Ο Στυλιανός Σεφεριάδης (1873-1951), διαπρεπής νομικός και σύμβουλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, ήταν καθηγητής του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
*Γράφει ο Πέτρος Μηλιαράκης
Υπ’ όψιν ότι ήταν λόγιος, ποιητής, και είχε μεταφράσει τον “Οιδίποδα Τύραννο” του Σοφοκλή στη δημοτική γλώσσα. Ο Στυλιανός Σεφεριάδης, χωρίς να το επιδιώκει, με τις θέσεις του ίδρυσε “άτυπη” Σχολή Σκέψης ακόμη και γι’ αυτούς που δεν είχαν την τύχη να είναι φοιτητές του. Υπ’ όψιν επίσης ότι από τον πρώτο του γάμο, με τη Δέσποινα Τενεκίδη, απέκτησε τρία παιδιά: τον Γιώργο Σεφέρη, τον Άγγελο Σεφεριάδη και την Ιωάννα Τσάτσου.
“Πλατωνική” η άποψη για μια “Δυτική Τουρκία”
Το προοίμιο αυτό αναφέρεται στον προαναφερόμενο σοφό καθηγητή, που στο σύγγραμμά του για τους τότε φοιτητές της Νομικής (“Μαθήματα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου”, σελ. 89, 1920), προφητικά δίδασκε:
«Η Τουρκία μέχρι του 1856 εν τε τη πράξει και τη θεωρία ουδαμώς εθεωρείτο Κράτος ευρωπαϊκώς πεπολιτισμένον. Συνεπώς ουδαμώς εθεωρείτο ανήκουσα εις την ομάδα των πολιτειών ας οι του διεθνούς δικαίου κανόνες αφεώρων. Από της εποχής εκείνης, λόγω ιδίως της μετ’ αυτής συμμαχίας δύο εκ των τα μάλιστα πεπολιτισμένων ευρωπαϊκών Επικρατειών - αίτινες ούτως ανέλαβον απέναντι εαυτών την υποχρέωσιν, ηθικώς τουλάχιστον, να δικαιολογήσωσι την συμμαχίαν ταύτην - δια της συνθήκης των Παρισίων ανεγνωρίσθη τη Τουρκία το δικαίωμα του συμμετέχειν, ως μέλος της ευρωπαϊκής συναυλίας, των του διεθνούς δικαίου αγαθών. Αναγνώρισις απολύτως πλατωνική. Αναγνώρισις ην αφ’ ενός ουδέποτε η διεθνής πρακτική απεδέξατο και την οποίαν αφ’ ετέρου ουδέποτε κατώρθωσεν η Τουρκία δια της καταστάσεως του πολιτισμού της να δικαιολογήση».
Η παραπάνω θέση του σπουδαίου καθηγητή και λόγιου, που επιβεβαιώνεται από τις περιστάσεις, εγείρουν τον προβληματισμό: Ποια είναι ακόμη και σήμερα η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν;
Ο συμβολισμός της ονοματοδοσίας μιας γέφυρας
Ο πρόεδρος Ερντογάν, εγκαινιάζοντας την τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου στην Κωνσταντινούπολη (Μάρτιος 2016), έδωσε πανηγυρικό κλίμα στην όλη διαδικασία, λόγω της “ονοματοδοσίας” της γέφυρας στο όνομα του Γιαβούζ Σουλτάν Σελίμ. Η διαδικασία αυτή σηματοδότησε τη σημερινή άρχουσα ιδεολογία της Τουρκίας. Όσοι δε στο διπλωματικό πεδίο δεν εντόπισαν τη χαρακτηριστική αυτή ενέργεια, που “καθορίζει” την «ιδεολογικοπολιτική στροφή του τουρκικού κράτους στον νεο-Οθωμανισμό και στον Ισλαμισμό», δεν εκτίμησαν ορθώς στο πού βαδίζει η Τουρκία. Τη διαδικασία αυτή σηματοδότησε και η πρόσφατη (Ιούλιος 2020) μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί...
