Η πρόσφατη Σύνοδος των G7 απασχολεί τη διεθνή διπλωματία και τα διεθνή ΜΜΕ. Η “μετάβαση” του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν (Joe Biden) στην Ευρώπη σηματοδοτεί την προαναγγελθείσα αλλαγή πολιτικής της νέας Διοίκησης της Ουάσινγκτον, με επίκεντρο τον επαναπροσδιορισμό στρατηγικής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στη Μεσόγειο. Είναι πρόδηλο ότι οι Αμερικανοί επαναξιολογούν τον γεωπολιτικό τους ρόλο.
Με τούτα τα δεδομένα, εξυπακούεται ότι όχι μόνο τα θεσμικά όργανα, αλλά και τα λεγόμενα “think tanks” των ΗΠΑ επανεξετάζουν τις πολιτικές τους. Οι πολιτικές αυτές εστιάζουν βεβαίως και στην “κοινή άμυνα”, η οποία καταλύει κάθε έννοια αμιγούς ευρωπαϊκής άμυνας, καθόσον τον κύριο λόγο έχουν οι Αμερικανοί. Παραλλήλως, στις ad hoc συναντήσεις εγείρονται και ζητήματα “παρακμιακά του ΝΑΤΟ”, τα οποία δεν επιλύονται. Επ’ αυτών δε οι Αμερικανοί δεν είναι άμοιροι ευθυνών.
Η “κοινή άμυνα”
Η ίδρυση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (North Atlantic Treaty Organization - ΝΑΤΟ) στον χρόνο συγκρότησής της (1949) ήταν ατελής, χωρίς την ύπαρξη δύο όμορων κρατών, ήτοι της Ελλάδας και της Τουρκίας. Αξιοπρόσεκτο δε είναι “πώς” ακριβώς αξιολογήθηκε (σε ιδεολογικοπολιτικό αλλά και στρατηγικό επίπεδο) η κοινή είσοδος των συγκεκριμένων κρατών από τον (τότε) υπουργό των Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Άτσεσον (Dean Acheson). Ο τότε Αμερικανός αξιωματούχος, σύμφωνα με τα “αρχεία” της εποχής, μεταξύ των άλλων γεωπολιτικών αναφορών, τόνισε και ότι:
«...Είναι γνωστή η απόφασις της Ελλάδος και της Τουρκίας να διατηρήσουν την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν των και να αναπτύξουν περαιτέρω τη δύναμίν των εις αποφασιστικόν φράγμα εναντίον του επιθετικού κομμουνισμού, ιδιαιτέρως εις την Μέσην Ανατολήν». Αυτό ήταν το “δόγμα της εποχής”. Για την πληρότητα όμως του ιστορικού και πολιτικού λόγου, όσο επιτρέπει το παρόν περίγραμμα, θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν και τα παρακάτω...
Η Ρωσία από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου έως το Συνέδριο της Βιέννης
Αντίπαλο δέος τού τότε σχηματισμού του ΝΑΤΟ ήταν η Σοβιετική Ένωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας (1955). Για να εκτιμήσουμε σωστά τα γεωπολιτικά δεδομένα, θα πρέπει να επισημειωθεί ότι πριν την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης υπήρχαν στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας από το 1721. Τότε, υπό την ηγεσία του Μεγάλου Πέτρου της Ρωσίας, η επιρροή του κράτους εκτεινόταν από τις ακτές της Βαλτικής. Για τον λόγο, άλλωστε, αυτό πρωτεύουσα ήταν η Αγία Πετρούπολη. Ειδικότερα από την εποχή της βασιλείας της Μεγάλης Αικατερίνης (1762-1796), η Ρωσία βρέθηκε στο απόγειο της δύναμής της, ενώ η εποχή αυτή έμεινε στην ιστορία ως η εποχή του “Ρωσικού Διαφωτισμού”. Υπ’ όψιν, δε, ότι η Μεγάλη Αικατερίνη επέκτεινε τον πολιτικό έλεγχο της Ρωσίας στην Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία και ενσωμάτωσε το μεγαλύτερο μέρος εδαφών της, μετά τον διαμελισμό, ανάμεσα στη Ρωσία, την Πρωσία και την Αυστρία, οπότε τα σύνορα της Ρωσίας έφτασαν στην Κεντρική Ευρώπη.
