Πόσο μείναμε στο σπίτι κατά τη διάρκεια 1ου και 2ου lockdown - Τι δείχνουν τα στοιχεία μελέτης

Μία ενδιαφέρουσα μελέτη για τις διαφορές κινητικότητας του πληθυσμού στην Ελλάδα μεταξύ των περιόδων πρώτου και δεύτερου lockdown και σύγκριση με άλλες χώρες υπογράφουν οι Κωνσταντίνος Φαρσαλινός (Σχολή Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Δημόσιας και Κοινοτικής Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Τμήμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Πατρών), Κωνσταντίνος Πουλάς (Τμήμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Πατρών), Δημήτρης Κουρέτας (Τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Παντελής Μπάγκος (Τμήμα Πληροφορικής με Εφαρμογές στη Βιοϊατρική, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Αναστασία Μπαρμπούνη (Σχολή Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Δημόσιας και Κοινοτικής Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής) και Απόστολος Βανταράκης (Τμήμα Υγιεινής, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Πατρών).

Το κείμενο της μελέτης έχει ως εξής:

Εδώ και καιρό, η κεντρική στρατηγική της Ελλάδας στη διαχείριση της πανδημίας COVID-19 βασίζεται σε παρατεταμένο και οριζόντιο lockdown, σε εθνικό επίπεδο, για όλο τον πληθυσμό, ανεξαρτήτως του επιδημικού φορτίου ανά περιφέρεια.

Το δεύτερο οριζόντιο lockdown επιβλήθηκε στη χώρα στις 7 Νοεμβρίου, και παρέμεινε χωρίς τροποποιήσεις μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου. Στις 14 Δεκεμβρίου, αποφασίστηκε μια ήπια αναπροσαρμογή των μέτρων που αφορούσε το άνοιγμα ορισμένων κέντρων αισθητικής και τη δυνατότητα παραλαβής από τα καταστήματα λιανικής προϊόντων που θα έπρεπε να προ-παραγγελθούν, χωρίς τη δυνατότητα όμως οι πελάτες να εισέρχονται στα φυσικά καταστήματα.

Παρά το τελευταίο οριζόντιο lockdown, το δεύτερο επιδημικό κύμα COVID-19 ήταν ιδιαίτερα σφοδρό στην Ελλάδα. Σχεδόν 85.000 θετικοί στον ιό έχουν επιβεβαιωθεί από 7 Νοεμβρίου 2020 έως και 2 Ιανουαρίου 2021 μόνο, έναντι 52.254 θετικών στον ιό από την αρχή της πανδημίας μέχρι την έναρξη του δεύτερου οριζόντιου lockdown. Ταυτόχρονα, έχουν καταγραφεί 4206 θάνατοι λόγω COVID-19 κατά την διάρκεια του δεύτερου lockdown μόνο, έναντι 715 θανάτων από την αρχή της πανδημίας μέχρι πριν την εκκίνηση του δεύτερου lockdown.

Πολλές απόψεις εκφράζονται σχετικά με την αυστηρότητα του δεύτερου lockdown στην Ελλάδα ως μέτρο διαχείρισης της πανδημίας COVID-19. Αρκετοί, ακόμη και επιστήμονες, εκφράζουν την άποψη ότι δεν υπάρχει ουσιαστικός περιορισμός στην κινητικότητα κατά το δεύτερο lockdown. Αυτός θεωρείται ως ο βασικός λόγος για την βραδεία ελάττωση των θετικών στον ιό SARS-CoV-2, των νοσηλευομένων σε νοσοκομεία και ΜΕΘ, και των θανάτων κατά το διάστημα μετά τις 7 Νοεμβρίου, που οδήγησε σε περαιτέρω αυστηροποίηση των μέτρων από τις 2 Ιανουαρίου 2021, μετά την ήπια αναπροσαρμογή στις 14 Δεκεμβρίου 2020. Παρόλα αυτά, δεν έχουν παρουσιαστεί αντικειμενικά και μετρήσιμα δεδομένα που να τεκμηριώνουν την άποψη της σημαντικά αυξημένης κινητικότητας σε χώρους που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη διασπορά του ιού (κυρίως σε κλειστούς χώρους με συγχρωτισμό).

Το παρατεταμένο και οριζόντιο lockdown έχει καταστροφικές συνέπειες όχι μόνο για την οικονομία αλλά και για την υγεία (σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία) του πληθυσμού [1]. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συστήνει ότι τα οριζόντια lockdown θα πρέπει να αποτελούν μόνο προσωρινή λύση ανάγκης για την αναδιάρθρωση των στρατηγικών διαχείρισης της πανδημίας, κι όχι κεντρική στρατηγική επιλογή [2].  Ένα άλλο μεγάλο ζήτημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι το παρατεταμένο κλείσιμο των σχολείων.