Ας επανέλθουμε όμως στην προαναφερόμενη ονοματοδοσία της τρίτης γέφυρας του Βοσπόρου, και στο “τι” σημαίνει η ονοματοδοσία αυτή στο όνομα του Σελίμ. Ο Σελίμ ο Α’ (1470-1520), γνωστός και ως Γιαβούζ (δηλαδή σκληρός), ήταν ο ένατος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο οποίος επικυριάρχησε από το 1512 μέχρι το 1520. Σ’ αυτόν οφειλόταν η μεγάλη επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαιτέρως με την κατάκτηση του Χαλιφάτου των Μαμελούκων του Καΐρου, που περιελάμβανε ακόμη και την Αίγυπτο. Έτσι, ο αραβικός κόσμος πέρασε στον έλεγχο των Οθωμανών και κυριάρχησε στον ισλαμικό κόσμο. Ο Σελίμ ο Α’ ήταν ο πρώτος Οθωμανός σουλτάνος που έλαβε τον τίτλο του Χαλίφη του Ισλάμ.
Πώς έφτασε όμως η Τουρκία σε αυτό το σημείο; Η έννοια του πανισλαμισμού σίγουρα δεν είναι νέο φαινόμενο.
Η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η ίδρυση της Τουρκίας ως κοσμικού κράτους (1922) κατήργησαν τον παραδοσιακό οθωμανισμό (ως πολιτική ιδεολογία), με τη συνακόλουθη κατάργηση της αραβικής γραφής και την εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου και τις άλλες μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, παρά την ίδρυση “κοσμικού κράτους”, δεν μπορούσε να εξαλειφθεί ο υφέρπων, έστω και ήπιος, ισλαμικός χαρακτήρας της κοινωνίας. Ως εκ τούτου, ο πρόεδρος Ερντογάν βρήκε πρόσφορο έδαφος για να “πυροδοτήσει” τον νεο-Ισλαμισμό και τον νέο-Οθωμανισμό.
«Επιβάλλεται να διαγνωσθεί η “τοξική παρουσία” της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ»
Παρά ταύτα, η Τουρκία παραμένει στο πλαίσιο της Νατοϊκής Συμμαχίας, δημιουργώντας ουσιαστική «εσωτερική αντίφαση» στο όλο σύστημα. Επουδενί δε αφορά συνεπές μέλος. Η Τουρκία επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει μια ηγετική παρουσία στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, στο πλαίσιο «Ισλαμικής Συμμαχίας» από τη μια, αλλά και του αναγκαίου οικονομικού συνεργάτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την άλλη. Η οικοδόμηση δε μιας κοινωνίας στη βάση του νεο-οθωμανικού ιδεολογήματος και της ισλαμοποίησης του τρόπου λειτουργίας της κοινωνίας ακόμη και των παραγωγικών σχέσεων, αποδεικνύει ότι η Τουρκία δε διολισθαίνει απλώς σε άλλο πολιτισμό σε σχέση με αυτόν που πρεσβεύει η Δύση, αλλά καταδεικνύει ότι σε κρίσιμη στιγμή η Τουρκία δεν (θα) μπορεί στο πλαίσιο της Ατλαντικής Συμμαχίας να υπηρετήσει τα συμφέροντα, τις αρχές και τις αξίες των χωρών του Δυτικού Πολιτισμού.
Όσο πιο γρήγορα αντιληφθούν οι ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών και οι ΗΠΑ τη στροφή αυτή, και την τοξική παρουσία της Τουρκίας στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, τόσο πιο αποτελεσματικά θα αντιμετωπιστεί μια νέα απορρύθμιση απροσδιόριστων εξελίξεων. Η Τουρκία δεν μπορεί να μετέχει ως μέλος της “ευρωπαϊκής συναυλίας” (για να υιοθετήσουμε τον όρο του Στυλιανού Σεφεριάδη), «των του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου αγαθών»...
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).
