Δεν είναι πρωτότυπο να υποστηρίξει κάποιος πως το κεφάλαιο κυριαρχεί. Οι οικονομικές ελίτ κυριαρχούν. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι (διαβ. περ. “Οι πλούσιοι που έγιναν... πλουσιότεροι το 2020”, 25/12/2020, www.fortunegreece.com). Είναι μια πραγματικότητα. Οι άνθρωποι που μπόρεσαν να βγάλουν ένα αρκετά μεγάλο απόθεμα χρημάτων αξιοποιώντας την τεχνολογία κατάφεραν να κάνουν την περιουσία τους μεγαλύτερη σε μια περίοδο που οι αντοχές των κρατών και των πολιτών δοκιμάστηκαν. Την ίδια στιγμή, ένας νέος καπιταλισμός εμφανίστηκε, ο οποίος είναι ο ψηφιακός.
Ψηφιακός καπιταλισμός είναι το σύστημα παραγωγής, όπου με την απουσία εργατικών χεριών εκείνος που ελέγχει μια ηλεκτρονική πλατφόρμα ή είναι σε θέση να πουλάει προϊόντα διαδικτυακά βγάζει κέρδος.
Ο ψηφιακός καπιταλισμός απαιτεί ελάχιστα εργατικά χέρια ή καθόλου. Δεν απαιτεί το εργατικό δυναμικό μιας βιομηχανικής μονάδας. Όλα γίνονται ηλεκτρονικά. Με τη χρήση του κινητού τηλεφώνου ή του ηλεκτρονικού υπολογιστή, ο άνθρωπος είναι σε θέση να αγοράσει ένα προϊόν χωρίς τη διαμεσολάβηση του πωλητή.
Δεν απαιτούνται οι γνώσεις ή η κατάρτιση του πωλητή, ο οποίος υπό κανονικές συνθήκες έπρεπε να βάλει τα δυνατά του ώστε να κάνει το προϊόν όσο γίνεται πιο ελκυστικό για να το αγοράσει ο δυνάμει καταναλωτής. Ή, με άλλα λόγια, ο ψηφιακός, επομένως, καπιταλισμός σημαίνει ότι η ανταλλαγή ψηφιακών πληροφοριών μέσω δικτύων δεδομένων βρίσκεται στο επίκεντρο της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας (“Ψηφιακός Καπιταλισμός”, 16 Απριλ. 2020, Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης).
Την ίδια στιγμή, γράφεται από πολλούς αρθρογράφους και ακαδημαϊκούς πως η εποχή COVID-19 λειτουργεί ως επιταχυντής μεταρρυθμίσεων για τη νέα εποχή που φτάνει. Η εποχή αυτή είναι η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Από την αυτοματοποίηση πήγαμε στην τεχνητή νοημοσύνη. Ανθρώπινες δραστηριότητες θα γίνονται από ρομπότ. Η μετάβαση θα είναι σαρωτική, ακριβώς όπως σαρωτική ήταν η μετάβαση από τις αγροτικές κοινωνίες στις βιομηχανικές κοινωνίες.
Οι βιομηχανικές κοινωνίες έφεραν στο προσκήνιο την ανάγκη εξειδίκευσης εργατικού δυναμικού και απόκτησης από την πλευρά τους κατάρτισης και τεχνογνωσίας. Ταυτόχρονα, ανέδειξαν τη σημασία γραφειοκρατικοποίησης της εξουσίας, όπως ανέφερε ο Βέμπερ, ενώ νέες δομές και καταστάσεις έκαναν την εμφάνισή τους (π.χ. σιδηρόδρομος).
Μια νέα μορφή αναγκαιοτήτων θα δημιουργηθούν στη μετά COVID-19 εποχή. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε επακριβώς τη νέα εποχή. Είναι όμως ιδιαίτερα αβέβαιη. Και είναι λανθασμένο να βγάλουμε εύκολα συμπεράσματα. Οι εργασιακές συνθήκες θα αλλάξουν, ενώ το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής θα κυριαρχήσει με μια άλλη εκδοχή του. Το ερώτημα που τίθεται: Θα υπάρχει Αριστερά; Τι είδους μορφή και χαρακτηριστικά θα έχει εάν υπάρχει; Και τέλος, ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος της σε μια κοινωνία ψηφιακά μετασχηματισμένη;
Η Αριστερά και η Δεξιά με τις κλασικές έννοιες γεννήθηκαν εντελώς διαφορετικά. Η Δεξιά πρώτα απέκτησε πολιτική στέγη και έπειτα υπήρξαν οι θεωρητικοί που την ανέδειξαν ως κυρίαρχη ιδεολογία. Η Αριστερά ακολούθησε διαφορετικό δρόμο και γι’ αυτό είναι θεωρητικά πιο τεκμηριωμένη. Γεννήθηκε ως ένα σύνολο θεωρητικό ιδεών ή ως ένας έντονος προβληματισμός και έπειτα απέκτησε μια διαστρεβλωμένη πολιτική μορφή.