Είναι γεγονός πως τόσο το κλείσιμο των σχολείων όσο και τα υπόλοιπα περιοριστικά μέτρα προκαλούν σημαντικές και δυσανάλογες διαταραχές στην ψυχοσωματική ισορροπία των παιδιών [1, 3-5], ενώ ταυτόχρονα τα παιδιά δεν έχουν κανένα ουσιαστικά όφελος από τα μέτρα μιας και έχουν σχεδόν μηδενικό κίνδυνο εκδήλωσης σοβαρή νόσου COVID-19. Επίσης, υπάρχουν σοβαρές επιπλοκές στην συνολική υγεία του πληθυσμού από τα οριζόντια περιοριστικά μέτρα, που αφορά τόσο ψυχοκοινωνικά προβλήματα όσο και άλλες παθήσεις, που αναμένεται να κοστίσουν σε νοσηρότητα και θνησιμότητα τόσο άμεσα όσο και στα επόμενα χρόνια [6-8].

Οι εκτιμήσεις σχετικά με την αυστηρότητα και την τήρηση του lockdown είναι επισφαλείς όταν δεν συνοδεύονται από αντικειμενικά δεδομένα. Το πρόγραμμα COVID-19 Google Mobility χρησιμοποιεί αντικειμενικά δεδομένα εκτίμησης της κινητικότητας, τα οποία δημοσιεύσει για όλες τις χώρες, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και ξεχωριστά σε γεωγραφικές περιοχές κάθε χώρας, και χρησιμοποιείται στην επιστημονική βιβλιογραφία ως δείκτης κινητικότητας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 [9]. Κατά συνέπεια, o σκοπός της παρούσας ανάλυσης ήταν:

1. Να αναλύσουμε και να συγκρίνουμε τα στοιχεία κινητικότητας στην Ελλάδα, συγκρίνοντας την περίοδο του πρώτου lockdown της άνοιξης, σε σχέση με την σημερινή περίοδο.
2. Να αναλύσουμε τη διαφορά στην κινητικότητα μετά το διάστημα ανοίγματος των καταστημάτων (με “click away”).
3. Να συγκρίνουμε τις διαφορές στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown στην Ελλάδα με τις διαφορές σε άλλες χώρες που εφάρμοσαν εθνικό lockdown τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο επιδημικό κύμα COVID-19.

Για τη συγκεκριμένη ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία κινητικότητας από το COVID-19 Google Mobility Report. Τα στοιχεία βασίζονται σε ανώνυμα δεδομένα που συλλέγει η Google από εφαρμογές κινητών τηλεφώνων για τον αριθμό επισκεπτών σε συγκεκριμένες τοποθεσίες. Η σύγκριση της κινητικότητας γίνεται σε σχέση με το διάστημα 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020. Η εκατοστιαία (%) μεταβολή στην κινητικότητα μετράτε καθημερινά και αναφέρεται στη μεταβολή σε σχέση με το προαναφερθέν διάστημα.

Η κινητικότητα καταγράφεται σε 5 διαφορετικές κατηγορίες:

Α. Λιανική και αναψυχή, που περιλαμβάνει μέρη όπως εστιατόρια, καφετέριες, εμπορικά κέντρα, θεματικά πάρκα, μουσεία, βιβλιοθήκες και κινηματογραφικές αίθουσες.

Β. Τρόφιμα και φάρμακα, που περιλαμβάνει μέρη όπως αγορές παντοπωλείων, αποθήκες τροφίμων, αγορές αγροτικών προϊόντων, καταστήματα ειδικών τροφίμων και φαρμακεία.

Γ. Πάρκα, που περιλαμβάνει μέρη όπως τοπικά πάρκα, εθνικά πάρκα, δημόσιες παραλίες, μαρίνες, πάρκα κατοικίδιων, πλατείες και δημόσιους κήπους.

Δ. Μεταφορές και διαμετακόμιση (transit), που περιλαμβάνει μέρη όπως κόμβοι δημόσιων συγκοινωνιών, (σταθμοί μετρό, λεωφορείων και τρένων, λιμάνια), χώροι ενοικίασης αυτοκίνητων και σταθμοί ταξί.

Ε. Χώροι εργασίας.

ΣΤ. Κατοικία, που περιλαμβάνει τους τόπους διαμονής.

Σημειώνεται ότι τα δεδομένα για την κατοικία αφορούν τον χρόνο παραμονής στην κατοικία κι όχι μεταβολές στην κινητικότητα.

