Γράφει ο Νίκος Κατσαρός*
Τα δύο τραγικότερα γεγονότα των τελευταίων 35 χρόνων ήταν το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ και αυτό που ζούμε σήμερα, η πανδημία του κορωνοϊού. Στο πρώτο εκλύθηκε ραδιενέργεια που αντιστοιχούσε σε περισσότερες από διακόσιες ατομικές βόμβες τύπου Χιροσίμα και Ναγκασάκι και εκτέθηκαν σε ραδιενέργεια περισσότεροι από 400 εκατ. κατοίκων της Ευρώπης, ενώ με την πανδημία του κορωνοϊού έχουμε μέχρι σήμερα, παγκοσμίως, περισσότερους από 3 εκατομμύρια νεκρούς. Και στις δύο περιπτώσεις:
- Τα αίτια ήταν ανθρωπογενή. Στην πρώτη ανθρώπινο λάθος, στη δεύτερη η αλόγιστη καταστροφή των δασών και του φυσικού περιβάλλοντος.
- Ο εχθρός ήταν αόρατος, στην πρώτη η ραδιενέργεια και στη δεύτερη ο κορωνοϊός.
- Ο εχθρός δεν έκανε διάκριση κράτους, έθνους, χρώματος, ιδεολογίας, ηπείρου ή θρησκείας.
- Ο εχθρός θα παραμείνει μαζί μας, ίσως σε ηπιότερη μορφή, αλλά για πάρα πολλά χρόνια.
- Ο εχθρός δεν ήταν άνθρωπος, όπως συνέβη με τους δύο προηγούμενους παγκόσμιους πολέμους, αλλά το στοιχείο της φύσης.
- Ο εχθρός μάς είχε προειδοποιήσει, αλλά εμείς τον αγνοήσαμε και τον υποβαθμίσαμε.
Ήταν ξημερώματα της 26ης Απριλίου 1986, όταν οι εργαζόμενοι στην τέταρτη μονάδα του πυρηνικού σταθμού, στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, άρχισαν τις προγραμματισμένες εργασίες για ένα πείραμα, που σκοπό είχε να ελέγξει τα συστήματα ασφαλείας, αλλά οδήγησε στο μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα όλων των εποχών.
Στη 1:23 το πρωί, η αλυσιδωτή αντίδραση στον τέταρτο αντιδραστήρα βγήκε εκτός ελέγχου, κανένα από τα δεκατρία συστήματα ασφαλείας δε λειτούργησε και οι διαδοχικές εκρήξεις τίναξαν στον αέρα το ατσάλινο κάλυμμα του αντιδραστήρα, βάρους χιλίων τόνων. Τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού σκορπίστηκε στον αέρα και μεταφέρθηκε στις γύρω περιοχές με ταχείς ρυθμούς.
Επί δέκα ημέρες, τα φλεγόμενα πυρηνικά καύσιμα απελευθέρωναν στην ατμόσφαιρα εκατομμύρια ραδιενεργά στοιχεία, σε ποσότητα που αντιστοιχεί σε 200 πυρηνικές βόμβες σαν αυτή της Χιροσίμας και του Ναγκασάκι. Ραδιενεργός σκόνη απλώθηκε πάνω απ’ όλη την Ευρώπη και μέχρι τον Βόρειο Πόλο. Χρειάστηκαν 7.000 τόνοι μετάλλου και 400.000 κυβικά μέτρα σιδηροπαγούς σκυροδέματος, προκειμένου να θαφτούν οι εκατοντάδες τόνοι πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών συντριμμιών μέσα σε μια σαρκοφάγο.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περίπου 400 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη εκτέθηκαν στη ραδιενέργεια, άλλες 400 χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους από την περιοχή του Τσέρνομπιλ και άλλα περίπου 6 εκατομμύρια εξακολουθούν να ζουν σε μολυσμένες με ραδιενέργεια περιοχές.
Το μοιραίο εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ έκλεισε οριστικά τον Δεκέμβριο του 2000, ύστερα από διεθνείς πιέσεις που δέχτηκε η κυβέρνηση της Ουκρανίας και υπό τον φόβο νέων πιθανών εκρήξεων στους πεπαλαιωμένους αντιδραστήρες του. Μέσα στο μοιραίο αντιδραστήρα Νο 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσέρνιμπιλ ξεναγήθηκε ομάδα δημοσιογράφων, σχεδόν 35 χρόνια μετά το πυρηνικό ατύχημα.
Η ξενάγησή τους έγινε στα πλαίσια της παρουσίασης νέου τουριστικού οδηγού για τη ζώνη αποκλεισμού του Τσέρνομπιλ (Chernobyl Exclusion Zone).
Από τις 2 Σεπτεμβρίου 2020 οι τουρίστες μπορούν να υποβάλλουν αίτηση για να τους χορηγηθεί άδεια, ώστε να επισκεφτούν την κατεστραμμένη αίθουσα ελέγχου, η οποία ακόμα εκπέμπει ακτινοβολία.
Ο κατεστραμμένος χώρος ελέγχου καλύπτεται με μια συγκολλητική ουσία που δεν επιτρέπει τη δημιουργία σκόνης.
Επίσης, τα ερείπια εξακολουθούν να εκπέμπουν 40.000 φορές υψηλότερα επίπεδα ακτινοβολίας από το φυσικό περιβάλλον, όπως ανέφερε ο υπεύθυνος της εγκατάστασης.
