Γράφει ο Βασίλης Ορφανός*
Έκανα πριν κάμποσο καιρό το εξής πρόχειρο γκάλοπ: Ρώτησα μερικούς ανθρώπους: «Τι εύχεστε σε κάποιον που ξεκινά μια επαγγελματική δραστηριότητα;» Όπως κι αν απάντησαν (η πιο συχνή απάντηση ήταν «καλές δουλειές»), το νόημα ήταν ότι του εύχονταν να έχει πολλή πελατεία. Συμπλήρωνα την ερώτησή μου: «Και μακροπρόθεσμα;». Οκτώ στους δέκα τού εύχονταν «να πιαστεί», να μεγαλώσει η δουλειά του, να αποκτήσει μεγάλη πελατεία, τόση που να χρειαστεί να προσλάβει υπαλλήλους. Δύο στους δέκα του εύχονταν απλώς να πάει καλά η δουλειά του, να έχει δουλειά, να μην το κλείσει.
Όπως είπα στην αρχή, ήταν ένα πρόχειρο γκάλοπ – σαν αυτά που οφείλουμε να κάνουμε προκαταρκτικά, όταν θέλουμε να οργανώσουμε κατόπιν μια σοβαρή έρευνα (σημείωση: αν κανείς θέλει να αξιοποιήσει συστηματικά αυτήν την ιδέα, μπορεί να το κάνει - δεν διεκδικώ κοπυράιτ- κλείνει η παρένθεση). Ρώτησα μόνο 20 ανθρώπους (έτυχε να είναι 11 άνδρες και 9 γυναίκες). Φυσικά, με ένα τόσο μικρό δείγμα δεν ήταν δυνατόν να ελεγχθούν ούτε καν οι πιο βασικές παράμετροι, όπως ηλικία, επάγγελμα, σπουδές κλπ.
Δεν θα αξιολογήσω λοιπόν τις απαντήσεις τους. Έχω όμως μια σημαντική παρατήρηση να κάνω: Κανείς/καμιά τους (!) δεν απάντησε κάτι που να σημαίνει «καλή σταδιοδρομία». Υπενθυμίζω ότι η ερώτηση ήταν: «Τι εύχεστε σε κάποιον που ξεκινά μια επαγγελματική δραστηριότητα;» Όλοι είχαν στο νου τους τις «καλές δουλειές»! Άρα;
Μια πιθανή απάντηση είναι ότι ευχόμαστε στον άλλον αυτό που θα ευχόμασταν στον εαυτό μας αν ήμασταν στη θέση του. Αλλά και πάλι, γιατί να του ευχηθούμε «καλές δουλειές» και όχι «καλή σταδιοδρομία»; Δεν θα θέλαμε εμείς, για τον εαυτό μας, μια καλή σταδιοδρομία;
Φαίνεται πως όχι. Κατά τη γνώμη μου η αιτία κρύβεται στην ερώτηση: «Σε ποιον ευχόμαστε “καλή σταδιοδρομία;”» Απάντηση: Σε έναν νεοδιόριστο υπάλληλο, και μάλιστα του δημοσίου, νεοδιόριστο εκπαιδευτικό, νοσοκομειακό γιατρό, στρατιωτικό, αστυνομικό, δικαστικό, εφοριακό κλπ. Στον οποίο αργότερα ευχόμαστε «και εις ανώτερα».
Αλλά ανώτερα ξεανώτερα, ο δημόσιος υπάλληλος είναι πάντοτε δημόσιος υπάλληλος, και ναι μεν μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει και ο μισθός στην ώρα του, αλλά μισθός δημοσίου, και τι να του ζηλέψεις! Τη θυμάστε τη Γεωργία Βασιλειάδου στη «Θεία από το Σικάγο», εκεί στη σκηνή στην παραλία, που δήθεν πνίγεται η ανιψιά της και σπεύδει κάποιος να τη σώσει, που όμως προηγουμένως η Βασιλειάδου τον είχε “ψαρέψει” και ξέρει ότι είναι δημόσιος υπάλληλος… Θυμάστε που τον πιάνει από το μπράτσο και τον συγκρατεί, κι όταν εκείνος της λέει «Μα πνίγεται ένα κορίτσι!», του πετά τη φοβερή ατάκα: «Ε, άσ’ το να το σώσει κάποιος άλλος, να σωθεί στα σίγουρα»; Και εννοεί τον εργοστασιάρχη (!) Παπαμιχαήλ, που έχει ήδη τρέξει προς σωτηρίαν της ανιψιάς… Ε να, εδώ έγκειται, κατά τη γνώμη μου, η διαφορά ανάμεσα στην ευχή «καλή σταδιοδρομία» και την ευχή «καλές δουλειές».
