Γράφει ο Βασίλης Ορφανός*
Όταν χρησιμοποιούμε στον καθημερινό λόγο τη λέξη «σύστημα» χωρίς κανένα προσδιορισμό για να αναφερθούμε σε πολιτικά πράγματα, εννοούμε πάντοτε κάτι αρνητικό, κάτι που χωρίζει τους ανθρώπους σε δυο κατηγορίες: σε αυτούς (τους λίγους) που έχουν «και το μαχαίρι και το πεπόνι» και σε εκείνους (τους πολλούς) που πάντοτε βγαίνουν ζημιωμένοι αν εναντιωθούν σε αυτούς που κρατώντας το «μαχαίρι» διαφεντεύουν το «μποστάνι».
Ένα πολιτικό σύστημα (κάθε πολιτικό σύστημα) είναι στην ουσία ένα λίγο-πολύ συγκροτημένο σύνολο ιδεών πολιτικού χαρακτήρα. Είναι ταυτόχρονα και ένα σύνολο πρακτικών για την εφαρμογή και τη διατήρηση αυτών των ιδεών. Ο ιδεολογικός πυρήνας ενός συστήματος μένει κατά κανόνα σταθερός στο πέρασμα του χρόνου, οι πρακτικές όμως μπορεί να αλλάζουν και να προσαρμόζονται στις εκάστοτε συνθήκες και καταστάσεις – συχνά δε ανάλογα και με κάποια πρόσωπα με επιρροή, είτε αυτά δρουν στο προσκήνιο είτε ενεργούν από το παρασκήνιο.
Για να εφαρμοστεί ένα σύστημα, πρέπει κάποιοι να επιβλέπουν ώστε οι ιδέες του να μην αλλοιωθούν κατά τη διαδρομή τους από τα κεφάλια που τις εμπνεύστηκαν μέχρι τους ανθρώπους που θα τις υλοποιήσουν. Περαιτέρω, για να έχει διάρκεια και συνέχεια ένα σύστημα, πρέπει κάποιοι να φροντίζουν ώστε οι ιδέες να περνούν σταθερά από τη μια γενιά στην άλλη – το ενδεχόμενο ένα σύστημα να είναι αυτο-ανανεούμενο δεν φαίνεται να έχει πολλούς οπαδούς.
Οι κατά καιρούς και τόπους εξουσίες ανάθεσαν στους αστυνομικούς (όποιο όνομα και αν τους έδωσαν) να επιβλέπουν την πιστή υλοποίηση των ιδεών του συστήματος, ενώ την ιδεολογική διάρκεια και συνέχεια την ανάθεσαν στους δασκάλους, και μάλιστα στους δασκάλους του Δημοτικού.
Έλα όμως που οι αστυνομικοί και οι δάσκαλοι είναι άνθρωποι, και ως άνθρωποι έχουν την τάση να παίρνουν πότε πότε πρωτοβουλίες – φυσικά και στο επάγγελμά τους. Αλλά αυτές οι πρωτοβουλίες δεν άρεσαν πάντοτε στους εργοδότες τους, οπότε κάτι έπρεπε να γίνει, μη σηκωθούν καμιά ώρα τα πόδια και βαρέσουν το κεφάλι…
Για τον σκοπό αυτό οι διάφορες εξουσίες επέβαλαν σε αστυνομικούς και δασκάλους δραστικούς περιορισμούς, έναν στο μυαλό και έναν στην τσέπη: φρόντισαν να τους κρατούν ημιμαθείς και φτωχούς.
Η χρησιμότητα της εν λόγω ημιμάθειας μεταφράζεται πρακτικά ως εξής: Θα ξέρεις μόνο όσα χρειάζονται ώστε μέσω της επαγγελματικής σου δράσης να διατηρείται αδιατάρακτη η κοινωνική ισορροπία που εμείς σχεδιάσαμε, κοινώς δουλειά σου είναι να φροντίζεις ο κόσμος να δρα με βάση δύο αρχές: 1. «Κάνε ό,τι σου λένε», 2. «Εμείς έτσι τα βρήκαμε, έτσι θα τα παραδώσουμε».