Τα χρονικά διαστήματα που εξετάστηκαν για την περίοδο του πρώτου lockdown καθορίστηκαν σύμφωνα με αποφάσεις των αρχών για το κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (11 Μαρτίου 2020), κλείσιμο της εστίασης, διασκέδασης και λιανικής (18 Μαρτίου 2020), και απαγόρευση κυκλοφορίας με εξαίρεση συγκεκριμένους λόγους και με προϋπόθεση κοινοποίησης με έγγραφο ή με γραπτό μήνυμα σε κινητό τηλέφωνο (“stay at home”, 23 Μαρτίου 2020). Η ημερομηνία λήξης της περιόδου το πρώτου lockdown καθορίστηκε η 4η Μαΐου 2020. Ως εκ τούτου, η κινητικότητα αναλύθηκε έως και τις 3 Μαΐου 2020. Για την περίοδο του δεύτερου lockdown, η κινητικότητα εξετάσθηκε για το χρονικό διάστημα από 7 Νοεμβρίου έως και 13 Δεκεμβρίου 2020, διάστημα κατά το οποίο εφαρμόστηκε απαγόρευση κυκλοφορίας με εξαίρεση συγκεκριμένους λόγους και με προϋπόθεση κοινοποίησης με έγγραφο ή με γραπτό μήνυμα σε κινητό τηλέφωνο (“stay at home”). Από τις 14 Δεκεμβρίου υπήρξε μερική άρση των μέτρων που αφορούσε το άνοιγμα καταστημάτων για πωλήσεις μέσω click away και το άνοιγμα κομμωτηρίων και κέντρων αισθητικής. Έτσι μελετήθηκε ξεχωριστά η κινητικότητα από τις 14 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 27 Δεκεμβρίου.

Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε τόσο στο σύνολο της Ελληνικής επικράτειας όσο και ξεχωριστά στην Αττική, στη Μακεδονία-Θράκη (Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία) και στην Θεσσαλία-Κεντρική Ελλάδα, λόγω της υψηλής επίπτωσης θετικών στον ιό και της πίεσης στο σύστημα υγείας στις δύο τελευταίες περιοχές.

Ως μέτρο σύγκρισης των μεταβολών στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκαν άλλες χώρες που είχαν εθνικό lockdown τόσο κατά το πρώτο όσο και κατά το δεύτερο επιδημικό κύμα COVID-19. Συγκεκριμένα αναλύθηκαν τα στοιχεία για την Αυστρία (πρώτο lockdown το διάστημα 16 Μαρτίου έως 19 Απριλίου – δεύτερο lockdown το διάστημα 17 Νοεμβρίου έως 6 Δεκεμβρίου), το Βέλγιο (πρώτο lockdown το διάστημα 14 Μαρτίου έως 5 Μαΐου – δεύτερο lockdown το διάστημα 2 Νοεμβρίου έως 30 Νοεμβρίου), τη Γαλλία (πρώτο lockdown το διάστημα 18 Μαρτίου έως 10 Μάϊου – δεύτερο lockdown το διάστημα 30 Οκτωβρίου έως 27 Νοεμβρίου) και την Ιρλανδία (πρώτο lockdown το διάστημα 28 Μαρτίου έως 17 Μάϊου – δεύτερο lockdown το διάστημα 22 Οκτωβρίου έως 30 Νοεμβρίου).

Η στατιστική ανάλυση έγινε με το λογισμικό SPSS v.25 και με δοκιμή t-test, ενώ η στατιστική σύγκριση έγινε με Mann-Whitney U test.

Τα αποτελέσματα για το σύνολο της Ελληνικής επικράτειας παρουσιάζονται στον πίνακα 1 και στο διάγραμμα 1 (συμπληρωματικό αρχείο). Κατά την περίοδο του πρώτου lockdown, σημαντικός περιορισμός της κινητικότητας διαπιστώθηκε ακόμη και την περίοδο από το κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μέχρι και 1 ημέρα πριν την απαγόρευση κυκλοφορίας. Αυτό πιθανώς αποτελεί ένδειξη της αβεβαιότητας και του φόβου του πληθυσμού, αναμενόμενο λόγω των περιορισμένων δεδομένων και της υψηλής αναφερόμενης θνητότητας εκείνη την περίοδο, που περιόρισε τις μετακινήσεις του πριν ακόμη θεσμοθετηθεί η απαγόρευση κυκλοφορίας.

Πίνακας 1. Σύγκριση κινητικότητας μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown πανελλαδικά.

Η απόλυτη διαφορά (absolute difference) μεταξύ δεύτερου και πρώτου lockdown ήταν 11,7% (95% CI: 6,2-14,2%) στη Λιανική και Αναψυχή, 9,8% (95% CI: 1,0-18,5%) στα Τρόφιμα και Φάρμακα, 22.8% (95% CI: 15,0-30,5%) στα Πάρκα, 9,9% (95% CI: 7,4-12,4%) στις Μεταφορές και Διαμετακόμιση, 15,6% (95% CI: 12,3-18,9%) για την Εργασία και 6,9% (95% CI: 5,6-8,3%) για την Κατοικία (p ≤ 0.001 για όλες τις συγκρίσεις). Σε όλες τις κατηγορίες, η ελάττωση της κινητικότητας σε σχέση με το διάστημα 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020 ήταν μικρότερη κατά το διάστημα του δεύτερου lockdown ενώ ο χρόνος παραμονής στο σπίτι εμφάνισε μικρότερη άνοδο στο διάστημα του δεύτερου lockdown σε σχέση με το πρώτο.