Από την άλλη, ένας δημόσιος υπάλληλος είναι πριν απ’ όλα υπάλληλος, είναι υπό. Ε φυσικά, δεν θα ευχηθώ στο παιδί μου να είναι υπό. Αφεντικό να είναι, κι ας είναι αφεντικό του εαυτού του. Άκους εκεί, υπάλληλος! Θεός φυλάξοι! (Το γιατί δεν μας περνά από το μυαλό να το φανταστούμε ισότιμο εταίρο σε έναν συνεταιρισμό, αυτό είναι μια άλλη ιστορία, πικρή ιστορία, που θα την πούμε άλλη φορά.)
Στην καθημερινή ζωή, όμως, τα πολλά τα περιμένουμε από αυτούς που κάποτε τους ευχηθήκαμε «καλή σταδιοδρομία». Κι όχι απλώς τα περιμένουμε, αλλά τα απαιτούμε, και μάλιστα πιεστικά πολλές φορές. Κι όταν δεν μας τα παρέχουν όπως τα θέλουμε, τη στιγμή που τα θέλουμε, τα βάζουμε με το κράτος. Και θυμόμαστε τότε πόσο τυχεροί είναι οι Σουηδοί, με το κοινωνικό τους κράτος, όχι εμείς εδώ, μπανανία παιδί μου, ψωροκώσταινα, τι περιμένεις!..
Τίποτα δεν περιμένω. Και δεν θα περιμένω, όσο καιρό οι περισσότεροι (ασφαλώς υπάρχουν και ζηλευτές εξαιρέσεις) μεγαλώνουμε τα παιδιά μας με την ευχή κάποτε να τα καμαρώσουμε αφεντικά υπαλλήλων και όχι υπηρέτες των συνανθρώπων τους – ας το πω πιο τυπικά: λειτουργούς του κοινού συμφέροντος.
Βέβαια, ελεύθεροι άνθρωποι είμαστε, δημοκρατία έχουμε, και στη δημοκρατία διασάκι (η λέξη εκ του τουρκικού yasak = απαγόρευση) στις πεποιθήσεις και την ιδεολογία δε χωράει. Πιστεύω όμως ότι οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και συνεπείς με την ιδεολογία μας. Και αν θέλουμε ελεύθερη οικονομία και ιδιωτική πρωτοβουλία, τότε να τα έχουμε και όλα ιδιωτικά, και την παιδεία, και την υγεία, και την ασφάλεια, και τη διοίκηση, και τις εφορίες, και τη δικαιοσύνη, και την ύδρευση, και την αποχέτευση – όπως τα καταφέραμε (;) με τον ΟΤΕ και την Ολυμπιακή – κι όχι να τα ζητούμε από το κοινωνικό κράτος. Αλλά, βέβαια, τότε να βάζουμε κάθε φορά και το χέρι στην τσέπη για όλες αυτές τις υπηρεσίες, κι όχι σαν τον Καραγκιόζη: «τα εμά εμά και τα εσά δικά μου».
Διότι αυτό κάνουν πάρα πολλοί, ανάμεσά τους και κάποιοι που ανεμίζουν λάβαρα αριστεροσύνης: θέλουν να ζουν και να προκόβουν με γνώμονα το ατομικό κέρδος (που συχνότατα είναι κέρδος που προκύπτει από την εργασία των υπαλλήλων τους), αλλά όποτε χρειαστεί να πληρώσουν για μια υπηρεσία, αυτήν την απαιτούν από τον κρατικό μηχανισμό.
Αλλά αν η δεσπόζουσα ιδεολογία είναι το ατομικιστικό ιδεώδες (ο όρος καπιταλιστική ευημερία νομίζω πως θα ήταν πιο εύστοχος), πού να βρεθούνε άνθρωποι με κοινωνικό ιδεώδες για να οργανώσουν κοινωνικό κράτος; Αφού κι αυτοί κάποιοι από εμάς (εννοώ εμάς τους πολλούς) θα είναι. Οπότε;
Οπότε, ας αναρωτηθούμε: Τι κοινωνικό κάνουμε εμείς, καθένας προσωπικά (εννοώ και πάλι το μέγα πλήθος κι όχι τις παρήγορες εξαιρέσεις), και μάλιστα χωρίς προσδοκία αμοιβής ή αναγνώρισης, ώστε να «δικαιούμεθα δια να ομιλούμε» για κοινωνικό κράτος. Να αναρωτηθούμε μήπως έχουμε να αλλάξουμε κάποια πράγματα, καθένας στη δική του κοινωνική συμπεριφορά.
