούς εμπορίου.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Τέλος, το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου επέφερε το τελειωτικό πλήγμα στο ήδη από το 1930 καταρρέον νομισματικό σύστημα. Ως εκ τούτου έπρεπε να ληφθούν, με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, νέες πρόνοιες. Έτσι η παγκόσμια κοινότητα οδηγήθηκε στη “Νομισματική και Δημοσιονομική Διάσκεψη” του Bretton Woods το 1944.
Η παρούσα ανάλυση συνεχίζεται...
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).
(φωτογραφία: pexels)