Όταν δε ο τσάρος Αλέξανδρος ο Α’ (1801-1825) απέσπασε τη Φιλανδία από το Βασίλειο της Σουηδίας το 1809 και τη Βεσσαραβία από τους Τούρκους το 1812, οι Ρώσοι αποίκισαν την Αλάσκα στη Βόρεια Αμερική και δημιούργησαν εγκαταστάσεις έως και την Καλιφόρνια!
Ιδού γιατί στο Συνέδριο της Βιέννης η Ρωσία, εκπροσωπούμενη από τον τσάρο Αλέξανδρο τον Α’, καθόρισε τον “Χάρτη της Ευρώπης” για τα επόμενα χρόνια.
Η προσφορά της Σοβιετικής Ένωσης, των Συμμάχων και κάθε αντιφασίστα και αντιναζί πολίτη
Ας επανέλθουμε, όμως, στο μεταπολεμικό κλίμα. Για να ορθοτομούμε τον λόγο της αλήθειας, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1941-1945) η τότε Σοβιετική Ένωση πρόσφερε στον βωμό της νίκης το 1/3 του συνόλου των θυμάτων του πολέμου με περίπου 16 εκατομμύρια νεκρούς. Η ιστορία ασφαλώς αναδεικνύει και τις μεγάλες θυσίες και των λοιπών εμπολέμων, όπως και τη θυσία κάθε αντιστασιακού και κάθε αντάρτη, καθώς και κάθε μεμονωμένου πολίτη, που εναντιώθηκε στην ιδεολογία και στην πρακτική του Γ’ Ράιχ.
Ιστορικό δεδομένο, επίσης, είναι ότι η λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έφερε τον λεγόμενο “Κόκκινο Στρατό” στο “κέντρο της Ευρώπης”, διαμοιράζοντας έτσι την ηπειρωτική Ευρώπη σε Ανατολική και Δυτική - αν και το μοίρασμα αυτό ήταν ήδη συμπεφωνημένο.
Το μοίρασμα του κόσμου - Ο “Ψυχρός Πόλεμος”
Πράγματι το μοίρασμα του μεταπολεμικού κόσμου έλαβε χώρα με την κατά τη γνώμη μου “εμπράγματη διανομή” (κατ’ άλλους “διευθέτηση του Κόσμου”) ανάμεσα στους Φράνκλιν Ρούσβελτ (Franklin Roosevelt), Ουίνστον Τσόρτσιλ (Winston Churchill) και Ιωσήφ Στάλιν (Joseph Stalin) τον Φεβρουάριο του 1945, όταν ήδη ο “Κόκκινος Στρατός” βρισκόταν 60 χιλιόμετρα ανατολικά του Βερολίνου. Το “Σκηνικό της Γιάλτας” αφορούσε ένα ιδιόμορφο και σκληρό “διπλωματικό παιχνίδι” μεταξύ των τριών ηγετών (το ζήτημα αυτής της διανομής θα μας απασχολήσει σε προσεχές κείμενο).
Ωστόσο, τα μεταπολεμικά συμφέροντα μετέτρεψαν τους συμμάχους σε εχθρούς, με σοβαρή αντιπαλότητα μεταξύ τους. Είναι η περίοδος του λεγόμενου “Ψυχρού Πολέμου”, που σημαίνει ότι η “διευθέτηση του Κόσμου” στη Γιάλτα της Κριμαίας στηρίχτηκε στην “προϋπόθεση” ότι σε κάθε περίπτωση τα συμφέροντα συγκρούονται.
