Αναντίρρητα, το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού εμφανίζεται σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης και αποτελούσε στο παρελθόν, αλλά και σήμερα, ένα από τα μείζονα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί μέσα στην τάξη, αλλά και οι γονείς.
Γράφουν οι Ειρήνη Μαρκάκη και Γεώργιος Φιλιππίδης*
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ως ο όρος “bullying”. Στην πρόσφατη βιβλιογραφία, ο όρος “σχολικός εκφοβισμός” (school bullying) χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.
Το bullying μπορεί να περιλαμβάνει:
* Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμό.
* Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα.
* Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία.
* Απειλές και εκβιασμό.
* Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών.
* Κλοπές ή ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος.
* Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος.
* Σεξουαλική παρενόχληση.
* Ηλεκτρονικό bullying. Το “cyberbullying” περιγράφεται ως η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών. Εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων. Ο όρος “ηλεκτρονικός εκφοβισμός” (cyberbullying) αναφέρεται στην αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του Διαδικτύου, του κινητού τηλεφώνου ή οποιασδήποτε ηλεκτρονικής συσκευής. Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, είτε άμεσες, δηλαδή συμπεριφορές που περιλαμβάνουν διαπροσωπική ηλεκτρονική επαφή του θύματος με τον θύτη, είτε έμμεσες, χωρίς δηλαδή την προσωπική αντιπαράθεση θύματος και δράστη.
Οι κυριότερες και πιο διαδεδομένες μορφές διαδικτυακού εκφοβισμού είναι:
- Δημιουργία ψεύτικου διαδικτυακού προφίλ σε κάποιο ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης, με στόχο την παροχή ψεύτικων πληροφοριών για έναν έφηβο ή τη γελοιοποίησή του. Επίσης, μπορεί να δημιουργηθεί μια σελίδα ή ένα γκρουπ π.χ. στο Facebook, με στόχο την κοροϊδία ή τον εξευτελισμό ενός εφήβου για ποικίλους λόγους.
- Αποστολή ιών ή άλλων προγραμμάτων, με σκοπό να βλάψουν τον υπολογιστή ενός εφήβου ή να τον κατασκοπεύσουν.
- Το “Flaming”, δηλαδή την online αποστολή χυδαίων μηνυμάτων εναντίον ενός ή περισσοτέρων εφήβων.
- Δημοσίευση ή αποστολή σε πολλούς παραλήπτες ευαίσθητων προσωπικών πληροφοριών για κάποιον έφηβο, για παράδειγμα, πληροφορίες για τις σεξουαλικές του προτιμήσεις ή για κάποιο προσωπικό του πρόβλημα. Επίσης, δημοσίευση δυσάρεστων φωτογραφιών ή προσωπικών μηνυμάτων ή βίντεο σε διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε blogs ή άλλες ιστοσελίδες.
- Αποστολή e-mails, άμεσων μηνυμάτων ή μηνυμάτων μέσω κινητού τηλεφώνου με βλαβερό και απειλητικό περιεχόμενο ή αποστολή “αστείων” μηνυμάτων που γελοιοποιούν κάποιον έφηβο.
- Κλοπή προσωπικών κωδικών πρόσβασης ή κλοπή ταυτότητας χρήστη, με στόχο την παραβίαση προσωπικού λογαριασμού και χρήση του ονόματος ξένου χρήστη, με σκοπό τη διάδοση φημών και συκοφαντιών για κάποιον τρίτο ή για οποιονδήποτε άλλο σκοπό.
- Επαναλαμβανόμενες κλήσεις στο κινητό τηλέφωνο με απόκρυψη αριθμού.
- Αποστολή κακοποιητικών και εξευτελιστικών μηνυμάτων, βίντεο μέσω κινητών τηλεφώνων και αποστολή απειλών για τη σωματική ακεραιότητα στο θύμα ή σε άλλους παραλήπτες.
- Οργάνωση κάποιου είδους “ψηφοφορίας” σε έναν ιστότοπο, όπου οι έφηβοι θα μπορούν να ψηφίζουν ποιο είναι το πιο άσχημο ή το πιο χοντρό παιδί στο σχολείο, με σκοπό να ντροπιάσουν και να εξευτελίσουν κάποιον έφηβο.
- Δημιουργία ιστοσελίδων που στοχοποιούν συγκεκριμένους εφήβους, καλώντας και άλλους να δημοσιεύουν μηνύματα μίσους, που μπορεί να περιλαμβάνουν ρατσιστικά και σεξιστικά σχόλια ή να κοροϊδεύουν κάποιον έφηβο για τις σχολικές του επιδόσεις.
- Το “Sexting”, δηλαδή την αποστολή προκλητικών φωτογραφιών και μηνυμάτων, κυρίως σεξουαλικού περιεχομένου, μέσω Διαδικτύου ή μέσω κινητού τηλεφώνου.
- Δημοσίευση πραγματικών ή ψεύτικων φωτογραφιών και βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου που απεικονίζουν κάποιον έφηβο ή εφήβους και αποστέλλονται σε πλήθος παραληπτών ή ανεβαίνουν σε κάποιο διαδικτυακό ιστότοπο.
