Σε σχέση με τον πλούσιο διάλογο που έχει αναπτυχθεί αναφορικά με το πρόγραμμα “MOG - Μνήμες από την Κατοχή την Ελλάδα” και με αφορμή την εκπομπή “Αντιθέσεις” της “ΚΡΗΤΗ TV” και του Γιώργου Σαχίνη (16/4/2021) και ό,τι ακολούθησε, θα θέλαμε να θέσουμε υπόψη όλων τρία σημαντικά, κατά την άποψή μας, σχόλια.
Η πλαστογράφηση της ιστορίας
Το πρόγραμμα “MOG - Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα” έχει καταγγελθεί από το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, πολιτικά κόμματα και άλλους φορείς, καθώς και σημαντικούς ιστορικούς και μελετητές, ότι παραχαράσσει την Ιστορία, υποτιμά τη συμβολή της Αντίστασης και της θυσίας του Ελληνικού λαού στον αγώνα ενάντια στον ναζισμό-φασισμό και σκύβει με κατανόηση στην πλευρά των δήμιων του Άξονα1, επιδιώκοντας την οριστική ματαίωση του αγώνα για τις γερμανικές οφειλές. Σε άρθρα μας και σε συνεντεύξεις μας εκφράσαμε την έκπληξη που δοκιμάσαμε, όπως θεωρούμε και κάθε εχέφρων και δημοκράτης, διαπιστώνοντας ότι η ιστοσελίδα του προγράμματος “MOG - Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα” υιοθετεί την άποψη του διαβόητου Γιόζεφ Γκέμπελς, ότι, τάχα, υπεύθυνη για την πείνα στην Ελλάδα την περίοδο της Κατοχής ήταν η «βίαιη βρετανική πολιτική του ναυτικού αποκλεισμού» και όχι η ληστρική πολιτική του Γ’ Ράιχ. Μάλιστα, η ιστοσελίδα παρέθετε, τότε, σε πρώτη θέση, απόσπασμα τοποθέτησης του υπουργού Προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας, όχι για να δείξει, με τα ίδια τα απεχθή λόγια του Γκέμπελς, πόσο φρικώδης, βίαιη και διεστραμμένη ιδεολογία και πρακτική ήταν ο ναζισμός, αλλά, αντίθετα, για να απομειώσει και να αποσείσει την ευθύνη του Γ’ Ράιχ για την πρωτοφανών διαστάσεων πείνα που θέρισε τον πληθυσμό της Ελλάδας την περίοδο της Κατοχής!
Πιο συγκεκριμένα, η παράθεση στην ιστοσελίδα του προγράμματος MOG τον Δεκέμβριο του 2020 είχε ως εξής:
«Έλαβα μια εξοργιστική αναφορά για την κατάσταση στην Ελλάδα. Εκεί η πείνα έχει εξελιχθεί σε μάστιγα. Κατά χιλιάδες πεθαίνουν οι άνθρωποι στους δρόμους της Αθήνας από την εξάντληση, όλα αποτέλεσμα της βίαιης βρετανικής πολιτικής του ναυτικού αποκλεισμού, και μάλιστα σε βάρος ενός λαού που αφελώς θέλησε να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά για λογαριασμό των Εγγλέζων. Αυτή είναι η ευγνωμοσύνη του Λονδίνου», Γιόζεφ Γκέμπελς, υπουργός Προπαγάνδας του Ράιχ.