Το δεύτερο μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα συνέβη τον Μάρτιο του 2011 στη Φουκουσίμα στην Ιαπωνία, χώρα αναπτυγμένη στην πυρηνική τεχνολογία.
Ήταν 11 Μαρτίου του 2011, όταν συνέβη μία από τις χειρότερες πυρηνικές καταστροφές. Ένας πολύ ισχυρός σεισμός 9 ρίχτερ και στη συνέχεια ένα τρομερό τσουνάμι προκάλεσαν διακοπή ρεύματος στο πυρηνικό εργοστάσιο Νταΐτσι της Φουκουσίμα. Όμως, χωρίς ρεύμα οι πυρηνικοί σταθμοί υπερθερμαίνονται, κι έτσι οι μονάδες 1, 2 και 3 εξερράγησαν την επόμενη μέρα, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού στην ατμόσφαιρα. Τι συμβαίνει τώρα, 10 χρόνια μετά, και κατά πόσο έχει “συνέλθει” η κοινωνία και το περιβάλλον από την καταστροφή;
Η κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης δεν έχει αρθεί, ενώ οι κάτοικοι βρίσκονται ακόμη σε κέντρα φιλοξενίας ή άλλες τοποθεσίες. Παρά τα σχόλια του πρώην πρωθυπουργού της Ιαπωνίας Shinzo Abe ότι «η κατάσταση στη Φουκουσίμα είναι υπό έλεγχο», η πραγματικότητα δείχνει ότι μολυσμένο νερό εξακολουθεί να διαρρέει σε ανύποπτο χρόνο προς τη θάλασσα και ο παροπλισμός του εργοστασίου δεν προχωρά όπως είχε προγραμματιστεί. Νέα hotspots ραδιενέργειας δημιουργούνται συνεχώς, σύμφωνα με έρευνα της Greenpeace. Ακόμα και τώρα, περισσότεροι από 36.000 άνθρωποι δεν επιτρέπεται να επιστρέψουν στην περιοχή. Αυτός ο αριθμός δεν περιλαμβάνει απαραιτήτως άτομα τα οποία μετά την εκκένωση δεν κατέληξαν σε καταλύματα της κυβέρνησης. Μετά τον πρόσφατο σεισμό 7,1 ρίχτερ ανοιχτά της Φουκουσίμα, η βασική ανησυχία των ειδικών ήταν η πρόκληση τσουνάμι που ίσως οδηγούσε σε επόμενο ατύχημα. Ευτυχώς πολύ νωρίς αποκλείστηκε η πιθανότητα, όμως είναι ενδεικτικό του συνεχούς φόβου που βιώνουν τόσα χρόνια μετά.
Εννέα μήνες μετά την κατάρρευση του τριπλού αντιδραστήρα στο πυρηνικό εργοστάσιο της Fukushima Daiichi τον Μάρτιο 2011, η Tokyo Electric Power Company (TEPCO) ανακοίνωσε ότι ο παροπλισμός θα ολοκληρωθεί εντός 30-40 ετών. Πρακτικά δηλαδή, στους πληττόμενους κατοίκους δόθηκε μια αόριστη καταληκτική ημερομηνία αποκατάστασης μεταξύ 2041 και 2051. Την τελευταία δεκαετία, η πολυπλοκότητα της διαδικασίας και η κλίμακα της τεχνολογικής πρόκλησης στο Fukushima Daiichi έγιναν σταδιακά πιο ξεκάθαρα. Ωστόσο, το επίσημο χρονικό πλαίσιο για τον οδικό χάρτη της TEPCO για παροπλισμό παραμένει ίδιο από το 2011. Τα τελευταία χρόνια, η προσπάθεια έχει επικεντρωθεί κυρίως γύρω από τον τρόπο διαχείρισης του μολυσμένου νερού, με κακές επιλογές να “πέφτουν” στο τραπέζι. Πάνω από ένα εκατομμύριο τόνους μολυσμένου νερού από το κατεστραμμένο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας στη Φουκουσίμα θα πεταχτεί στη θάλασσα, όπως ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Γιοσιχίντε Σούγκα, βάζοντας τέλος στον διάλογο που διεξαγόταν τα τελευταία επτά χρόνια για το πώς θα μεταχειρίζονταν οι Αρχές τα μολυσμένα με ραδιενέργεια ύδατα, τα οποία προέρχονταν από τη βροχή, τα υπόγεια ρεύματα και τις απαραίτητες εγχύσεις για να ψυχθούν οι πυρήνες των αντιδραστήρων σε τήξη μετά το τσουνάμι της 11ης Μαρτίου 2011.
Η διαδικασία για την απόρριψη του ραδιενεργού νερού στη θάλασσα θα αρχίσει σε περίπου δύο χρόνια και αναμένεται να κρατήσει δεκαετίες, όπως διευκρίνισε η ιαπωνική κυβέρνηση.
Έτσι για μια ακόμη φορά επιβεβαιώνεται η σταθερή στάση του ελληνικού λαού και των κυβερνήσεών του, όχι στην πυρηνική ενέργεια, ναι στις ανανεώσιμες πηγές.
* Ο Νίκος Κατσαρός είναι πρώην διευθυντής Ερευνών ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος” και ιδρυτικό μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Πυρηνικών Επιστημόνων.
