Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (Α’ Π.Π.) οι συμμαχικές δυνάμεις νίκησαν τις κεντρικές δυνάμεις και η νίκη αυτή οδήγησε στην κατάρρευση και τον κατακερματισμό των αυτοκρατοριών τους.
Με το τέλος του πολέμου αυτού, όπως γίνεται μετά από κάθε πόλεμο, έλαβε χώρα η Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων (1919-1920), που διοργανώθηκε από τις νικήτριες συμμαχικές δυνάμεις, προκειμένου να συζητηθούν οι πέντε συνθήκες ειρήνης που ακολούθησαν (Βερσαλλιών, Αγ. Γερμανού, Νεϊγύ, Τριανόν και Σεβρών) και η πρόταση των ΗΠΑ για τη σύσταση της Κοινωνίας των Εθνών.
Με τις συνθήκες αυτές που υπογράφηκαν οι ηττημένοι πλήρωσαν ακριβά την επιλογή τους, ενώ οι νικητές, όπως γίνεται πάντα, απόλαυσαν τα οφέλη και αποζημιώθηκαν για τη συμμετοχή τους. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται περιληπτικά τα συμφωνηθέντα.
Στα παρασκήνια της προετοιμασίας για τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, έγινε μια “μυστική” τότε συμφωνία, μετά δημοσιοποιήθηκε, μεταξύ του πρωθυπουργού της Ελλάδος Βενιζέλου και του Υπουργού Εξωτερικών της Ιταλίας Τομάζο Τιττόνι. Σύμφωνα με αυτή, η Ιταλία θα εγκατέλειπε τις επιφυλάξεις που εξέφρασε στις συσκέψεις και θα υποστήριζε τις ελληνικές αξιώσεις για τη Βόρεια Ήπειρο και την Κορυτσά. Επίσης, θα παραχωρούσε στην Ελλάδα την κυριαρχία στα κατεχόμενα νησιά της Δωδεκανήσου, εκτός της Ρόδου, για την οποία θα γινόταν δημοψήφισμα όταν η Αγγλία θα έδιδε την Κύπρο στην Ελλάδα.
Η Ελλάδα με τη σειρά της θα υποστήριζε τις ιταλικές αξιώσεις για προσάρτηση του Αυλώνα (Αλβανία) και την αποκατάσταση του ιταλικού προτεκτοράτου στην Αλβανία, θα παραχωρούσε μια ελεύθερη ζώνη στη Σμύρνη και επίσης θα παραιτείτο υπέρ της Ιταλίας των διεκδικήσεών της επί περιοχών στη Μικρά Ασία.
Η Συνθήκη Ειρήνης των Σεβρών
Από τις 28/7/1920 γινόταν στο Σεβρ της Γαλλίας οι συσκέψεις για τη συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις συμμαχικές δυνάμεις.
Το σχέδιο της συνθήκης αυτής, που καθόριζε τους όρους των Συμμάχων στην ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία και με την οποία μοιράζονταν οι κτήσεις της, υπογράφτηκε στις 10/8/1920 και έγινε «η χώρα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Σύμφωνα με το “προσύμφωνο” αυτό της συνθήκης, η Β. Ήπειρος ενσωματωνόταν στην Ελλάδα, η Τουρκία παραιτείτο υπέρ της Ιταλίας κάθε δικαιώματος και τίτλου επί των νήσων του Αιγαίου (Δωδεκάνησα) και με την άλλη “μυστική συνθήκη” Βενιζέλου-Τιτόνι, που θα υπογραφόταν την ίδια μέρα, η Ιταλία θα παραιτείτο υπέρ της Ελλάδας όλων των δικαιωμάτων και των τίτλων της επί των κατεχομένων υπ’ αυτής νήσων του Αιγαίου.
Ενώ η συνθήκη έγινε αποδεκτή από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και θα επικυρωνόταν από τον σουλτάνο Μεχμέτ Στ’, αυτή απορρίφτηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων και έτυχε εκμετάλλευσης από τον Κεμάλ για να ανέβει την εξουσία.
Αμέσως μετά την επικράτησή των Κεμαλικών, συνεκλήθη στις 1/11/1922 Εθνική Εθνοσυνέλευση στην Άγκυρα, που κήρυξε την κατάργηση του σουλτανικού πολιτεύματος, αντικαθιστώντας το με Χαλιφάτο. Τότε ο σουλτάνος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη (17 Νοεμβρίου) με το βρετανικό θωρηκτό “Malaya” και να αυτοεξοριστεί στη Μάλτα. Αργότερα μετακόμισε στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας, όπου μετά από 4 χρόνια πέθανε ξαφνικά από καρδιακό επεισόδιο και στο Χαλιφάτο τον διαδέχτηκε ο εξάδελφός του Αμπτούλ Μεζίτ.