Τα αποτελέσματα για την περιοχή της Μακεδονίας-Θράκης παρουσιάζονται στον πίνακα 2 και στο διάγραμμα 2 (συμπληρωματικό αρχείο).

Πίνακας 2. Σύγκριση κινητικότητας μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown στην περιοχή Μακεδονίας-Θράκης (Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία).

Η απόλυτη διαφορά (absolute difference) μεταξύ δεύτερου και πρώτου lockdown ήταν 10,0% (95% CI: 7,6-12,5%) στη Λιανική και Αναψυχή, 5,5% (95% CI: -3,5-14,5%) στα Τρόφιμα και Φάρμακα, 12,4% (95% CI: 4,6-20,1%) στα Πάρκα, 9,0% (95% CI: 6,6-11,5%) στις Μεταφορές και Διαμετακόμιση, 13,0% (95% CI: 9,8-16,3%) για την Εργασία και 5,2% (95% CI: 3,8-6,6%) για την Κατοικία (p ≤ 0.002 για όλες τις συγκρίσεις εκτός από την κατηγορία Τρόφιμα και Φάρμακα όπου p = 0.224). Σε όλες τις κατηγορίες, η ελάττωση της κινητικότητας σε σχέση με το διάστημα 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020 ήταν μικρότερη κατά το διάστημα του δεύτερου lockdown ενώ ο χρόνος παραμονής στο σπίτι εμφάνισε μικρότερη άνοδο στο διάστημα του δεύτερου lockdown σε σχέση με το πρώτο.

Θεσσαλία-Κεντρική Ελλάδα

Τα αποτελέσματα για την περιοχή της Θεσσαλίας-Κεντρικής Ελλάδας παρουσιάζονται στον πίνακα 3 και στο διάγραμμα 3 (συμπληρωματικό αρχείο).

Πίνακας 3. Σύγκριση κινητικότητας πρώτου και δεύτερου lockdown στην περιοχή της Θεσσαλίας-Κεντρικής Ελλάδας.

Η απόλυτη διαφορά (absolute difference) μεταξύ δεύτερου και πρώτου lockdown ήταν 9,8% (95% CI: 6,8-12,8%) στη Λιανική και Αναψυχή, 9,1% (95% CI: -0,1-18,2%) στα Τρόφιμα και Φάρμακα, 13,2% (95% CI: 4,3-22,1%) στα Πάρκα, 10,9% (95% CI: 7,3-14,6%) στις Μεταφορές και Διαμετακόμιση, 11,5% (95% CI: 8,2-14,8%) για την Εργασία και 5,8% (95% CI: 4,3-7,2%) για την Κατοικία (p ≤ 0.012 για όλες τις συγκρίσεις). Σε όλες τις κατηγορίες, η ελάττωση της κινητικότητας σε σχέση με το διάστημα 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020 ήταν μικρότερη κατά το διάστημα του δεύτερου lockdown ενώ ο χρόνος παραμονής στο σπίτι εμφάνισε μικρότερη άνοδο στο διάστημα του δεύτερου lockdown σε σχέση με το πρώτο.

Τα αποτελέσματα για την περιοχή της Αττικής παρουσιάζονται στον πίνακα 4 και στο διάγραμμα 4 (συμπληρωματικό αρχείο).

Πίνακας 4. Σύγκριση κινητικότητας πρώτου και δεύτερου lockdown στην περιοχή της Αττικής.

Η απόλυτη διαφορά (absolute difference) μεταξύ δεύτερου και πρώτου lockdown ήταν 11,6% (95% CI: 9,0-14,1%) στη Λιανική και Αναψυχή, 7,1% (95% CI: -2,5-16,7%) στα Τρόφιμα και Φάρμακα, 25,5% (95% CI: 16,1-34,9%) στα Πάρκα, 9,9% (95% CI: 7,4-12,4%) στις Μεταφορές και Διαμετακόμιση, 19,4% (95% CI: 15,9-22,9%) για την Εργασία και 8,0% (95% CI: 6,5-9,6%) για την Κατοικία (p < 0.006 για όλες τις συγκρίσεις). Σε όλες τις κατηγορίες, η ελάττωση της κινητικότητας σε σχέση με το διάστημα 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020 ήταν μικρότερη κατά το διάστημα του δεύτερου lockdown ενώ ο χρόνος παραμονής στο σπίτι εμφάνισε μικρότερη άνοδο στο διάστημα του δεύτερου lockdown σε σχέση με το πρώτο.