Η φτώχεια πάλι έχει διπλή αποτελεσματικότητα: Αναγκάζει αυτούς που το «σύστημα» τούς θέλει «δεκανίκια» του να βρίσκουν δεύτερη, καμιά φορά και τρίτη δουλειά, ώστε να συμπληρώνουν τον χαμηλό μισθό τους να θρέψουν την οικογένειά τους. Συνακόλουθα, τους μειώνει στο ελάχιστο τον ελεύθερο χρόνο, που θα τους έβαζε ενδεχομένως στον… πειρασμό να ανοίξουν με δική τους πρωτοβουλία ένα παράθυρο στη γνώση και τη μόρφωση (πράγματα ξορκισμένα με τον απήγανο από το «σύστημα»).
Το «σύστημα» όμως είναι σοφό, και δεν αφήνει τους «υπηρέτες» του να νομίζουν ότι είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Και τους μεν δασκάλους τούς ονόμασε πομπωδώς «φάρους του έθνους», τους δε αστυνομικούς τους στόλισε με λιλιά μπιλιά και χρυσά σιρίτια. Και πέτυχε έτσι με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: Οι δάσκαλοι και οι αστυνομικοί κατάπιαν το χρυσωμένο χάπι, και οι μεν δάσκαλοι νομίσανε ότι κατοικούν στην ψηλότερη κορυφή του πνεύματος, ενώ οι αστυνομικοί νομίσανε ότι είναι αυτοί οι ίδιοι κράτος και εξουσία. Και βέβαια, όταν σου κάνουν την εξαιρετική τιμή και σε ονομάζουν «φάρο του έθνους» και «προστάτη της τάξης και της ηθικής», και επιπλέον τη βιοποριστική σου ασχολία δεν τη λένε επάγγελμα αλλά την αναβαθμίζουν σε κοτζάμ «λειτούργημα», ε μετά είναι… αχαριστία να ζητάς κι από πάνω αξιοπρεπή μισθό και σύνταξη της προκοπής – πολύ περισσότερο αν ζητάς μετεκπαιδεύσεις, επιμορφώσεις, εξειδικεύσεις και άλλα τέτοια… «επικίνδυνα» πράγματα.
Από την άλλη μεριά, στο επάγγελμα του δασκάλου και του αστυνομικού φτάνουν παιδιά που προέρχονται στη μεγάλη τους πλειοψηφία από οικογένειες με μέτρια ή και φτωχά εισοδήματα (στις οποίες το κοινωνικο-μορφωτικό επίπεδο είναι κατά κανόνα χαμηλό), παιδιά που ψάχνουν μια σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση. Που σημαίνει ότι τα περισσότερα δεν έγιναν δάσκαλοι ή αστυνομικοί επειδή αυτό ήταν η πρώτη τους επιλογή. Στην περίπτωσή τους ισχύει σε μεγάλο βαθμό η πικρή παροιμία «—Και παπάς έγινες, Γιάννη; —Έτσι το ’φερε η κατάρα!»
