Του Άρη Σηφάκη*
Μόλις σχεδόν ένας χρόνος έχει περάσει από το πρώτο ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού τον Δεκέμβριο του 2019, και έκτοτε ένας ιός έχει επιφέρει τρομακτικά αποτελέσματα σε όλη την υφήλιο. Από θανάτους που έχουν υπερβεί το 1 εκατομμύριο, μέχρι οικονομική κρίση, ανεργία, ενδοοικογενειακή βία, προβλήματα ψυχικής υγείας και κοινωνικές κρίσεις. Ωστόσο, τίθεται το εξής ερώτημα: Οι σύγχρονες κοινωνίες και κυβερνήσεις τι έμαθαν από την πανδημία; Διότι γίνεται αντικειμενικά δεκτό ότι όλα τα κράτη ήρθαν μέσα στο 2020 αντιμέτωπα με καταστάσεις πρωτοφανείς και το κυριότερο μη εύκολα διαχειρίσιμες και ελέγξιμες.
Αυτή η υγειονομική κρίση θα λήξει κάποια στιγμή και επισήμως με τη βούλα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το ζητούμενο όμως είναι τι μηνύματα έλαβε η ανθρωπότητα και βάσει αυτού του “μαθήματος” πώς θα πρέπει από εδώ και στο εξής να πορευτεί.
Παρακάτω θα αναφερθώ στα 5 πράγματα που η ανθρωπότητα διδάχτηκε από την πανδημία του COVID-19:
- Η δημόσια υγεία και ασφάλεια είναι ανώτερη των παραδόσεων και συνηθειών των λαών: Η πανδημία του COVID-19 προέκυψε από μια αγορά ζώων στην πόλη Ουχάν της Κίνας τον Δεκέμβριο του 2019. Σε πολλές περιοχές της Κίνας, όπως και στη συγκεκριμένη, γίνεται εμπόριο και κατανάλωση από πολλούς ανθρώπους ζώων άγριων, χωρίς να υπάρχει σχετική ενημέρωση για τους κινδύνους που μπορεί να προκαλέσουν στην ανθρώπινη υγεία. Με τον κορωνοϊό να προέρχεται πιθανόν από τις νυχτερίδες που καταναλώνονταν ή εμπορεύονταν, καθίσταται σαφές ότι η ρητορική περί σεβασμού των παραδόσεων και συνηθειών των άλλων λαών δεν έχει καμία θέση, όταν αυτές απειλούν την παγκόσμια υγεία ή το αγαθό της ανθρώπινης ζωής. Σαφώς και κάθε λαός έχει υποχρέωση να τηρεί τα έθιμά του, αλλά υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι αυτά δε βλάπτουν την ανθρώπινη ύπαρξη αναφορικά με τα δικαιώματά της. Αντιθέτως, παραδόσεις που αντιτίθενται στο ανθρώπινο συμφέρον δε νοούνται στα σύγχρονα κράτη, όπου επιβάλλεται να κυριαρχούν ιδεώδη και αξίες όπως ο ανθρωπισμός, δηλαδή η πραγμάτωση της οποιασδήποτε ενέργειας για το καλό του ανθρώπου, και ο επιστημονικός ορθολογισμός, με τον τελευταίο να θέτει πάνω από κάθε παράδοση και συνήθεια τα τεκμήρια της επιστήμης. Ζητούμενο και πρόκληση για τα σημερινά κράτη, ιδίως των αναπτυσσόμενων χωρών, είναι να περιορίσουν μέχρι και να εξαλείψουν τις επιβλαβείς για τον ανθρώπινο παράγοντα παραδόσεις, ακόμα κι αν αυτές αποτελούν μέρος της ταυτότητάς του.
- Η ανάγκη κάθε κράτους να παρέχει ένα προηγμένο και δωρεάν σύστημα υγειονομικής περίθαλψης: Η κρίση της πανδημίας ανέδειξε για μια ακόμη φορά την ανάγκη και την υποχρέωση που φέρει ένα κράτος να παρέχει στους πολίτες του δωρεάν υγειονομική περίθαλψη. Οι χώρες με δωρεάν παροχές στην υγεία πέτυχαν περισσότερο στο να προστατέψουν τον πληθυσμό, καθώς και το να παρακολουθήσουν στενότερα την εξέλιξη της πανδημίας. Αντιθέτως, κράτη με περίθαλψη επί πληρωμή, όπως οι ΗΠΑ, αδυνατούν να ελέγξουν την πορεία της πανδημίας, δεδομένου ότι πολλοί Αμερικανοί με χαμηλό εισόδημα αδυνατούσαν να επισκεφτούν ένα νοσοκομείο και άρα είτε να μην καταγράφονται ως κρούσματα, είτε να πεθαίνουν, και έτσι η ισχυρότερη χώρα του κόσμου να είναι από τις πρώτες σε νεκρούς λόγω COVID-19. Ένα καθολικό σύστημα υγείας προστατεύει όλους τους πολίτες και διασφαλίζει την προστασία της υγείας του καθενός και κατά συνέπεια και αυτήν του κοινωνικού συνόλου. Σε μια δημοκρατική κοινωνία, η ανθρώπινη υγεία είναι δικαίωμα που δε χορηγείται με βάση την οικονομική ευμάρεια του καθενός. Είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Ακόμη όμως και κράτη με δημόσιο σύστημα Υγείας όπως η Ελλάδα, βρίσκονται σε καθεστώς πανικού για το εάν το ξεπερασμένο και ελλιπές σύστημα Υγείας είναι σε θέση να ανταπεξέλθει στο βάρος των νοσούντων. Φυσικά τα περιοριστικά μέτρα καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να τα γλιτώσει, ωστόσο θεωρώ πως η πανδημία πρέπει να αποτελέσει μια καλή ευκαιρία για την Πολιτεία να αναθεωρήσει τη στάση της απέναντι στο δημόσιο σύστημα Υγείας και αντί να το αποδυναμώνει με περικοπές, να το συνδράμει με νέο προσωπικό και ιατρικό εξοπλισμό, π.χ. ΜΕΘ.