Κινητικότητα μετά την ήπια αναπροσαρμογή του lockdown

Για το διάστημα 14 έως 27 Δεκεμβρίου, που σχετίζεται με ήπια αναπροσαρμογή του lockdown, οι μεταβολές στην κινητικότητα ήταν ήπια και της τάξης του 10% (σε απόλυτη τιμή) για τη Λιανική και Αναψυχή. Η διαφορά στην κινητικότητα στην Εργασία ήταν αμελητέα (< 1%), ενώ και ο χρόνος παραμονής στην Κατοικία παρουσίασε μικρές διαφορές (περίπου 2%). Μεγάλες μεταβολές παρατηρήθηκαν στις κατηγορίες Τρόφιμα και Φάρμακα (περίπου 22%), που πιθανώς όμως σχετίζονται με τις εορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, και Πάρκα (περίπου 20%), που όμως σχετίζονται με κίνηση σε ανοιχτό χώρο που αφορά επωφελή σωματική δραστηριότητα και δεν μπορεί να σχετιστεί με αυξημένη μετάδοση του ιού. Παρόμοιες μεταβολές διαπιστώθηκαν και τοπικά στις περιοχές που μελετήθηκαν ξεχωριστά.

Κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown σε άλλες χώρες

Οι απόλυτη διαφορά στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στη Γαλλία και στην Ιρλανδία, σε εθνικό επίπεδο και σε σύγκριση με την Ελλάδα, παρουσιάζονται στον πίνακα 5 και στο διάγραμμα 5 (συμπληρωματικό αρχείο).

Πίνακας 5. Σύγκριση κινητικότητας πρώτου και δεύτερου lockdown Στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στη Γαλλία, στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα.

Οι διαφορές στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown στην Ελλάδα είναι συγκρίσιμες μόνο με την Αυστρία. Στην τελευταία όμως, το δεύτερο lockdown είχε διάρκειας 19 ημερών έναντι 37 ημερών στην Ελλάδα μέχρι την ήπια αναπροσαρμογή των μέτρων (14 Δεκεμβρίου 2020). Στις υπόλοιπες χώρες παρατηρήθηκε πολύ μεγαλύτερη (σε σχέση με την Ελλάδα) αύξηση στην κινητικότητα κατά το δεύτερο, σε σχέση με το πρώτο, lockdown. Η αύξηση αυτή παρατηρήθηκε τόσο σε ανοιχτούς χώρους, όπου είναι επωφελής η κινητικότητα επειδή προάγει στη φυσική δραστηριότητα χωρίς να αυξάνεται ιδιαίτερα ο κίνδυνος διασποράς του ιού (Πάρκα), όσο όμως και σε κλειστούς χώρους που πιθανώς ευνοούν τη διασπορά όπως σε Λιανική και Αναψυχή, σε Μεταφορές και Διαμετακόμιση και σε Εργασία. Χαρακτηριστικά, το Βέλγιο είχε σχεδόν διπλάσια απόλυτη αύξηση της κινητικότητας κατά το δεύτερο lockdown, σε σχέση με το πρώτο, στις κατηγορίες Πάρκα και Μεταφορές και Διαμετακόμιση, ενώ η Γαλλία είχε πάνω από διπλάσια απόλυτη αύξηση στις κατηγορίες Λιανική και Αναψυχή, Μεταφορές και Διαμετακόμιση, και Εργασία σε σύγκριση με την αύξηση στην Ελλάδα. Από τις χώρες αυτές, μόνο η Ιρλανδία εφάρμοσε οριζόντιο, εθνικό lockdown για χρονική διάρκεια όμοια με της Ελλάδας, ενώ στις άλλες χώρες το lockdown ήταν βραχύτερης διάρκειας.

Σε σύγκριση με το διάστημα 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020, παρατηρήθηκε σημαντικά ελαττωμένη κινητικότητα τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο lockdown στην Ελλάδα, κυρίως στη Λιανική και Αναψυχή και στην Εργασία. Η κινητικότητα ήταν αυξημένη κατά το δεύτερο lockdown, σε σχέση με το πρώτο.

Παρόμοια εικόνα, και μάλιστα με σημαντικά μεγαλύτερη απόλυτη αύξηση της κινητικότητας στο δεύτερο lockdown (ακόμη και διπλάσια αύξηση σε σχέση με την Ελλάδα), παρατηρήθηκε και σε άλλες χώρες που εφάρμοσαν οριζόντιο εθνικό lockdown κατά το δεύτερο επιδημικό κύμα. Αυτό πιθανότατα είναι αναμενόμενο αν λάβουμε υπόψη τόσο τις μικρές διαφορές στα επιβαλλόμενα μέτρα όσο και την κόπωση από τα lockdown και την πανδημία (lockdown fatigue και pandemic fatigue). Αυτά τα φαινόμενα μπορεί να οδηγήσουν εφησυχασμό, αποξένωση και απελπισία, ως αντίδραση σε συνεχείς αντιξοότητες λόγω των μέτρων, που μπορεί να οδηγήσουν σε εφησυχασμό, αποξένωση και απελπισία, καταλήγοντας σε αυξανόμενη άρνηση αποδοχής των συστάσεων και των περιορισμών [10,11]. Ταυτόχρονα, παράγοντες που επέτειναν τη συμμόρφωση κατά το πρώτο πανδημικό κύμα, όπως το κλίμα φόβου για τα άγνωστα χαρακτηριστικά του νέου ιού και της νόσου και η υψηλή θνητότητα που είχε εκτιμηθεί κατά το πρώτο κύμα, τείνουν να εκλείψουν κατά το δεύτερο κύμα [12].