Προς την κατεύθυνση αυτή έχουμε ακόμη πολύ δρόμο, πάρα πολύ δρόμο. Γιατί στην ουσία το πρόβλημα είναι η καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης. Κι αυτή, δυστυχώς, υπονομεύεται από την τρυφερή ηλικία του ανθρώπου. Ένα μόνο θα σας πω, και θα καταλάβετε τι εννοώ: Πέρυσι το καλοκαίρι αποδελτίωσα όλα τα τεύχη των βιβλίων της Γλώσσας όλων των τάξεων του Δημοτικού Σχολείου, ψάχνοντας να δω τι θέση έχει η έννοια «ο άλλος» στο γλωσσικό μάθημα, που –ως γνωστόν– είναι κατεξοχήν το μάθημα μέσα από το οποίο περνά λανθανόντως και ανεπαισθήτως η κρατούσα ιδεολογία (η κυρία Άννα Φαγκουδάκη μάς τα έχει πει εδώ και αρκετές δεκαετίες με πολλή σαφήνεια – δεν χρειάζεται να επεκταθώ). Θα σας το πω ξερά-ξερά: Καμία! Όπου υπάρχει ο άλλος, είναι συμμαθητής, γείτονας, συμπαίκτης, σπανίως συνεργάτης, συναθλητής, συναγωνιστής και τα παρόμοια, αλλά όχι συνάνθρωπος, όχι ο άλλος με τον οποίο είμαι όμοιος, με τον οποίο με συνδέει η κοινή μοίρα, όχι αυτός για τον οποίο οφείλω να νοιαστώ..
Στη συνέχεια διέτρεξα (δεν τα αποδελτίωσα λεπτομερώς, αλλά θα γίνει κι αυτό) τα τεύχη των Μαθηματικών όλων των τάξεων. Στα προβληματάκια ο κύριος Κώστας αγοράζει, πουλάει, τοκίζει, εισπράττει, ξοδεύει, αποταμιεύει, είχε τόσα, αγόρασε τόσα επί τόσο, έδωσε τόσα, πόσα του έμειναν, αλλά πουθενά ο κύριος Κώστας δεν αφιερώνει τόσες ώρες το μήνα για κοινωνικό σκοπό, πόσες ώρες αφιέρωσε συνολικά σε έξι μήνες; Πουθενά! (εκτός κι αν κάτι μου διέφυγε.)
Θα μου πείτε, γιατί δεν αντιδρούν οι γονείς, που έχουν και τον πρώτο λόγο για την ιδεολογική προστασία των παιδιών τους; Μα πώς να αντιδράσουν, αφού κι εμείς μ’ αυτήν την ιδεολογία έχουμε γαλουχηθεί. Αν με έχουν πείσει ότι το μέγιστο πρόβλημα της ανθρωπότητας είναι η προστασία της χελώνας Caretta caretta και της φώκιας Monachus monachus, περιμένετε να με απασχολήσει η προστασία του ανθρώπου Synanthropos synanthropos;
Δεν προτείνω να καταλάβουμε δεύτερη φορά τα χειμερινά ανάκτορα. Αν όμως πραγματικά θέλουμε να αλλάξουν κάποτε τα πράγματα, ας αρχίσουμε την αλλαγή από τον εαυτό μας. Δεν είναι το πιο εύκολο, ούτε το πιο γρήγορο: Δύσκολα σηκώνεται κανείς από τον καναπέ της ιδεολογικής βολής του για να κάνει πράξη ο ίδιος αυτά που απαιτεί από τους άλλους. Αν όμως αποφασίσει δίπλα στην καταγγελτική διαμαρτυρία να βάλει και μερικές πράξεις κοινωνικής ευθύνης, θα έχει κάνει ένα μεγάλο βήμα.
Φυσικά, δεν θα αλλάξει τον κόσμο – «για να γυρίσει ο ήλιος, θέλει δουλειά πολλή» και από πολλούς. Θα έχει όμως πετύχει κάτι εξίσου σπουδαίο: θα έχει δώσει στα παιδιά του ένα παράδειγμα ζωής [σημείωση: αυτή η μικρή προτασούλα αξίζει να γίνει ολόκληρο βιβλίο], που θα μετράει σαν αποτελεσματικό εμβόλιο ενάντια σε κάθε προσβολή κατά της κοινωνικής του συνείδησης, εντός και εκτός σχολείου. Και πού ξέρεις… μπορεί αυτό το παιδί μια μέρα να έχει βαρύνοντα λόγο στην οργάνωση του κοινωνικού κράτους που ονειρευόμαστε. Γιατί όχι. Κι αν από κοντά είναι και το δικό μου παιδί και το δικό σου και του γείτονα, ακόμη καλύτερα…
Υ.Γ. Αντιγράφω από παλαιότερο άρθρο μου στο neakriti.gr : «Ουτοπία είναι το άλλοθι των ανήμπορων, των ανίδεων, των φοβισμένων και των βολεμένων».
Ο Βασίλης Ορφανός είναι εκπαιδευτικός – ψυχολόγος.
Με σπουδές στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, στο Πανεπιστήμιο Paris V- Rene Descartes (maitrise και D.E.A. Ψυχολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (πτυχίο Βυζαντινού και Νεοελληνικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής). Υπηρέτησε στην εκπαίδευση ως δάσκαλος Δημοτικού, ως καθηγητής γαλλικής και ως καθηγητής ψυχολογικών και παιδαγωγικών μαθημάτων σε σχολές επιμόρφωσης δασκάλων και νηπιαγωγών. Έχουν δημοσιευθεί άρθρα του για παιδαγωγικά, ψυχολογικά και φιλολογικά θέματα.
Έχει ασχοληθεί συστηματικά με την Ψυχανάλυση λακανικής κατεύθυνσης.
