Η χριστιανική διδασκαλία υποστηρίζει τον σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς ο άνθρωπος είναι κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσην του χριστιανικού Θεού. Η νεωτερική πολιτική φιλοσοφία υποστηρίζει, με κύριο εκπρόσωπο τον Ιμμάνουελ Καντ, πως ο άνθρωπος εξαιτίας της έλλογης ικανότητάς του οφείλει να σέβεται τον βίο του κάθε ανθρώπου.
Τόσο η χριστιανική διδασκαλία όσο και η νεωτερική σκέψη υποστηρίζει πως ο άνθρωπος δεν πρέπει να φέρεται με χυδαιότητα απέναντι σ' έναν άνθρωπο. Η νεωτερική πολιτική φιλοσοφία γεννήθηκε μέσα από τον Διαφωτισμό, που βασικό κανονιστικό θεμέλιο είναι ο ορισμός που διατύπωσε ο Ιμμάνουελ Καντ στο δημοσίευμά του "Τι είναι Διαφωτισμός". Εκεί ο σπουδαίος φιλόσοφος υποστήριξε πως ο Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την κατάσταση της ανωριμότητάς του, που είναι μια κατάσταση στην οποία ο ίδιος έφτασε. Ο Διαφωτισμός, αν και αντιπαρατέθηκε με τη χριστιανική αντίληψη, ουσιαστικά σεβάστηκε και εν μέρει υιοθέτησε με διαφορετική προσέγγιση την έννοια του σεβασμού που οφείλει ο άνθρωπος σε οποιοδήποτε μέλος της κοινωνίας.
Και πάμε στη σημερινή κατάσταση, όπου καθημερινά γινόμαστε δέκτες μιας εκτεταμένης συζήτησης που διεξάγεται στα τηλεοπτικά παράθυρα και έχει ως επίκεντρο τη σεξουαλική παρενόχληση. Γνωστοί ηθοποιοί παραδέχονται δημόσια πως έπεσαν θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης από άλλους συναδέλφους τους. Και οι πολίτες καταδικάζουν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, καθώς θεωρούν πως είναι μια κοινωνικά αποδοκιμαστέα συμπεριφορά. Αντιβαίνει στους ανθρώπινους κανόνες που όλοι μας έχουμε προσυπογράψει, ώστε η κοινωνία μας να έχει συνοχή.
Η σεξουαλική παρενόχληση είναι μια προσπάθεια πρόκλησης σεξουαλικής ή ερωτικής συμπεριφοράς. Υπάρχει ένας θύτης που νιώθει αισθήματα έλξης απέναντι σ' έναν άνθρωπο, ο οποίος ωστόσο δεν ανταποκρίνεται. Ο άνθρωπος που δεν ανταποκρίνεται λέγεται θύμα. Σε πολλές περιπτώσεις, ο θύτης έχει τον ρόλο του προϊσταμένου και το θύμα έχει τον ρόλο του υφισταμένου, με αποτέλεσμα ο θύτης να επιθυμεί να εργαλειοποιήσει την εξουσία του. Ο θύτης προσπαθεί με τρόπο καταναγκαστικό να προκαλέσει την ερωτική συμπεριφορά του θύματος, πραγματοποιώντας χειρονομίες ή εκφράζοντας λέξεις ερωτικού περιεχομένου. Το θύμα δεν αντιδρά και η ψυχολογική βία, καθώς την ανέχεται, είναι ανυπόφορη. Αυτό θα υποστηρίξει ένας ψυχολόγος ή ένας ψυχίατρος, ο οποίος θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει ένα συγκεκριμένο περιστατικό.