Η απόλυτη διαφορά στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown κυμαίνεται στο 10-12% στη Λιανική και Αναψυχή, 5-10% στα Τρόφιμα και Φάρμακα, 12-25% στα Πάρκα, 9-11% στις Μεταφορές και Διελεύσεις και 11-19% στην Εργασία. Ο χρόνος παραμονής στην κατοικία ήταν 5-8% λιγότερος κατά το δεύτερο lockdown σε σχέση με το πρώτο. Η αυξημένη κινητικότητα στα Πάρκα κατά το δεύτερο, σε σχέση με το πρώτο, lockdown αφορά ως επί το πλείστον ανοιχτούς χώρους, σχετίζεται με φυσική δραστηριότητα και άσκηση (που είναι επωφελής), και δεν αναμένεται να συμβάλλει σημαντικά στην διασπορά του ιού. Σημειώνεται όμως ότι στις περιοχές με αυξημένο ιικό φορτίο (Μακεδονία-Θράκη και Θεσσαλία-Κεντρική Ελλάδα) είναι περιορισμένη η διαφορά στην κινητικότητα μεταξύ των δύο lockdown, ακόμη και στα Πάρκα. Τα στοιχεία για την αυξημένη κινητικότητα στους εργασιακούς χώρους κατά το δεύτερο, σε σχέση με το πρώτο, lockdown δεν είναι επαρκή για να διευκρινίσουν αν πρόκειται για μη-εφαρμογή των μέτρων τηλε-εργασίας ή για κινητικότητα σχετιζόμενη με τον πρωτογενή τομέα ή άλλες απαραίτητες εργασίες.