Τελικά, η επικύρωση της Συνθήκης αυτής δεν έγινε από κανένα συμμαχικό κοινοβούλιο, ούτε από το ελληνικό, καθώς μετά την επαναφορά του βασιλιά Κωνσταντίνου, που δεν τον αναγνώριζαν για αρχηγό κράτους, οι σχέσεις Ελλάδας με τους Συμμάχους διαταράχθηκαν.
Η Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922)
Το 1919, ο Βενιζέλος και η κυβέρνησή του, έχοντας την υποστήριξη των Άγγλων και των Γάλλων, διέταξε την απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία για να αποκατασταθεί η τάξη και ειρήνη στη Μ. Ασία και να προστατευτούν οι χριστιανοί. Με την εκστρατεία αυτή η κυβέρνηση Βενιζέλου ήθελε να προστατεύσει τον ελληνικό πληθυσμό από την αυθαιρεσία και τις πιέσεις των Τούρκων, αλλά στο βάθος προσδοκούσε με την επικείμενη συνθήκη ειρήνης να κέρδιζε επιπλέον εδάφη και να προσαρτούσε περιοχές της Μικράς Ασίας, υλοποιώντας έτσι και τη “Μεγάλη Ιδέα”.
Το καλοκαίρι του 1920, τα ελληνικά στρατεύματα προωθήθηκαν εκτός της ζώνης επιχειρήσεων της Σμύρνης και καταδίωκαν τον Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) γράφοντας σελίδες δόξης. Μέχρι τα μέσα Αυγούστου 1922 είχαν φτάσει 60 χιλ. πριν την Άγκυρα, με αποτέλεσμα να κουραστεί ο στρατός, η διοικητική μέριμνα να γίνεται όλο και δυσκολότερη και να αρχίσουν έριδες μεταξύ των στρατιωτικών. Οι μισοί ήθελαν να γυρίσουν πίσω, ενώ οι άλλοι μισοί να συνεχίσουν.
Στην Ελλάδα, η κοινή γνώμη είχε αρχίσει να στρέφεται εναντίον του Βενιζέλου, που στις εκλογές δεν εξελέγη ούτε καν βουλευτής, ενώ στην Τουρκία ο Ατατούρκ εδραιωνόταν όλο και πιο γερά. Εντωμεταξύ, με τον βασιλιά Κωνσταντίνο τον Α’ να έχει επιστρέψει στον θρόνο του, δυσαρεστήθηκαν οι Σύμμαχοι και τους έδωσε το πρόσχημα να απαγκιστρωθούν πλήρως από τη Μικρασιατική εκστρατεία. Ο βασιλιάς, βλέπετε, είχε άμεσες σχέσεις με τη βασιλική οικογένεια της ηττημένης Γερμανίας. Έτσι, μείναμε τελείως μόνοι, με τα τουρκικά στρατεύματα να αρχίσουν να κερδίζουν τη μια μάχη μετά την άλλη. Ο κεμαλικός στρατός ανάγκασε τον ελληνικό, που ήταν ταλαιπωρημένος και πολιτικά φανατισμένος, σε άτακτη υποχώρηση και μαζί με αυτόν έφυγαν και όλοι οι Έλληνες, Αρμένιοι και Κιρκάσιοι πολίτες, που φοβόντουσαν τα αντίποινα. Μέσα σε 15 μέρες ο στρατός μας, η Σμύρνη και ο Ελληνισμός καταστράφηκαν και ο πόλεμος ουσιαστικά τελείωσε.
Αν οι Έλληνες ήταν την περίοδο αυτή ενωμένοι, εκτιμάται πως η Συνθήκη των Σεβρών θα είχε υπογραφεί και η κατάσταση θα ήταν τελείως διαφορετική.
Η Συνθήκη της Λωζάνης
Επειδή η Συνθήκη των Σεβρών δεν έγινε αποδεκτή από τη νέα κυβέρνηση της Τουρκίας, ούτε και επικυρώθηκε από τα συμβαλλόμενα κράτη και επειδή έπρεπε να αποκατασταθούν οι σχέσεις φιλίας και εμπορίου με την Τουρκία, εμφανίστηκε η ανάγκη αναπροσαρμογής της.
Την περίοδο λοιπόν που η Ελλάδα είχε υποστεί βαρεία ήττα στη Μικρά Ασία και οι Τούρκοι υπό τον Κεμάλ εξόντωναν και εκδίωκαν τα ελληνικά στρατεύματα, ξεκίνησαν οι συνομιλίες για τη νέα αυτή συνθήκη.
