Αναμφίβολα η χώρα μας διέρχεται εσχάτως τριπλή κρίση. Η πανδημία του COVID-19 και οι οικονομικές επιπτώσεις της συνιστούν δύο αλληλοεξαρτώμενα πεδία στα οποία δοκιμάζονται ήδη οι αντοχές της (μειωμένες εξάλλου κατά πολύ από την υπερδεκαετή κρίση, την ημι-χρεωκοπία και τα μνημόνια).
*Γράφει ο Βαγγέλης Τζούκας
Η ελληνική κοινωνία μοιάζει κατακερματισμένη, συγκρουσιακή, πολιτικά διχασμένη, χωρίς σταθερό πλαίσιο αναφοράς, ματαιωμένη, απαισιόδοξη, με το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της να δείχνει απορροφημένο από τις τρέχουσες, επείγουσες και επιτακτικές ανάγκες της καθημερινότητας. Όμως μια άλλη απειλή προβάλλει πλέον εμφατικά: η απειλή ελληνοτουρκικής σύρραξης.
Το ενδεχόμενο φαινόταν υπαρκτό εδώ και δεκαετίες. Οι δύο χώρες, συμμαχικές στο ΝΑΤΟ κατά τα άλλα, έχουν κατά καιρούς φτάσει στα πρόθυρα πολεμικής αναμέτρησης, με αφορμή το Κυπριακό (και όχι μόνο). Το 1964, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, η κατάσταση ήταν οριακή και ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου είχε δηλώσει το περίφημο: «Εάν η Τουρκία ανοίξει την πόρτα του φρενοκομείου, η Ελλάς είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει». Ο πόλεμος αποφεύχθηκε χάρη στις ισχυρές πιέσεις των Αμερικανών, αλλά η κατάσταση δεν εξομαλύνθηκε.
Τον Ιούλιο του 1974 η στρατιωτική χούντα του Ιωαννίδη άνοιξε τον ασκό του Αιόλου με την ουσιαστικά προδοτική κίνηση ανατροπής του Μακαρίου και την τουρκική επέμβαση-εισβολή στις 20 Ιουλίου. Η χαοτική και κωμικοτραγική επιστράτευση των ελληνικών δυνάμεων συνέβαλε στην πτώση της δικτατορίας και στη Μεταπολίτευση, την Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, που ήταν όμως θεμελιωμένη σε μια στρατιωτική ήττα στην Κύπρο. Ο “Αττίλας 2”, τον Αύγουστο του 1974, ολοκλήρωσε τη μέχρι σήμερα υφιστάμενη κατοχή μεγάλου μέρους της Κύπρου από την Τουρκία, μέσα σε συνθήκες που περιγράφονται εξαίσια στο σημαντικό μυθιστόρημα του Βασίλη Γκουρογιάννη “Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή”.
Έκτοτε ακολούθησαν πολλά. Η ελληνική κοινωνία μετασχηματίστηκε ραγδαία σε κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό επίπεδο. Η δημοκρατία ισχυροποιήθηκε, οι Ένοπλες Δυνάμεις περιορίστηκαν στα κατεξοχήν καθήκοντά τους, η διεθνής θέση της χώρας μεταβλήθηκε με την ένταξή της στην τότε ΕΟΚ. Ο “εξ ανατολών κίνδυνος” κατέστη ύψιστη προτεραιότητα της χώρας στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, σε συνδυασμό βέβαια μέχρι το 1989-91 και με τον λεγόμενο “από Βορρά κίνδυνο” των λαϊκών δημοκρατιών του ανατολικού συνασπισμού. Το 1976 και το 1987 η ελληνική πολιτική τάξη αντιμετώπισε πάλι την πιθανότητα στρατιωτικής σύρραξης με την Τουρκία, ενώ αναμφίβολα η πιο σοβαρή κρίση ήταν αυτή των Ιμίων (1996). Ακολούθησε μια περίοδος σχετικής εξομάλυνσης των σχέσεων (συμφωνίες του Ελσίνκι και της Μαδρίτης), βοηθούμενης και από τη λεγόμενη “διπλωματία των σεισμών” (1999).