Σε κάθε περίπτωση, οι μεταβολές στην κινητικότητα που παρατηρούνται μεταξύ πρώτου και δεύτερου lockdown είναι αναμενόμενες και δεν φαίνονται ικανές να εξηγήσουν τον αργό ρυθμό ελάττωσης των προσβεβλημένων από τον ιό SARS-CoV-2 και την παρατεταμένη πίεση στο σύστημα υγείας που παρατηρείται κατά το δεύτερο lockdown, ακόμη και στις περιοχές με αυξημένο ιικό φορτίο. Ταυτόχρονα, τα ευρήματα θέτουν σοβαρά ερωτήματα για τη συνέχιση ακραίων, οριζόντιων lockdown, που αφορούν όλο τον πληθυσμό, για παρατεταμένο διάστημα. Είναι ξεκάθαρο πλέον πως υπάρχει «ανισότητα» μεταξύ πληθυσμιακών υπο-ομάδων στον κίνδυνο εκδήλωσης σοβαρής νόσου COVID-19. Έτσι, τα οριζόντια και ακραία μέτρα περιορισμών δεν σημαντικό έχουν όφελος για όλο τον πληθυσμό αλλά ταυτόχρονα πλήττουν δυσανάλογα τα νεότερα και πιο παραγωγικά τμήματα του πληθυσμού, με ακραίο παράδειγμα τα παιδιά. Έτσι, οι επιπτώσεις των μέτρων πλήττουν την Δημόσια Υγεία τόσο σε οικονομικό όσο και σε ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο, και μπορούν να οδηγήσουν σε υποβάθμιση ακόμη και της σωματικής υγείας του πληθυσμού. Μια ανάλυση των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων των ακραίων περιορισμών στην Ελβετία χρησιμοποίησε έναν σημαντικό δείκτη υγείας και πρόωρης θνησιμότητας των πληθυσμών, το Potential Years of Life Lost (PYLL - Πιθανά Έτη Απώλειας Ζωής) για να εκτιμήσει τις πιθανές απώλειες υγείας από τα μέτρα. Στην ανάλυση βρέθηκε ότι 3 μήνες ακραίων περιοριστικών μέτρων (διάρκεια μικρότερη από την μέχρι στιγμής διάρκεια των δύο οριζόντιων lockdown στην Ελλάδα) θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απώλεια 1,7 εκατομμυρίων ετών ζωής σε βάθος χρόνου, λόγω πρόωρης θνησιμότητας από παράγοντες όπως αυτοκτονίες, διαζύγια, οικογενειακή βία, αλκοολισμό και κατάθλιψη [8]. Στην ανάλυση δεν ελήφθησαν υπόψη επιπλέον βλάβες που μπορούν να προκαλέσουν τα μέτρα όπως η αύξηση των καρδιαγγειακών θανάτων στην οικία και στο νοσοκομείο [6,7,13], οι επιπτώσεις τις αύξησης της ανεργίας που σχετίζεται με 63% αύξηση του κινδύνου θνησιμότητας [14], κ.α. Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, το 2016 χάθηκαν στην Ελλάδα περίπου 425.000 έτη ζωής από πρόωρους θανάτους [15]. Σε μια πρώιμη ανάλυση των δεδομένων διαπιστώσαμε ότι κατά το 2020 χάθηκαν στην Ελλάδα περίπου 22.000 έτη ζωής λόγω των 4881 θανάτων από COVID-19, που αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 5% των συνολικών ετών ζωής που χάνονται κάθε χρόνο. Με βάση και τα ευρήματα από την προαναφερόμενη μελέτη στην Ελβετία, που υπολόγισε δυνητική απώλεια άνω του 1 εκατομμυρίου ετών ζωής χωρίς να λαμβάνει υπόψη όλες τις βλάβες των περιορισμών, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος οι επιπτώσεις των ακραίων και οριζόντιων lockdown να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη απώλεια ετών ζωής για την κοινωνία, σε βάθος χρόνου, σε σύγκριση με την απώλεια από τη νόσο COVID-19. Είναι λοιπόν επιτακτική η ανάγκη ανάλυσης και αξιολόγησης των δυνητικών επιπτώσεων των μέτρων ακραίου και οριζόντιου περιορισμού ώστε να σχεδιαστεί μια στρατηγική επιλεκτικότερων παρεμβάσεων που θα διασφαλίσει όσο είναι δυνατόν την υγεία του πληθυσμού για όλες τις κοινωνικές ομάδες. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό αν λάβουμε υπόψη ότι κάποια μοντέλα υποστηρίζουν ότι το οριζόντιο lockdown για όλο τον πληθυσμό μπορεί να μην προσφέρει πολλά οφέλη ή ακόμη και να αυξάνει τους θανάτους από COVID-19 σε μεταγενέστερο χρόνο [16,17]. Ταυτόχρονα κανένα μοντέλο δεν αναλύει και δεν αξιολογεί τους κινδύνους και τις βλάβες που προκαλούν τα μέτρα σε άλλες πληθυσμιακές ομάδες, κατά παράβαση μιας βασικής αρχής Δημόσιας Υγείας που ορίζει ότι πρέπει να γίνεται αξιολόγηση κινδύνου και να εξετάζονται αναλυτικά τόσο τα δυνητικά οφέλη όσο και οι βλάβες των προτεινόμενων παρεμβάσεων.

Συμπερασματικά, στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντική ελάττωση στην κινητικότητα τόσο κατά το πρώτο όσο και κατά το δεύτερο lockdown σε σχέση με την περίοδο πριν την πανδημία COVID-19, σύμφωνα με τις μετρήσεις του Google Mobility. Η κινητικότητα είναι αυξημένη κατά το δεύτερο, σε σχέση με το πρώτο, lockdown, φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στον ίδιο ή, συνηθέστερα, σε μεγαλύτερο βαθμό σε άλλες χώρες που επίσης εφάρμοσαν εθνικό, οριζόντιο lockdown κατά το δεύτερο κύμα. Τα ευρήματα μπορεί να εξηγηθούν λόγω της κόπωσης από τα lockdown και την πανδημία, που μπορεί τελικά να υποβαθμίσουν περαιτέρω τη συμμόρφωση με τις υποδείξεις και τα μετέπειτα μέτρα. Απαιτείται άμεσα η ολοκληρωμένη αξιολόγηση του δυνητικού οφέλους αλλά και των βλαβών από τα ακραία και οριζόντια lockdown ώστε να διασφαλιστεί τόσο στο άμεσο όσο και στο απώτερο μέλλον η συνολική υγεία το πληθυσμού, μέσω της εφαρμογής πιο επιλεκτικών μέτρων με στόχο την προφύλαξη ευπαθών ομάδων από προσβολή από τον ιό SARS-CoV-2.