Στη συνέχεια, η ιστοσελίδα παρέθετε απόσπασμα επιστολής ενός αξιωματούχου του Φόρεϊν Όφφις (Γουόρνερ) και οι υπεύθυνοι του MOG κατέληγαν ως εξής:
«(...) Εξαιτίας της αναστάτωσης που είχαν προκαλέσει οι εχθροπραξίες, δεκάδες χιλιάδες άτομα είχαν βρεθεί μακριά από τις εστίες τους αναζητώντας καταφύγιο σε άλλες περιοχές. Το γεγονός ότι η πλειονότητα αυτών των εσωτερικών μεταναστών βρέθηκε στις πόλεις, έφερε σε αδιέξοδο το κεντρικό σύστημα διανομής αγαθών και δημιούργησε χάσμα ανάμεσα στις συνθήκες ζωής των αστικών κέντρων και της υπαίθρου, όπου οι κάτοικοι μπόρεσαν να διατηρήσουν ένα σταθερό επίπεδο διαβίωσης. Βασικός παράγοντας της επισιτιστικής κρίσης υπήρξε ο ναυτικός αποκλεισμός από τις βρετανικές δυνάμεις. Επιπρόσθετα εμπόδια προκάλεσε η κατάρρευση του συγκοινωνιακού δικτύου και ο χωρισμός της επικράτειας σε ζώνες κατοχής, σε σημείο που να δυσχεραίνεται η μεταφορά τροφίμων ακόμα και σε γειτονικά διαμερίσματα. Μεγάλες ποσότητες αγροτικών προϊόντων, πατάτες, σταφίδες και λάδι, επιτάχθηκαν από τα κατοχικά στρατεύματα, που σύντομα αντικατέστησαν αυτή την λεηλασία της παραγωγής με το σύστημα πληρωμής σε ειδικά χαρτονομίσματα» (Η υπογράμμιση δική μας).
Τι να “πρωτοθαυμάσει” κανείς; Η ληστρική πολιτική του Χίτλερ προκάλεσε, απλώς, “επιπρόσθετα εμπόδια”, ενώ συνέβαλε αρνητικά και η “αναστάτωση” που προκλήθηκε από τις “εχθροπραξίες”!... Επίσης τα κατοχικά μάρκα, που γνωρίζουμε ότι ήταν άχρηστα χαρτιά μηδενικής αξίας, αποκαλούνται με παραπλανητικό τρόπο, “ειδικά χαρτονομίσματα” με τα οποία, τάχα, «τα κατοχικά στρατεύματα αντικατέστησαν αυτή την λεηλασία της παραγωγής»!
Ξεσηκώθηκε κύμα αντιδράσεων, κατατέθηκαν ερωτήσεις αρκετών κομμάτων στη Βουλή, χύθηκε πολύ μελάνι και έγιναν αρκετές ραδιοφωνικές και διαδικτυακές εκπομπές, στις οποίες υπήρξε καθολική καταδίκη και δημόσια αποδοκιμασία της πλαστογράφησης της Ιστορίας που διέπρατταν οι υπεύθυνοι του MOG.
Τι θα έπραττε κάθε αξιόπιστος φορέας ή πρόσωπο που δεχόταν τόσο σκληρή κριτική σε ανάλογη περίπτωση; Εάν, πράγματι, οι προθέσεις του ήταν ειλικρινείς και τα κίνητρά του αγνά, θα προχωρούσε σε μία δημόσια συγνώμη για τα τερατώδη σφάλματα και σε άμεση επανόρθωση και αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Ή, σε αντίθετη περίπτωση, αν θεωρούσε ότι είχε δίκιο σε όσα υποστήριζε, θα προχωρούσε σε δημόσια καταγγελία όσων διατύπωναν μομφή εναντίον του προγράμματος.
Τι έπραξαν οι υπεύθυνοι του προγράμματος; Επί μήνες δεν είπαν μία κουβέντα, δεν έβγαλαν μία ανακοίνωση ως απάντηση στην κριτική που αναπτυσσόταν. Μόνο μέσω κάποιων σχολίων στο Facebook φίλα προσκείμενων και αργότερα ενός άρθρου, μη εμπλεκόμενων με το πρόγραμμα, μαθαίναμε ότι οι αιτιάσεις μας ήταν «άδικες» και «ακραίες»...
Και, ξαφνικά, την άνοιξη του 2021, μερικές βδομάδες μετά από την επιστολή που απέστειλε το Εθνικό Συμβούλιο στο υπουργείο Παιδείας καταγγέλλοντας το πρόγραμμα MOG2, οι υπεύθυνοι του προγράμματος προχώρησαν, εν κρυπτώ και χωρίς να ζητήσουν συγνώμη, αλλά και χωρίς να εξηγήσουν τους λόγους που επέβαλλαν αυτές τις σημαντικές αλλαγές, σε μία μερική διόρθωση των επίμαχων κειμένων3. Μάλλον για να μας ρίξουν στάχτη στα μάτια...