Να σημειώσουμε ότι οι φτωχοί άνθρωποι είναι εξ ανάγκης συντηρητικοί. Όχι βέβαια γιατί το επέλεξαν, αλλά γιατί δεν έχουν το περιθώριο να ρισκάρουν αλλαγές. Παράδειγμα: Αν ένας αγρότης έχει λίγες δεκάδες ελαιόδεντρα και ίσα που βγάζει το λάδι της χρονιάς, πώς να τον πείσεις να τα μπολιάσει με μια καλύτερη, παραγωγικότερη ποικιλία; Ακόμη κι αν αναγνωρίζει πως η πρότασή σου είναι σωστή και δελεαστική, ξέρει πως αν την υιοθετήσει, για μερικά χρόνια δεν θα έχει καθόλου λάδι για την οικογένειά του. Οπότε…, αν έχεις μεγαλώσει σε τέτοιο κλίμα, μάλλον υπάρχουν λίγες πιθανότητες να είναι βασικό στοιχείο του χαρακτήρα σου η αμφισβήτηση, ο πειραματισμός και η καινοτομία. Φυσικά, τέτοιο «χρήσιμο» χαρακτηριστικό το «σύστημα» δεν το αφήνει να πάει χαμένο…
Να προσθέσουμε ότι οι σχολές που βγάζουν δασκάλους και αστυνομικούς δύσκολα, δυσκολότατα θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την αίγλη μιας Ιατρικής ή μιας Νομικής Σχολής, κι ας παραδεχόμαστε όλοι ότι τον γιατρό και τον δικηγόρο μπορεί να μην τους χρειαστούμε ποτέ στη ζωή μας, τον δάσκαλο και τον αστυνομικό όμως…
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, στη συνείδηση του πολύ κόσμου ο δάσκαλος, καλός χρυσός είναι, αλλά γαμπρό για την κόρη μας θα προτιμούσαμε γιατρό ή δικηγόρο, έναν μηχανικό έστω… Αλλά έναν «δασκαλάκο», ε αυτό όχι! Όσο για τους αστυνομικούς, που κουβαλάνε σαν ουλή από λέπρα ή ευλογιά το προσβλητικό και υποτιμητικό συνώνυμο «μπάτσος», τι να πει κανείς…
Αλλά αυτό δεν είναι το χειρότερο. Το χειρότερο είναι ότι πολλοί δάσκαλοι έχουν πειστεί ότι ο χαρακτηρισμός «δασκαλάκος» είναι δικαιολογημένος εκ των πραγμάτων, μην πω για αστυνομικούς, που μερικοί αποκαλούν, ας πούμε χαριτολογώντας, εαυτούς και αλλήλους «μπάτσους». (Αλλά βεβαίως υπάρχουν και εξαιρέσεις – βλέπε το υστερόγραφο.)
Αυτό κι αν είναι επιτυχία του «συστήματος»: να υιοθετείς από μόνος σου την υποτιμητική εικόνα που θέλει το σύστημα να έχει για σένα ο πολύς κόσμος!
Αυτή η πραγματικότητα με θλίβει. Αλλά δεν με καταβάλλει. Ως εκπαιδευτικός που πέρασα τα περισσότερα χρόνια της σταδιοδρομίας μου διδάσκοντας δασκάλους/δασκάλες να μην επαναπαύονται στα όσα τους δίδασκα, αλλά και ως πολίτης που θέλω οι δημόσιοι υπάλληλοι, που πληρώνονται και από τη δική μου φορολογική συνδρομή, να έχουν ψηλά το κεφάλι, κρατώ για τον εαυτό μου το εξής δικαίωμα: να παροτρύνω τους δασκάλους να διεκδικούν για τον εαυτό τους συνειδητά τη θέση και το ρόλο του «πνευματικού φάρου» (γιατί πράγματι τα αξίζουν), τους δε αστυνομικούς να διεκδικούν τη θέση και τον ρόλο του «προστάτη του πολίτη» (γιατί όντως μπορούν να τα υποστηρίξουν). Και καλώ τους μεν δασκάλους/δασκάλες να σβήσουν δια παντός από το λεξιλόγιο και από τη συνείδησή τους τον χαρακτηρισμό «δασκαλάκος»/«δασκαλίτσα», τους δε αστυνομικούς να αποποιηθούν πάση θυσία τον χαρακτηρισμό «μπάτσος».
Και στους μεν και στους δε θα το πω πιο απλά και σχεδόν πατρικά: Παιδιά, ψηλά το κεφάλι! Αξίζετε πολλά, τόσα κι άλλα τόσα! Προσπαθήστε να το καταλάβετε και να το διεκδικήσετε! Και να θυμάστε πως όσο πιο ψηλά ανεβείτε, τόσο πιο πολύ θα μας ωφελείτε εμάς τους πολίτες. Αυτόν τον ωραίο και ευγενή αγώνα σας θα τον παρακολουθώ με έγνοια και ενδιαφέρον. Μακάρι να μπορούσα και να βοηθήσω...