1. Farsalinos K, Poulas K, Kouretas D, Vantarakis A, Leotsinidis M, Kouvelas D, Docea AO, Kostoff R, Gerotziafas GT, Antoniou MN, Polosa R, Barbouni A, Yiakoumaki V, Giannouchos TV, Bagos PG, Lazopoulos G, Izotov BN, Tutelyan VA, Aschner M, Hartung T, Wallace HM, Carvalho F, Domingo JL, Tsatsakis A. Improved strategies to counter the COVID-19 pandemic: Lockdowns vs. primary and community healthcare. Toxicol Rep. 2021;8:1-9. doi: 10.1016/j.toxrep.2020.12.001.
2. World Health Organization. WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 26 October 2020. Available at: https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---26-october-2020 (accessed on January 2, 2021).
3. Singh S, Roy D, Sinha K, Parveen S, Sharma G, Joshi G. Impact of COVID-19 and lockdown on mental health of children and adolescents: A narrative review with recommendations. Psychiatry Res. 2020 Nov;293:113429. doi: 10.1016/j.psychres.2020.113429.
4. Magklara K., Lazaratou H., Barbouni B., Poulas K., Farsalinos K. Coronavirus Greece Research Group. Impact of COVID-19 pandemic and lockdown measures on mental health of children and adolescents in Greece. medRxiv. 2020 doi: 10.1101/2020.10.18.20214643. 10.18.20214643.
5. UNICEF. As classrooms for half the world’s schoolchildren remain closed, UNICEF and EU urge countries to prioritize schools in re-opening plans. Available at: https://www.unicef.org/press-releases/classrooms-half-worlds-schoolchildren-remain-closed-unicef-and-eu-urge-countries (accessed on January 2, 2021).
6. Wu J, Mamas MA, Mohamed MO, Kwok CS, Roebuck C, Humberstone B, Denwood T, Luescher T, de Belder MA, Deanfield JE, Gale CP. Place and causes of acute cardiovascular mortality during the COVID-19 pandemic. Heart. 2020 Sep 28:heartjnl-2020-317912. doi: 10.1136/heartjnl-2020-317912.
7. Metzler B, Siostrzonek P, Binder RK, Bauer A, Reinstadler SJ. Decline of acute coronary syndrome admissions in Austria since the outbreak of COVID-19: the pandemic response causes cardiac collateral damage. Eur Heart J. 2020 May 14;41(19):1852-1853. doi: 10.1093/eurheartj/ehaa314.
8. Moser DA, Glaus J, Frangou S, Schechter DS. Years of life lost due to the psychosocial consequences of COVID-19 mitigation strategies based on Swiss data. Eur Psychiatry. 2020 May 29;63(1):e58. doi: 10.1192/j.eurpsy.2020.56.
9. Drake TM, Docherty AB, Weiser TG, Yule S, Sheikh A, Harrison EM. The effects of physical distancing on population mobility during the COVID-19 pandemic in the UK. Lancet Digit Health. 2020 Aug;2(8):e385-e387. doi: 10.1016/S2589-7500(20)30134-5.
10. Labrague LJ, Ballad CA. Lockdown fatigue among college students during the covid-19 pandemic: predictive role of personal resilience, coping behaviours, and health. medRxiv 2020.10.18.20213942. doi: 10.1101/2020.10.18.20213942.
11. World Health Organization. Pandemic fatigue. Reinvigorating the public to prevent COVID-19. Available at: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/337574/WHO-EURO-2020-1573-41324-56242-eng.pdf (accessed on January 02, 2021).
12. World Health Organization. WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 3 March 2020. Available at: https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---3-march-2020 (accessed on January 02, 2021).
13. De Rosa S, Spaccarotella C, Basso C, Calabrò MP, Curcio A, Filardi PP, Mancone M, Mercuro G, Muscoli S, Nodari S, Pedrinelli R, Sinagra G, Indolfi C; Società Italiana di Cardiologia and the CCU Academy investigators group. Reduction of hospitalizations for myocardial infarction in Italy in the COVID-19 era. Eur Heart J. 2020 Jun 7;41(22):2083-2088. doi: 10.1093/eurheartj/ehaa409.
14. Roelfs DJ, Shor E, Davidson KW, Schwartz JE. Losing life and livelihood: a systematic review and meta-analysis of unemployment and all-cause mortality. Soc Sci Med. 2011 Mar;72(6):840-54. doi: 10.1016/j.socscimed.2011.01.005.
15. OECD. Health Status: Potential years of life lost. Available at: https://stats.oecd.org/index.aspx?queryid=30124 (accessed on January 02, 2021).
16. Brauner JM, Mindermann S, Sharma M, Johnston D, Salvatier J, Gavenčiak T, Stephenson AB, Leech G, Altman G, Mikulik V, Norman AJ, Monrad JT, Besiroglu T, Ge H, Hartwick MA, Teh YW, Chindelevitch L, Gal Y, Kulveit J. Inferring the effectiveness of government interventions against COVID-19. Science. 2020 Dec 15:eabd9338. doi: 10.1126/science.abd9338.
17. Rice K, Wynne B, Martin V, Ackland GJ. Effect of school closures on mortality from coronavirus disease 2019: old and new predictions. BMJ. 2020 Oct 7;371:m3588. doi: 10.1136/bmj.m3588.

Διαβάστε ΕΔΩ όλες τις ειδήσεις για τον κορωνοϊό.