Αναρωτιόμαστε: Σε ποια επιστημονική και κοινωνική ηθική και δεοντολογία υπάγεται αυτή η στάση; Ποια η αξιοπιστία αυτού του προγράμματος, που κάποιοι με “ανεξήγητη” επιμονή επιχειρούν να εισαγάγουν στα σχολεία μας;
ΑΣΥΓΓΝΩΣΤΗ ΑΜΕΛΕΙΑ Ή ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΠΡΑΞΗ;
Το χρονολόγιο του MOG αποσιωπά σημαντικά γεγονότα της Κατοχής
Οι δυσάρεστες “εκπλήξεις” που επιφυλάσσει η ιστοσελίδα του προγράμματος MOG δεν έχουν τέλος. Το χρονολόγιο της ιστοσελίδας για τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής στην Ελλάδα (1940-1944)4 παραλείπει μερικά από τα πιο σημαντικά και φλέγοντα γεγονότα, που σημάδεψαν τη σύγχρονη Ιστορία. Σταχυολογούμε, ενδεικτικά, μερικά εξ αυτών - ο κατάλογος της αποσιώπησης των γεγονότων δεν έχει τέλος:
Α. Δεν υπάρχει αναφορά στον χαρακτήρα της Μάχης της Κρήτης: τον παλλαϊκό ξεσηκωμό, την αυθόρμητη και ηρωική συμμετοχή των απλών πολιτών, των αστράτευτων μαχητών της Μάχης της Κρήτης, που αποτελεί την πραγματική καινοτομία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν, μάλιστα, έχει αναγνωριστεί ευρύτερα η Μάχη της Κρήτης ως ο θεμέλιος λίθος και η εναρκτήρια πράξη της Εθνικής και Ευρωπαϊκής Λαϊκής Αντίστασης, που μαζί με τον αγώνα των Συμμάχων πέτυχαν τη συντριβή του ναζισμού-φασισμού. Κι όταν, επιπλέον, οι αναθεωρητές της Ιστορίας (πρόσφατη η περίπτωση του Χάιντς Ρίχτερ, αλλά δεν είναι η μόνη) με ανυπόστατες και προπαγανδιστικές αναφορές, που στερούνται κάθε νομικής και ιστορικής βάσης, ισχυρίζονται ότι η συμμετοχή του Κρητικού λαού στη Μάχη της Κρήτης παραβίαζε, δήθεν, το Δίκαιο του Πολέμου! Ή ότι, τάχα, οι υπερασπιστές της Μεγαλονήσου διέπραξαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας εναντίον των εισβολέων! Οι αναφορές αυτές έχουν δεχτεί συντριπτική απάντηση από τους πλέον έγκριτους νομικούς και ιστορικούς και έχουν διαψευσθεί με αδιάσειστα τεκμήρια ήδη από το 19415.
Άραγε, η απουσία αναφοράς από το χρονολόγιο του MOG στη λαϊκή Αντίσταση της Μάχης της Κρήτης, ένα από τα πιο σημαντικά ορόσημα της Ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τι σημαίνει; Πρόκειται για ασύγγνωστη αμέλεια ή για συνειδητή πράξη;
Απουσιάζουν, επίσης, οι ομαδικές εκτελέσεις πολιτών από το Γ’ Ράιχ, που ξεκίνησαν από την πρώτη μέρα της Μάχης της Κρήτης και συνεχίστηκαν μέχρι το φθινόπωρο του 1941, με τραγικό απολογισμό 2.000 νεκρούς. Οι εκτελέσεις Κρητών πολιτών από τον γερμανικό στρατό έγιναν με την επίκληση τριών βάρβαρων ναζιστικών αρχών: Της αρχής της ασύμμετρης απάντησης, της αρχής της συλλογικής ευθύνης και της αρχής της άρσης της διάκρισης εμπολέμων και αμάχων. Παραθέτουμε τους τόπους ομαδικών εκτελέσεων, κατά τη διάρκεια και μετά τη Μάχη της Κρήτης, από το άρθρο του δρ. Γιώργου Καλογεράκη6:
Νομός Ρεθύμνου: Σταυρωμένος Ρεθύμνου, Χαμαλεύρι, Μισίρια, Αστέρι, Άδελε, Λούτρα και Παγκαλοχώρι Ρεθύμνου.