- Εγγραφή κάποιου εφήβου σε κάποιον ιστοχώρο πορνογραφικού περιεχομένου χωρίς τη συγκατάθεση του εφήβου και αποστολή πορνογραφικού υλικού.
Αυτό που αρκετοί δε γνωρίζουν είναι ότι υπάρχουν συμπεριφορές οι οποίες μπορούν να ενταχθούν και εκείνες στην αντικειμενική υπόσταση πολλών άλλων εγκλημάτων, πέραν του αδικήματος της αναθεώρησης του νέου άρθρου 312 του Ποινικού Κώδικα. Με φυλάκιση τουλάχιστον 6 μηνών θα τιμωρείται πλέον όποιος παριστάνει τον νταή, κάνει δηλαδή bullying (συνεχή σκληρή συμπεριφορά), βάσει ειδικής διάταξης που εισάγει ο Νόμος 4332/2015. Με την ίδια ποινή θα τιμωρείται και όποιος κακόβουλα παραμέλησε τα καθήκοντά του και δεν απέτρεψε, ως όφειλε, το αδίκημα: γονείς, καθηγητές, διευθυντές ή φυσικά πρόσωπα. Διαπιστώνουμε ότι πλέον η ευθύνη εμπίπτει όχι μόνο στο θύτη και το θύμα, αλλά και σε όλους όσους εμπλέκονται σε τέτοιου είδους περιστατικά και δεν πραγματοποίησαν κάποια ενέργεια προς την αποτροπή του φαινομένου.
Το νέο άρθρο 312 του Ποινικού Κώδικα έχει ως εξής:
«Άρθρο 312. Πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή συμπεριφορά:
- Οι πράξεις που συνθέτουν το φαινόμενο του “bullying” μπορεί να αποτελούν είτε πλημμελήματα, οπότε τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης μέχρι 5 χρόνια, είτε κακουργήματα, οπότε τιμωρούνται με ποινή κάθειρξης μέχρι 20 χρόνια και διώκονται είτε κατ’ έγκληση, είτε αυτεπάγγελτα. Αλλά και οι γονείς των παιδιών που διαπράττουν αδίκημα στο πλαίσιο συμπεριφοράς “bullying” είναι δυνατόν να διωχθούν ποινικά για το πλημμεληματικό αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου (άρθρο 360 Ποινικού Κώδικα). Όμοια ποινική ευθύνη υπέχουν και οι δάσκαλοι ή καθηγητές που ήταν επιφορτισμένοι με την εποπτεία των ανήλικων μαθητών, ενώ αυτοί ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ακόμη και πειθαρχικές συνέπειες για πλημμελή εκτέλεση του καθήκοντος (άρθρο 107 Υπαλληλικού Κώδικα).
- Για την αναζήτηση της αστικής ευθύνης των ίδιων των δραστών του “bullying” θα πρέπει να αναχθούμε στα άρθρα 916, 917 και 918 του Αστικού Κώδικα, όπου ορίζεται ότι όποιος δεν έχει συμπληρώσει το 10ο έτος της ηλικίας του δεν ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε (916) και όποιος έχει συμπληρώσει το 10ο, όχι όμως το 14ο έτος της ηλικίας του, ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε, εκτός αν ενέργησε χωρίς διάκριση (917).
- Σε ό,τι αφορά την αστική ευθύνη του ανηλίκου άνω των 14, αυτή είναι πλήρης.
Πού θα μπορούσαμε να απευθυνθούμε;
Εν αρχή, προσπαθούμε να επιλύσουμε το θέμα εκεί όπου δημιουργήθηκε. Εναλλακτικά, μπορούμε να καλέσουμε σε κάποια από τις ακόλουθες τηλεφωνικές γραμμές, οι οποίες είναι στελεχωμένες με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και μπορούν να προσφέρουν βοήθεια.
- 1056: Γραμμή βοήθειας για παιδιά και γονείς (η γραμμή είναι στελεχωμένη από κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους). Οι κλήσεις είναι δωρεάν και ανώνυμες. Λειτουργεί καθημερινά και σε 24ωρη βάση (τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS - “Το Χαμόγελο του Παιδιού”).
- 116111: Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων “Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου” (ΕΨΥΠΕ).
- 800 11 32 000: Συνήγορος του Πολίτη - Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού.
- InterNus: Παιδοψυχολογικό Κέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης. Τηλ. επικοινωνίας: Ηράκλειο Κρήτης 2811/113.681, Χανιά 2821/111.704.
- 210/64.76.270: Τμήμα Ανηλίκων της Διεύθυνσης Ασφαλείας Αττικής.
* Η Ειρήνη Μαρκάκη είναι υπ. δρ. Πανεπιστημίου Κρήτης, MA. Ed., εκπαιδευτικός ΠΕ78 (rmarkaki@yahoo.gr).
Ο Γεώργιος Φιλιππίδης είναι δρ. Τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης ΔΠΘ (geofilipi@yahoo.gr).
(Φωτογραφία: Rawpixel)