- Η παραπληροφόρηση συνιστά σοβαρή απειλή: Η διάδοση συνωμοσιολογιών και ψευδών ειδήσεων κατά της χρήσης μάσκας και κατά των εμβολίων, καθώς και η υποστήριξη διαφόρων “θεωριών” ως προς την ύπαρξη του κορωνοϊού, παρά το ότι φαίνονται σε πολλούς έως και αστείες, βρήκαν έδαφος σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας και οδήγησαν σε ακόμα μεγαλύτερη επιδείνωση του υπάρχοντος προβλήματος. Κρίνω αναγκαίο οι σύγχρονες δημοκρατίες να συμβάλλουν στην εγκαθίδρυση μηχανισμών αποτροπής και ελέγχου των ειδήσεων που δεν ανταποκρίνονται στην επιστημονική αλήθεια και αντιθέτως δημιουργούν σύγχυση στον γενικό πληθυσμό με μια ανακριβή εικόνα για εξειδικευμένα θέματα που οι ίδιοι οι συνωμοσιολόγοι δε γνωρίζουν. Είναι το γνωστό θέμα της παραπληροφόρησης. Φυσικά, εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι απαιτείται προσοχή στον τρόπο με τον οποίο θα ρυθμιστεί η προστασία του δικαιώματος σε ορθή ενημέρωση, ούτως ώστε να μην τεθεί ένας απότομος περιορισμός κατά παράβαση της αρχής της αναλογικότητας στο δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Αυτό όμως είναι θέμα που θα ρυθμίσει αποκλειστικά η νομική επιστήμη.
Ζητούμενο πάντως είναι η προστασία της δημόσιας Υγείας από πληροφορίες ψευδείς και ανυπόστατες που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο το ανθρώπινο αγαθό της υγείας. Ήδη πολλά κράτη έχουν αρχίσει να ενεργοποιούν τέτοιους μηχανισμούς.
- Η κοινή λογική στην πολιτική δεν είναι δεδομένη: Ασφαλώς αναφέρομαι στην παράνοια και ανευθυνότητα αρκετών ηγετών ανά τον κόσμο, που αμφισβήτησαν τη σοβαρότητα της πανδημίας και δεν έλαβαν τα αναγκαία μέτρα και κατά συνέπεια προέκυψαν χιλιάδες νεκρών ανθρώπων στα κράτη τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και ο Μπολσονάρο στη Βραζιλία. Στα πλαίσια μιας ακροδεξιάς και συνωμοσιολογιακής αντίληψής τους, που θέτει στην άκρη τη λογική και τα κελεύσματα των επιστημόνων για εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, οι εν λόγω πολιτικοί ηγέτες αρνήθηκαν να συμβιβαστούν με την ιδέα της πανδημίας, θυσιάζοντας πολλούς νεκρούς εξαιτίας της μη λήψης των αναγκαίων μέτρων, θέτοντας ως μοναδικό στόχο τη διάσωση της οικονομίας, απαξιώνοντας την αξία της ανθρώπινης ζωής. Μας “δίδαξαν” λοιπόν ότι ακόμα και στα ισχυρότερα κράτη και στις ισχυρότερες θέσεις εξουσίας δεν είναι αυτονόητη η ύπαρξη λογικής και πώς ένας παράφρων πάντοτε μπορεί να προκαλέσει το χάος.
- Οι ανθρώπινες κοινωνίες δε μένουν αμετάβλητες και συνεχώς προσαρμόζονται: Αυτό ίσως είναι και το πιο καθοριστικό που διδάχτηκε η ανθρωπότητα τους τελευταίους 10 μήνες. Οι συνθήκες εργασίας, σπουδών, η δυνατότητα μετακινήσεων και κυκλοφορίας, οι κοινωνικές συναναστροφές, τα μέτρα υγιεινής και πολλές άλλες πτυχές της ανθρώπινης ζωής υπέστησαν αλλοιώσεις, ούτως ώστε να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα με τρόπο που δεν περίμενε ποτέ κανείς. Και σαφώς μετά την εύρεση του εμβολίου θα επανέλθει η ανθρωπότητα σε κανονικούς ρυθμούς χωρίς περιορισμούς, ωστόσο η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι αρκετές συνήθειες από την κρίση της πανδημίας, όπως π.χ. τηλεργασία, θα υιοθετηθούν και στη μετά COVID εποχή. Η ανθρωπότητα, μέσα από τις μεγάλες κρίσεις που βιώνει στην πορεία της, εξερευνά και επεκτείνει τα όριά της, κάνοντας τις κατάλληλες προσαρμογές. Πολλές εξ αυτών ήρθαν για να μείνουν.
* Ο Άρης Σηφάκης είναι προπτυχιακός φοιτητής στο Τμήμα Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.