Νομός Χανίων: Πλακάλωνας Κισσάμου, Κακόπετρος (δολοφονήθηκαν πέντε γυναίκες και ένα παιδί τριών ετών), Αλικιανός και Σκηνές, Μάλεμε, Κοντομαρί, Κάνδανος, Στέρνες, Αγυιά, Πατελάρι, Βρύσες και Περιβόλια Κυδωνίας, Κυρτωμάδος και Ταυρωνίτης Κισσάμου.
Νομός Ηρακλείου: Αγάκου Μετόχι, “Λιοφυτάκι Γουρνών”, Σκαλάνι και Ξηροπόταμος στο Ηράκλειο, Χώρα Σφακίων.
Τίποτα από τα παραπάνω δεν αναφέρονται! Μοναδική εξαίρεση: το χρονολόγιο του προγράμματος αναφέρει «την καταστροφή της Κανδάνου», που την προσδιορίζει στις 27.5.1941 (αντί της 3ης Ιουνίου), αλλά δεν αφιερώνει μία λέξη παραπάνω σε αυτή την τερατώδη ναζιστική πράξη, που συμπύκνωσε, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη, την εγκληματική και αποτρόπαια φύση του ναζισμού.
Β. Από χρονολόγιο του MOG απουσιάζουν επίσης μερικά από τα μεγαλύτερα και πιο σημαντικά Ολοκαυτώματα και σφαγές αμάχων στην Κρήτη και σε όλη την Ελλάδα:
Ενδεικτικό είναι ότι απουσιάζει το Ολοκαύτωμα των χωριών της Βιάννου (και της Δυτικής Ιεράπετρας), το δεύτερο μεγαλύτερο σε αριθμό θυμάτων στην Ελλάδα, ένα έγκλημα-τομή στη σύγχρονη Ιστορία! Παραλείπονται, επίσης, τα συνδεόμενα με αυτό Ολοκαυτώματα στην Καλή Συκιά και τον Καλλικράτη, με θύματα της ναζιστικής θηριωδίας κυρίως γυναίκες.
Μήπως η αδιανόητη αυτή “παράλειψη” συνδέεται με το γεγονός ότι την κτηνώδη διαταγή για το Ολοκαύτωμα της Βιάννου υπέγραψε ο διοικητής του Φρουρίου Κρήτης Μπρούνο Μπρόγιερ; Ένας δήμιος της Κρήτης, τη θέση του οποίου προσπάθησε να ελαφρύνει - γιατί άραγε; - σε πρόσφατη συνέντευξή του ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος MOG!..
Η Κρήτη έχει ιδιαίτερα αρνητική μεταχείριση από το χρονολόγιο του προγράμματος MOG, καθώς παραλείπονται, επίσης, το Ολοκαύτωμα των χωριών του Κέντρους, το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων, οι σφαγές αμάχων στη Μαλάθυρο, τον Σάρχο, τη Δαμάστα και το Μάραθος, τον Σοκαρά, ο σφαγιασμός των 62 μαρτύρων στο Ηράκλειο, τα ναζιστικά εγκλήματα στα Βορίζια, τον Γουρνόλακκο Ζωνιανών (32 εκτελεσθέντες, οι περισσότεροι δολοφονήθηκαν ενώ κήδευαν τους πρώτους νεκρούς), τις Καμάρες, τη Λοχριά, τα Σαχτούρια, τα Σκούρβουλα (δολοφονήθηκαν 36 άμαχοι, εκ των οποίων 21 γυναίκες), την Κοξαρέ, το Κουστογέρακο, τη Σούγια, τη Μονή Χανίων, τον Λιβαδά, τη Μονή Τοπλού, τη Σητεία και σε άλλα, αναρίθμητα, χωριά και τόπους της Κρήτης, που δεν υπάρχει ο χώρος σε μία εφημερίδα να αναφερθούν. Λείπει, επίσης, όπως επισημαίνει ο συναγωνιστής Σαράντος Θεοδωρόπουλος, η παραμικρή αναφορά στην 5η Μεραρχία Κρητών και το τραγικό τέλος των μαχητών της7.