Γνωστά και τετριμμένα ασφαλώς τα παραπάνω, έχει όμως κάποια σημασία η υπενθύμισή τους. Τα χρόνια περνούσαν, γεωπολιτικές ισορροπίες άλλαζαν, οικονομικές κρίσεις ενέσκηπταν, εμφύλιοι πόλεμοι (Συρία, Λιβύη) εμφανίζονταν στη γειτονιά μας, αλλά η ελληνική κοινωνία, παρά τα ποσά που διαχρονικά δαπανά στον τομέα της άμυνας, δεν ήταν σε θέση να σκεφτεί το αδιανόητο: την πιθανότητα ενός πραγματικού πολέμου με την Τουρκία, που δεν είναι όμως βέβαιο αν θα περιοριστεί τελικά στο περιβόητο και αναμενόμενο από πολλούς “θερμό επεισόδιο”. Στο εσωτερικό της χώρας και στη δημόσια σφαίρα εμφανίζονται κατά καιρούς σχόλια από την ακραία εθνικιστική πλευρά έως την πλέον διεθνιστική. Ειδικοί επί ειδικών, αλλά και λιγότερο ειδικοί, ξιφουλκούν ακαταπαύστως επί γνωστών και αγνώστων εχθρών, εσωτερικών και εξωτερικών. Έχουν ήδη εισέλθει στο καθημερινό λεξιλόγιο όροι μιας σύνθετης και πολύπλοκης πραγματικότητας (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα, επήρεια, αιγιαλίτιδα ζώνη κ.λπ.). Επί αυτών των ζητημάτων προφανώς η συζήτηση είναι τεράστια.
Αλλά το βασικό ερώτημα παραμένει: Είναι η ελληνική κοινωνία της κρίσης, της ιδεολογικής σύγχυσης, της κοινωνικής και οικονομικής ερήμωσης έτοιμη να αποδεχτεί το έως χθες αδιανόητο;
Ο πόλεμος δεν είναι videogame, δεν είναι κινηματογραφική ταινία, δεν είναι θεατρικό έργο, δεν είναι video στο ΥouΤube, δεν είναι τηλεοπτικό πλάνο δελτίου ειδήσεων, δεν είναι ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι ολικό κοινωνικό φαινόμενο, με κατακλυσμιαίες επιπτώσεις και καταστροφικές συνέπειες, ακόμη και για τη μετανεωτερική εποχή μας, όπως εξάλλου έχει αναδείξει πλειάδα στοχαστών από τον χώρο των κοινωνικών επιστημών (προεξάρχοντος του σπουδαίου ιστορικού κοινωνιολόγου Michael Mann). Πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία, και για τον σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η ισχύς της διπλωματίας και η εξάντληση όλων των διαύλων επικοινωνίας. Τι θα συμβεί όμως, αν, ο μη γένοιτο, τα πράγματα φτάσουν στο απροχώρητο; It takes two to tango, και τον χορό σέρνουν αυτή τη στιγμή ο κ. Ερντογάν, με τις πραγματικά απίστευτες δηλώσεις του για τον ελληνικό λαό, και το τουρκικό κράτος με τις ενέργειές του. Πώς θα απαντήσουμε, συλλογικά και ατομικά, στην πιθανότητα να μην αποτελούν οι δηλώσεις αυτές απλά προϊόντα εσωτερικής κατανάλωσης; Από το είδος της απάντησης θα εξαρτηθούν πολλά, και επί του σημείου αυτού δε χωρούν “ναι μεν αλλά”, ούτε από το πολιτικό προσωπικό της χώρας, ούτε από τους πολίτες της.
*Ο Βαγγέλης Τζούκας είναι δρ. Κοινωνιολογίας.
(Φωτογραφία Αρχείου)