Η “συσπείρωση” των συμμάχων, του λεγόμενου Δυτικού Κόσμου, δε θα είχε αποφασιστική σημασία χωρίς τη “Βορειοατλαντική Συμμαχία” έναντι της τότε Σοβιετικής Ένωσης και εν συνεχεία έναντι του “αντι-ΝΑΤΟ” ή άλλως του “Συμφώνου της Βαρσοβίας”. Υπ’ όψιν ότι το “Σύμφωνο της Βαρσοβίας” ήταν η μετέπειτα απάντηση στην ίδρυση του ΝΑΤΟ. Η ύπαρξη αυτών των αντιμαχόμενων μερών στην ιδιομορφία του “Ψυχρού Πολέμου” οφειλόταν τόσο στην ιδεολογικοπολιτική αντιπαλότητα ανάμεσα στους δύο αντιμαχόμενους κόσμους, όσο και κυρίως στην επιρροή τής τότε Σοβιετικής Ένωσης σε παγκόσμια κλίμακα. Υπ’ όψιν ότι το “Σύμφωνο της Βαρσοβίας” ιδρύθηκε λόγω της επαναστρατιωτικοποίησης τής (τότε) Δυτικής Γερμανίας και της ένταξής της στο ΝΑΤΟ. Η επαναστρατιωτικοποίηση τής (τότε) Δυτικής Γερμανίας όξυνε ιδιαιτέρως το κλίμα ανάμεσα στους λεγόμενους “Δυτικούς” και στους λεγόμενους “Ανατολικούς”.
Για να επανέλθουμε, όμως, στα των συμμάχων, πρέπει να αξιολογήσουμε την Τουρκία ως προς τη συμπεριφορά της κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τον καιροσκοπισμό της με τη λήξη του. Η “σύμμαχος Τουρκία” ουδεμία εμπλοκή είχε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Απλώς απέστειλε στις μεταπολεμικές επιχειρήσεις στην Κορέα “άκαπνους” στρατιωτικούς...
Τα νέα δεδομένα - Το “μείζον ζήτημα ως προς τη συμμαχία”
Χωρίς επιφυλάξεις θα πρέπει να αξιολογηθεί ο σημερινός γεωπολιτικός ρόλος της Τουρκίας, έναντι της τέως Σοβιετικής Ένωσης, όταν μάλιστα α) η Εσθονία, β) η Λετονία και γ) η Λιθουανία, όχι μόνο δεν ανήκουν πλέον στη Σοβιετική Ένωση, αλλά είναι πλέον κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης!
Η Τουρκία του 2021 ουδεμία σχέση έχει από άποψη γεωπολιτική με την Τουρκία του 1952. Από την άλλη, κατά το μέρος που αφορά στην Ελλάδα, εγείρεται ένα “μείζον ζήτημα ως προς τη Συμμαχία”. Το ερώτημα είναι καίριο και κύριο:
“Τι είδους Συμμαχία είναι αυτή”, όταν ανέχεται την παραβατική και αναθεωρητική συμπεριφορά της Τουρκίας σε βάρος σύμμαχης χώρας; Το ερώτημα είναι γιατί το ΝΑΤΟ δεν αντιτίθεται στο casus belli της Τουρκίας που αφορά “απειλή πολέμου” έναντι της Ελλάδας, εάν η Ελλάδα εφαρμόσει τους κανόνες του διεθνούς δικαίου; Το ζήτημα είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την Ελλάδα. Αφορά βάσιμο προβληματισμό ότι μια τέτοια αδυναμία, που αφορά στην ανοχή casus belli σύμμαχης χώρας κατά άλλης σύμμαχης χώρας, εμπεριέχει την προϋπόθεση παρούσας και μελλοντικής παρακμής. Οι Αμερικανοί δε θα πρέπει να εξοπλίζουν μόνο την Ελλάδα έναντι αγοράς, αλλά θα πρέπει να εγγυώνται και την ασφάλεια της σύμμαχης χώρας έναντι της οποιασδήποτε απειλής!
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).