Παραλείπονται επίσης μερικά από τα πιο σημαντικά Ολοκαυτώματα από την υπόλοιπη Ελλάδα: τα Ολοκαυτώματα του Κομμένου, της Μουσιωτίτσας, των Λιγκιάδων, του Φαναρίου, οι εκτελέσεις των προκρίτων της Παραμυθιάς, οι εκτελέσεις στον Καταρράκτη, τις Συκιές και τον Λουτρότοπο Άρτας (στην Ήπειρο), το Ολοκαύτωμα της Δράκειας Πηλίου, της Υπάτης, των Σερβίων, του Μεσόβουνου (το δεύτερο, του Απριλίου 1944) και της Ερμακιάς και πολλά ακόμη, που δεν υπάρχει ο χώρος σε μία εφημερίδα να αναφερθούν. Ακόμη και το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, το μεγαλύτερο σε αριθμό θυμάτων στην Ελλάδα, αναφέρεται στο χρονολόγιο του MOG μόλις με πέντε (5) λέξεις, ενώ, παράλληλα, υποεκτιμάται ο αριθμός των δολοφονηθέντων...».
Πρόκειται, άραγε, για ασύγγνωστη αμέλεια ή για συνειδητή πράξη;
Την ώρα που παραλείπονται μερικά από τα κορυφαία γεγονότα της Αντίστασης και της θυσίας της Ελλάδας, οι υπεύθυνοι του MOG θεωρούν σημαντικό να μην παραλείψουν την επίσκεψη Μουσολίνι στην Αθήνα (!) και τον «Εμφύλιο μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ στα βουνά της Ηπείρου», όπως αναφέρουν...
Είναι άραγε τυχαίο;
«ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΜΕ», ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΡΩΤΗΘΟΥΜΕ...
Και κυρίως έχοντας υποστεί λογοκρισία στην ταινία του MOG. Ως άλλοθι προφανώς!
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα της δημοκρατικής λογικής, της αυστηρής τήρησης της δεοντολογίας και της ισχυρής αξιοπιστίας του προγράμματος MOG είναι το γεγονός ότι στο τέλος της ταινίας, που δημιούργησε πριν λίγες μέρες το εν λόγω πρόγραμμα, έχουν περιληφθεί σκηνές από την κινηματική υποδοχή που επιφύλαξε αντιπροσωπία του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα στον πρόεδρο της ΟΔΓ κ. Γ. Γκάουκ στους μαρτυρικούς Λιγκιάδες στις 7.3.20148.
Δεν ερωτηθήκαμε ποτέ για το αν συμφωνούμε ή όχι με τη συμπερίληψή μας στην ταινία αυτή, την ώρα μάλιστα που έχουμε καταγγείλει κατ’ επανάληψη το εν λόγω πρόγραμμα. Και, το ακόμη χειρότερο: έχουμε λογοκριθεί απροκάλυπτα, καθώς προβάλλεται μόνο η απάντηση του προέδρου Γκάουκ και όχι η δική μας τοποθέτηση, που είχε προηγηθεί.
Εδώ η απάντηση είναι ξεκάθαρη: Δεν πρόκειται για ασύγγνωστη αμέλεια αλλά για συνειδητή πράξη!
Εν κατακλείδι, όπως επισήμανε και ο καθηγητής Γιώργος Μαργαρίτης, οι ενστάσεις μας αναφέρονται «στο σύνολο του προγράμματος, είτε ως αντίληψη, είτε ως στόχευση, είτε ως “διδακτικό εργαλείο”, είτε ως “επιστημονικό έργο”»9. Διότι, εντέλει, πρόκειται για μεθοδεύσεις που υπηρετούν την επιδίωξη της ΟΔΓ να θέσει τη σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας υπό τον έλεγχό της, όπως έχει επισημάνει ο καθηγητής Προκόπης Παπαστράτης10.
Καλούμε το υπουργείο Παιδείας να μη διανοηθεί να επιτρέψει την εισαγωγή του προγράμματος αυτού στα ελληνικά σχολεία! Και την ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει, όπως το σχεδόν ομόφωνο ψήφισμα της Ολομέλειας της Βουλής των Ελλήνων της 17ης Απριλίου 2019 ορίζει, στη σθεναρή διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών!
*- Αριστομένης Α. Συγγελάκης, πρόεδρος της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου και μέλος της Σ.Ε. του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ).