Όπως ο Γιάνης Βαρουφάκης έχει αναφέρει σε δημοσίευσή του, η Αριστερά γεννιέται μέσα από την αντίληψη πως υπάρχουν αδικημένοι οι οποίοι βρίσκονται σε μια δύσκολη κατάσταση. Και για την κατάσταση φτώχιας στην οποία βρίσκονται δεν ευθύνονται οι ίδιοι. Είναι μια παραχθείσα κατάσταση. Παράγεται από μια κατάσταση ή από ένα γεγονός. Επομένως, η Αριστερά, όπως αναφέρει ο πρώην υπ. Οικονομικών, προϋποθέτει αυτοσυνειδησία της απελπιστικής κατάστασης. Η απελπιστική αυτή κατάσταση λειτουργεί ως ενοποιητικός κρίκος για τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της κοινωνίας, σε συνδυασμό με τις κατακτήσεις της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, θα διαμορφώσει μάζες ανέργων. H ανεργία αυτή θα “χτυπήσει” το σύνολο της ανθρωπότητας, ανεξαρτήτως μόρφωσης και κατάρτισης. Νέοι χωρίς εξειδικευμένες σπουδές ή νέοι χωρίς σπουδές θα μείνουν άνεργοι. Και μάλιστα η ανεργία θα αυξηθεί όσο ο πληθυσμός της Γης αυξάνεται. Οι τριτοκοσμικές χώρες αυξάνονται με μεγάλους αριθμούς. Και είναι σχεδόν βέβαιο πως μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους θα έρθει στην Ευρώπη. Η προσφυγική κρίση θα επιδεινώσει το φαινόμενο της μετανάστευσης από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου προς την Ευρώπη.
Επομένως, η Αριστερά θα υφίσταται και ως θεωρητικό μόρφωμα, αλλά και ως πολιτικό πρόταγμα. Η Αριστερά οφείλει να ασκήσει το διαχρονικό καθήκον της απέναντι στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Να τις στηρίξει. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος.
Πρέπει, ωστόσο, να αποφύγει την παλαιότερη μορφή της. Να σταματήσει να φέρεται με πρώτη προτεραιότητα τον δικαιωματικό χαρακτήρα της και μάλιστα να τον φέρει με τρόπο δογματικό. Να σταματήσει να αναδεικνύει τον δικαιωματισμό ως πολιτικό μονοπώλιό της. Η αλήθεια είναι πως η ιστορική πορεία της Αριστεράς ευθυγραμμίζεται με τον δικαιωματισμό. Το πρόβλημα είναι πως η Δεξιά ως αντίληψη δεν πολεμάει πλέον τις μειοψηφίες. Δεν πολεμάει άτομα τα οποία έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Δεν πολεμάει τους αλλοδαπούς. Έχει υπερβεί τα εσωτερικά αυτά συμπλέγματα, καθώς προτίμησε να αποβάλλει τον χαρακτηρισμό ως συντηρητική. Φοβήθηκε πως θα γίνει αναχρονιστική. Αυτό είναι ένα μάθημα το οποίο η σημερινή Αριστερά σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. αγνοεί.
Η Αριστερά πρέπει να ανανεωθεί. Να αποκτήσει διαφορετικό προσανατολισμό. Πρέπει να αποκτήσει διαφορετικό περιεχόμενο εάν επιθυμεί να έχει πολιτική υπόσταση στο μέλλον. Η Αριστερά οφείλει να στηρίξει τους ανθρώπους που θα έρθουν. Να απαντήσει στα κοινωνικά προβλήματα που θα έρθουν, όπως η φτώχια. Πώς λοιπόν θα απαντήσει η Αριστερά στα προβλήματα που θα προκύψουν από το νέο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής;
Αυτό θα γίνει μέσω της περαιτέρω ορθολογικοποίησης του ατόμου. Να απαντήσει στον φιλελευθερισμό με περαιτέρω γνώση και ενημέρωση. Οφείλει να ενημερώσει τον πολίτη. Να τον καταστήσει κοινωνό γνώσης και κατάρτισης. Και οι πολίτες να σηκώσουν ανάχωμα απέναντι στο καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο προσπαθεί να παρασύρει άτομα και κοινωνίες. Η μόρφωση της μάζας πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της Αριστεράς. Να κάνει τους ανθρώπους να καταλάβουν τι τους διαχωρίζει. Οι διαχωριστικοί τοίχοι είναι τοίχοι που δημιούργησε το καπιταλιστικό σύστημα. Ακριβώς όπως ο Μαρξ υποστήριξε πως το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής διαμορφώνει δύο κατηγορίες ανθρώπων που έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα.
Πώς θα γκρεμίσουμε τους τοίχους; Μορφώνοντας τον κόσμο. Μετασχηματίζοντάς τον. Μάλιστα, και ο στοχαστής Berlin παρατηρεί πως οι παλιότερες ηγεσίες που ασπάστηκαν την κομουνιστική ιδεολογία δε σκέφτηκαν να μορφώσουν τις μάζες. Αυτό πρέπει να κάνει η σύγχρονη Αριστερά. Να κάνει τους ανθρώπους να δουν ποιο είναι το αληθινό τους συμφέρον. Να ξυπνήσει τους ανθρώπους από τη βαθιά ψευδαίσθηση που τρέφουν. Η εξουσία θα έρθει στην Αριστερά μόνο όταν οι πολίτες πιστέψουν στο όραμά της. Οι πολίτες ψηφίζουν αντιδραστικά την Αριστερά. Στηρίζουν πολιτικούς αρχηγούς της Αριστεράς, καθώς δεν αντέχουν μια δεξιά κυβέρνηση ή ένα δεξιό πολιτικό εξουσιαστή.
Η Αριστερά οφείλει να ανανεωθεί. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση είναι μια πραγματικότητα, η οποία, σε συνδυασμό με τον ψηφιακό καπιταλισμό, θα διαμορφώσει μια νέα τάξη πραγμάτων. Όσο η Αριστερά εμμένει χωρίς αιτία σ’ έναν δικαιωματικό λόγο, τόσο η Αριστερά θα αγνοείται στο πολιτικό προσκήνιο. Η απάντηση θα επέλθει μέσω της μόρφωσης. Αυτό δεν επιχείρησε η Αριστερά. Με λόγο απλοϊκό (και όχι λαϊκίστικο), οφείλει να στηρίξει τις μάζες ανθρώπων που θα βρεθούν στη φτώχια.