Οι πρώτες συνομιλίες, που άρχισαν 20/10/1922, διακόπηκαν βίαια την 4η/2/1923, για να συνεχιστούν στις 23/4 και να υπάρξει ένα τελικό κείμενο που υπογράφτηκε στις 24/7/1923, μετά από επτάμισι μήνες, από Ελλάδα, Τουρκία και τις χώρες που πολέμησαν στον Α’ Π.Π. και στη Μικρασιατική εκστρατεία.
Με τη συνθήκη αυτή, που περιέχει ευνοϊκότερους όρους για την Τουρκία, καθορίστηκαν τα όρια της νέας “σύγχρονης” Τουρκίας με την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τη Συρία και το Ιράκ.
Η Τουρκία σε σχέση με την προηγούμενη συνθήκη ανέκτησε την Ανατολική Θράκη, την Ίμβρο, την Τένεδο και τις Λαγούσες, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία, την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών, η οποία όμως θα έμενε αποστρατικοποιημένη και θα ήταν αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης.
Επίσης, με αυτή η Τουρκία παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία, όπως προβλεπόταν και από τη Συνθήκη των Σεβρών, αλλά χωρίς την πρόβλεψη για δυνατότητα αυτοδιάθεσης. Τέλος, ανέκτησε πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα σε όλη της την επικράτεια και απέκτησε δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτειά της εκτός της ζώνης των στενών.
Η κυριαρχία στα νησιά της περιοχής μας
Μετά το πέρας του Α’ Π.Π., οι τρεις αυτοκρατορίες των ηττημένων διαλύθηκαν και έπαψαν να υπάρχουν, η δε Συνθήκη της Λωζάνης ήταν αυτή που δημιούργησε και σχημάτισε την Τουρκία σαν κράτος. Κάτι που “μόνο” ο πρόεδρος Ερντογάν αρνείται να δεχτεί 97 χρόνια μετά την υπογραφή της.
Οι γείτονές μας, μη τιμώντας την υπογραφή τους, όχι μόνο αρνούνται να πληρώσουν το χρέος που οι επιλογές τους έφεραν, αλλά έχουν αρχίσει να κάνουν όνειρα περί “γαλάζιας πατρίδας”, ενώ ξέρουν πως το γαλάζιο ήταν και είναι το χρώμα της Ελλάδας.
Η Συνθήκη της Λωζάνης (1923) στα άρθρα 6 και 12 αναφέρει πως ό,τι νησιά είναι κάτω των «τριών μιλίων» ανήκουν στην Τουρκία και επίσης στο άρθρο 4 αναφέρει πως ό,τι διαφορά υπάρξει μεταξύ χαρτών και κειμένου θα υπερισχύσει το κείμενο.
Σε κάθε επίσημο έγγραφο, οι λέξεις, ακόμη και τα σημεία στίξεως έχουν σημαντικό ρόλο. Ας θυμηθούμε την πρωθυπουργό της Μ. Βρετανίας, όταν τα 48 κράτη της κοινοπολιτείας προσπαθούσαν να συμφωνήσουν στο κείμενο για την “επιβολή” κυρώσεων στη Νότια Αφρική, πόσες φορές αρνήθηκε να υπογράψει γιατί δεν της άρεσε η λέξη “κυρώσεις” πριν συμφωνήσει και υπογράψει. Μια λοιπόν λέξη είναι ικανή να ανατρέψει τα πάντα.
Την εποχή λοιπόν εκείνη που υπογράφτηκε η συνθήκη, στις μονάδες μετρήσεως αποστάσεων υπήρχαν πολλά “μίλια”. Υπήρχε το “mile” που ίσχυε στη Μεγάλη Βρετανία από το 1593 μέχρι και το 1959, που αντιστοιχούσε σε 1.609 μέτρα. Υπήρχε το “mille passus milliarium”, που αντιστοιχούσε σε 1.480 μέτρα, υπήρχε το “London mile”, που ίσχυε στην Αγγλία και αντιστοιχούσε σε 1.524 μέτρα, υπήρχε το “statute mile” που ίσχυε στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1893 και ισχύει ακόμη και σήμερα. Υπήρχε το κινεζικό που ήταν 500 μέτρα, υπήρχε το ρωμαϊκό, το βελγικό, το γερμανικό, το σκανδιναβικό κοκ. Σε ποιο λοιπόν απ’ όλα τα μίλια αναφέρεται η συνθήκη;
Αφού το διεθνές μίλι “international mile” (1.609,344 μέτρα) καθιερώθηκε σαν μονάδα μετρήσεως στην ξηρά το 1959 μαζί με το ναυτικό μίλι στη θάλασσα, αφού το “διεθνές ναυτικό μίλι” (1.852 μέτρα) υιοθετήθηκε στο Πρώτο Διεθνές Έκτακτο Υδρογραφικό Συνέδριο που έγινε στο Μονακό το 1929, δηλαδή έξι χρόνια μετά την υπογραφή της συνθήκης, και αφού η μονάδα “διεθνές ναυτικό μίλι” καθιερώθηκε πλέον σαν μονάδα μέτρησης αποστάσεων στη θάλασσα το 1954 (31 χρόνια μετά τη συνθήκη) κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Υδρογραφικής-Χαρτογραφικής Συνόδου, τότε η συνθήκη προφανώς αναφέρεται στο μίλι που έχει 1.609,344 μέτρα!