- Χαρίλαος Ερμείδης, πρόεδρος της Ένωσης Θυμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και μέλος της Γραμματείας του ΕΣΔΟΓΕ.
- Δημήτρης Βλαχοπάνος, πρόεδρος του Ομίλου Μελέτης Ολοκαυτώματος Κομμένου και μέλος της Σ.Ε. του ΕΣΔΟΓΕ.
- Αριστομένης Ι. Συγγελάκης, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραμματέας του ΕΣΔΟΓΕ και μέλος της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου.
Υποσημειώσεις
1. Δείτε ενδεικτικά: Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα: “Γερμανικός Δούρειος Ίππος για την άλωση της μνήμης και την υπονόμευση της διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών”. Αθήνα, 10.10.2019 (https://esdoge.gr/%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%B4%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%AF%CF%80%CF%80%CE%BF%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%AC%CE%BB%CF%89-2/). Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα “Όχι στην αναθεώρηση και την υποτέλεια στα σχολεία”. Αθήνα, 10.12.2020 (https://esdoge.gr/ochi-sti-dieisdysi-tis-germanikis-kratikis-propagandas-sta-ellinika-scholeia/). Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και Δίκτυο Μαρτυρικών Δήμων. Κοινό Υπόμνημα προς τον πρωθυπουργό και τους πολιτικούς αρχηγούς, 11.12.2020 (https://esdoge.gr/oino-ypomnima-esdoge-diktyou-martyrikon-dimon-pros-ton-prothypourgo-kai-tous-politikous-archigous-gia-to-ellinogermaniko-idryma-neolaias/).
2. ΕΣΔΟΓΕ. Ενημέρωση-καταγγελία σχετικά με το πρόγραμμα “MOG / Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα”, Αθήνα 17.2.2021 (https://esdoge.gr/esdoge-enimerosi-katangelia-schetika-me-to-programma-mog-mnimes-apo-tin-katochi-stin-ellada/).
3. Μόνο εμμέσως οι υπεύθυνοι του MOG έχουν παραδεχθεί ότι έκαναν κάποιες, “αναγκαίες”, αλλαγές σε κάποια κείμενα, χωρίς όμως να εξηγήσουν τους λόγους που επέβαλαν τις σημαντικές αλλαγές.
4. https://www.occupation-memories.org/deutsche-okkupation/_Inhaltselemente_rd/zeitleiste/index.html?fbclid=IwAR0CvilfSmZB0ERJzUeELUH6BeSeq9lrdNXfP9bBaESGtkyILyRrJreY_fs
5. Συγγελάκης Α. “Το δικαίωμα στη μνήμη: Σκέψεις με αφορμή τη δίκη του Χάιντς Ρίχτερ”. Εφημερίδα “Νέα Κρήτη”, 25.11.2015.
6. https://www.cretalive.gr/apopseis/ta-egklimata-ton-germanon-alexiptotiston-stin-kriti.
7. Η επιστολή του Σαράντου Θεοδωρόπουλου δημοσιεύεται στη “Νέα Κρήτη” (18.5.2021) στο ρεπορτάζ του Γιώργου Σαχίνη με τίτλο: “Γερμανικές αποζημιώσεις: Νέα επιστολή-πρόκληση του MOG” (https://www.neakriti.gr/article/editors-blogs/giorgos-sahinis-blog/1616378/germanikes-apozimioseis-nea-epistoli-proklisi-tou-mog/).
8. Οι υπογράφοντες συμμετείχαμε στην αποστολή του Εθνικού Συμβουλίου στους Λιγκιάδες Ιωαννίνων.
9. Η επιστολή του Γιώργου Μαργαρίτη στη “Νέα Κρήτη” στις 18.5.2021, στο ρεπορτάζ του Γιώργου Σαχίνη με τίτλο: “Γερμανικές αποζημιώσεις: Νέα επιστολή-πρόκληση του MOG” (https://www.neakriti.gr/article/editors-blogs/giorgos-sahinis-blog/1616378/germanikes-apozimioseis-nea-epistoli-proklisi-tou-mog/).
10. “Γερμανικός έλεγχος της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας” του καθηγητή Προκόπη Παπαστράτη (https://esdoge.gr/germanikos-elegxos-ths-sygxronhs-ellhnikhs-istorias/).