Το θύμα, όπως κάθε άνθρωπος, προσπαθεί να εκτελέσει μια εργασία ή καλύτερα ένα επάγγελμα. Οι λόγοι προτίμησης του συγκεκριμένου επαγγέλματος είναι αυστηρώς προσωπικοί. Σίγουρα, η επιλογή επαγγέλματος πρέπει να προκαλεί το ενδιαφέρον του ανθρώπου. Εάν ο άνθρωπος δεν ενδιαφέρεται για ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, δεν μπορεί να είναι δημιουργικός ή παραγωγικός. Είναι από τα πρώτα μαθήματα που διδάσκονται στα σχολεία, στα πλαίσια του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Ωστόσο, η επιλογή επαγγέλματος είναι σημαντική, καθώς δίνει περιεχόμενο στον ατομικό βίο.
Ο θύτης κατανοεί πως η παραμονή του θύματος στο συγκεκριμένο επάγγελμα είναι σημαντική για το θύμα. Τα κατώτερα ένστικτά του, τα βιολογικά (σεξουαλικά), δεν τα υποτάσσει στον Λόγο. Το θυμοειδές κυριαρχεί έναντι του λογιστικού μέρους της ψυχής, για να παραφράσουμε τη διάκριση της ψυχής στον Πλάτωνα. Σε αυτήν την περίπτωση, το άτομο, εκμεταλλευόμενο την επήρεια της εξουσίας του, προσπαθεί να ικανοποιήσει τα πάθη του. Τα πάθη δεν ικανοποιούνται από την άρνηση του θύματος και ο θύτης συνεχίζει.
Αυτός είναι ο ρόλος της ψυχολογίας: Να βοηθήσει τον θύτη να απομακρυνθεί από τα πάθη και τις ορέξεις του, που ελλοχεύουν στα κατώτερα επίπεδα της ψυχής, και το θύμα, το οποίο αισθάνεται ψυχολογική βία, καθώς δε θέλει να ενδώσει. Όσες φορές και να δώσει αρνητική απάντηση το θύμα, σταδιακά διαμορφώνει την αυτο-εικόνα πως η φωνή του (του θύματος) δεν ακούγεται και επομένως δε λαμβάνεται υπόψη. Το θύμα φιμωμένο αγανακτεί εσωτερικά.
Υπάρχει, ωστόσο, κι άλλη μια σημαντική παράμετρος. Το γεγονός πως ο θύτης είναι έρμαιο των παθών του, δεν μπορεί να κατανοήσει επίσης πως ο ή η ερωτικός σύντροφος είναι καθαρά υπόθεση που αφορά τον ατομικό βίο. Η σεξουαλική παρενόχληση συνιστά προσβολή της ελεύθερης και ανεμπόδιστης επιλογής συντρόφου. Είναι σημαντικό, εάν αναλογιστούμε πως η επιλογή συντρόφου νοηματοδοτεί επίσης τον βίο, δηλαδή όπως τον αναφέρει ο Παύλος Σούρλας ("Δίκαιο, Ηθική και Βιοηθική", 2015), τις ιδιαίτερες πεποιθήσεις, κοσμοθεωρίες, αντιλήψεις που θεωρούμε εμείς σημαντικές για τον εαυτό μας.
Συνολικά, μπορεί να υποστηριχθεί πως ο θύτης παραβιάζει δύο βασικές ατομικές ελευθερίες: η πρώτη είναι εκείνη του ερωτικού συντρόφου, καθώς επιθυμεί να έχει εκείνος τον ρόλο του σεξουαλικού ή ερωτικού συντρόφου, παρά τις αρνητικές απαντήσεις που λαμβάνει από το θύμα. Η δεύτερη είναι εκείνη της επιλογής επαγγέλματος. Ο θύτης ενδεχομένως να μην αναγνωρίσει άξιο το θύμα για μια συγκεκριμένη εργασία και αξιοποιεί ενδεχομένως τη θέση του, με σκοπό να αξιοποιήσει τα πάθη του.
Η παραβίαση των δύο αυτών μορφών συνιστά προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Συνιστά προσβολή της νοηματοδότησης του βίου, που ερμηνεύεται ως προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).