Δεν πρέπει λοιπόν να θεωρούμε πως τουρκικά είναι τα νησιά που είναι κάτω από 3 ναυτικά μίλια (δηλ. 3 x 1.852 = 5.556) από τις τουρκικές ακτές, αλλά αυτά που είναι κάτω από 3 μίλια, δηλ. 3 x 1.609,344 = 4.828,032 μέτρα. Έχουμε δηλαδή μια διαφορά 728 μέτρα. Συνεπώς το όριο που προσδιορίζει ποια είναι τα τουρκικά νησιά πρέπει να πάει 728 μέτρα πίσω προς τις μικρασιατικές ακτές.
Αυτό με απλά και κατανοητά λόγια σημαίνει πως αφενός 11 νησίδες και 14 βράχοι που θεωρούμε τουρκικά δεν είναι, και αφετέρου πως η Τουρκία στο Αιγαίο δε δικαιούται να έχει χωρική θάλασσα 6 ν.μ. που έχει, αλλά 3 ν.μ., στα οποία η Συνθήκη της Λωζάνης της επιτρέπει να ασκεί κυριαρχία.
Με λίγα λόγια, οι νησίδες των Μοσχονησίων απέναντι από Λέσβο: Αδιάβατος (Kucuk Maden Adasi), Γιαλονήσι (Yalnız Ada ή Yelniz Adasi), Δασκαλειό (Yumurta adasi ή Topan Adası ή Kokinonisi ή Daskalio), Έλεος ή Λείος (Gunes ή Büyük Ilyosta Adası ή Güneş Kayası), Καλαμάκι ή Καλαμόπουλο (Yuvarlak adasi ή Melina ή Kalamaki), Κάλαμος (Kara Ada ή Kamış Adası ή Kalın Ada ή Kalamo), Ουλιά (Kiz ή Kasik ή Ulya Adasi), Πύργος (Maden Adasi ή Pirgos Islet) και οι νησίδες των Λαγουσών-Μαυρειών: Δρέπανο (Orak Adasi), Μαύρο (Tavsan ή Taş ή Tavşanlı ή Kara Ada Adasi), Πράσο (Pirasa ή Presa Adasi) και Φειδονήσι (Yilancik ή Yilan ή Yıldız Adası) δεν πρέπει να είναι τουρκικά.
Με τον ίδιο συλλογισμό πρέπει να αφαιρεθούν από την κυριαρχία της Τουρκίας και οι νησίδες στη θάλασσα του Μαρμαρά και της Προποντίδας, που είναι πάνω από 3 μίλια από τις ακτές. Τα νησιά αυτά είναι: Προκόνησος (Marmara Adasi ή Bandırma Körfezi), Αφησιά (Avsa ή Avsar ή Arablar ή Turkeli Adasi), Καλόλιμνος (Imrali ή Besbicus, Besbikos ή Kalolimnos ή Kalolimni ή Galios), Κούταλη (Ekinlik ή Ekenlik ή Kutali ή Koútali ή Akanthos ή Arktónēssos), Προβατονήσι (Koyun Adasi) και τα Πριγκιπονήσια, που δεν αναφέρονται ονομαστικά σε κάποια συνθήκη: Αντιγόνη (Burgaz-adaası ή Burgazada ή Antigoni), Πλάτη (Yassi-ada ή Demokrasi ve Özgürlük Adası ή Plati), Οξειά (Hayirsir ada ή Sivriada) και Νέανδρος (Tavsan ή Balıkçı ή Neandros Adasι), όπως σωστά έχει επισημανθεί από τον κ. Άγγελο Συρίγο στις σελίδες 38 έως 42 της ειδικής έκδοσης της “Καθημερινής” με τίτλο “60 χάρτες που εξηγούν τις διαφορές Ελλάδας-Τουρκίας”.
Για να τιμήσετε λοιπόν, κ. Ερντογάν, την πρώτη υπογραφή επίσημου εγγράφου από το πρώτο τουρκικό κράτος, ξεχάστε τις “γαλάζιες πατρίδες” και περιοριστείτε σε ό,τι έχετε, χωρίς να ανοίξετε τον “ασκό του Αιόλου”, που δε συμφέρει κανένα σας.
* Ο Ηρακλής Καλογεράκης είναι Αντιναύαρχος, εν αποστρατεία, του Πολεμικού Ναυτικού