Θα κλείσω αυτό το σημείωμα με μια πρακτική συμβουλή προς δασκάλους/δασκάλες και αστυνομικούς (άνδρες και γυναίκες), αλλά αφορά και κάθε δημόσιο λειτουργό: Την οικονομική και υπηρεσιακή σας αναβάθμιση εσείς ξέρετε πώς να τη διεκδικήσετε μέσω του συνδικαλισμού σας, κι εμένα λόγος δε μου πέφτει. Τη μόρφωσή σας όμως, την καλλιέργειά σας, μην περιμένετε να την αναβαθμίσετε συλλογικά, γιατί η μόρφωση είναι πριν απ’ όλα προσωπική σας υπόθεση. Ας διαλέξει λοιπόν καθένας/καθεμιά τι θέλει να μάθει, και στρωθείτε στο διάβασμα (και να θυμάστε: τώρα, χάρη στο Διαδίκτυο, έχει κανείς πάνω στο γραφείο του τη γνώση όλου του κόσμου). Αν κοντά σ’ αυτή σας την προσπάθεια καταφέρετε να προστεθεί και η αρωγή της Υπηρεσίας σας, ακόμη καλύτερα. Αλλά μην περιμένετε την Υπηρεσία για να ξεκινήσετε∙ χάνεται πολύτιμος χρόνος!
Υ.Γ. Υπήρξαν (και υπάρχουν) και εξαιρέσεις. Και (για να μείνω στο χώρο της εκπαίδευσης που τον ξέρω καλύτερα) δεν μιλώ για τα λίγα λαμπρά ονόματα, όπως του Γληνού και του Δελμούζου (που είδαμε πάντως πώς τους «περιποιήθηκε» το «σύστημα»), αλλά για τους απλούς δασκάλους που αθόρυβα κατέκτησαν ξεχωριστή θέση στις καρδιές των μαθητών τους – ας πούμε, η δασκάλα που είχα στο Δημοτικό, η αείμνηστη «κυρία Μαρίκα» Σταθοπούλου. Ίσως κι εσείς να θυμάστε έτσι κάποιον δάσκαλο, κάποια δασκάλα σας. Όσο για τους αστυνομικούς, εγώ έχω να θυμούμαι με περηφάνια τον πεθερό μου Ηλία Γ. Κουτσούμπα, που ποτέ δεν επέτρεψε στο πηλήκιό του να «καπελώσει» την καρδιά του. Στις μέρες μας φαίνεται πως οι εξαιρέσεις όλο και πληθαίνουν. Μακάρι να γίνουν κάποτε ο κανόνας. Κρίμα που δεν θα ζω τότε…
Λίγα λόγια για τον Βασίλη Ορφανό
Ο Βασίλης Ορφανός είναι εκπαιδευτικός – ψυχολόγος
Με σπουδές στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, στο Πανεπιστήμιο Paris V- Rene Descartes (maitrise και D.E.A. Ψυχολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (πτυχίο Βυζαντινού και Νεοελληνικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής). Υπηρέτησε στην εκπαίδευση ως δάσκαλος Δημοτικού, ως καθηγητής γαλλικής και ως καθηγητής ψυχολογικών και παιδαγωγικών μαθημάτων σε σχολές επιμόρφωσης δασκάλων και νηπιαγωγών. Έχουν δημοσιευθεί άρθρα του για παιδαγωγικά, ψυχολογικά και φιλολογικά θέματα.
Έχει ασχοληθεί συστηματικά με την Ψυχανάλυση λακανικής κατεύθυνσης. Το 2014 εκδόθηκε από τη Βικελαία Βιβλιοθήκη το βιβλίο του"Λέξεις τουρκικής προέλευσης στο κρητικό ιδίωμα".
