Γράφει ο Βασίλης Ορφανός *
Πριν λίγα χρόνια μάθαινα τουρκικά, και μια μέρα μου είπε η δασκάλα μου να μεταφράσω μια πρόταση που είχε το ρήμα στην αναθετική φωνή, σαν να λέμε «βάζω κάποιον να κάνει κάτι». Είχε και το κύριο όνομα Μερτ. Μετέφρασα, λοιπόν: «Η μαμά έβαλε τη Μερτ να πλύνει τα πιάτα». Μειδίασε η δασκάλα μου, κι εγώ απόρησα, γιατί ήξερα ότι είχα μεταφράσει σωστά. «Μερτ», με πληροφόρησε, «είναι ανδρικό όνομα, και μάλιστα σημαίνει ‘γενναίος, αντρειωμένος, λεβέντης’». Κόκκαλο ο μαθητής! Που κι αν έχει πλύνει πιάτα στη ζωή του, και εξακολουθεί να πλένει, χωρίς ποτέ να τον απασχολήσει αν αυτό είναι ανδρική ή γυναικεία δουλειά…
Την ξέρετε την παροιμία «Κουκιά έφαγε, κουκιά μολογάει»; Ισχύει πλήρως στο παραπάνω περιστατικό (που μακάρι να ήταν το μοναδικό στη ζωή μου). Ισχύει και σε κάθε περίπτωση που αυτό που κάνουμε υπαγορεύεται από το GPS της ιδεολογίας μας.
«Τι είναι αυτό;» θα ρωτήσετε. Είναι όλα όσα χαράχτηκαν στο μυαλό μας από τότε που γεννηθήκαμε μέχρι που τελειώσαμε το νηπιαγωγείο, άντε το πολύ μέχρι που πήγαμε στα μισά του Δημοτικού.
Αυτό το GPS είναι που κουμαντάρει στην ουσία την πορεία της ζωής μας. Και όλα τα άλλα ιδεολογικά που επικαλούμαστε, όταν θέλουμε να δικαιολογήσουμε τις πράξεις μας στους άλλους ή ακόμα και στον εαυτό μας, είναι συνειδητές θεωρητικές κατασκευές, που τις φτιάξαμε από την εφηβεία και μετά. Καλές, χρυσές είναι, παίζουν κι αυτές σημαντικό ρόλο, αλλά τη δύναμη του GPS δεν την έχουν.
Μη βιαστείτε να απογοητευτείτε, γιατί σας έχω ένα παρήγορο νέο: Αν δεν μας αρέσουν οι εντολές που μας δίνει το GPS της ιδεολογίας μας (αλλά πρέπει βέβαια πρώτα να αναρωτηθεί κανείς γι’ αυτό), μπορούμε να το “επανεκπαιδεύσουμε”. Συγκεκριμένα, αν μια δυο τρεις, πέντε, δέκα, δεν ακολουθήσουμε τη διαδρομή που μας υπαγορεύει, αλλά πάμε από εκεί που εμείς θέλουμε, στο τέλος το παίρνει απόφαση, ακυρώνει την παλιά διαδρομή και υιοθετεί τη δική μας! Εύκολο να το λες, δύσκολο να το κάνεις: είναι τόσο δύσκολο να απαλλαχτείς από στερεότυπα! Αλλά κι αν δεν προσπαθήσεις… Σας παρακαλώ, δείτε τη συνέχεια.
Τον καιρό που ήμουν εν ενεργεία εκπαιδευτικός έκανα πολλές φορές την εξής συζήτηση με φοιτητές/φοιτήτριες παιδαγωγικών σχολών, ή ακόμη και σε τμήματα μετεκπαίδευσης εκπαιδευτικών: Έδειχνα στο τμήμα τα σχήματα που βλέπετε παρακάτω, κομμένα σε χαρτόνι ίδιου χρώματος (ή τα ζωγράφιζα στον πίνακα), και ρωτούσα: «Ποιο από τα δύο αυτά σχήματα σάς φαίνεται ελλιπές;»
Απαντούσαν σταθερά ότι τους φαινόταν ελλιπές το σχήμα Α, και μάλιστα σε ποσοστό που συχνά ξεπερνούσε και το 70%, άσχετα από το φύλο και την ηλικία αυτών που απαντούσαν. Ακόμη και αυτοί/-ές που λόγω σπουδών ήταν εξοικειωμένοι/-ες με τα γεωμετρικά σχήματα σχολίαζαν: «Ξέρουμε ότι είναι ισοδύναμα ως προς το εμβαδόν τους, αλλά στο μάτι ελλιπές φαίνεται το Α».
Ακολουθούσε η ερώτηση: «Ποιο σχήμα μπορεί να συμπληρώσει το άλλο;» Η απάντηση ήταν: «Το Β μπορεί να συμπληρώσει το Α». Αν ζητούσα να δείξουν «πώς;», η απάντηση ήταν η τοποθέτηση των χαρτονιών με την παρακάτω διάταξη:
Ζητούσα τότε να εξετάσουν «μήπως συμβαίνει ταυτόχρονα και το αντίστροφο». Η απάντηση ήταν κυρίως «όχι». Έπαιρνα τότε ένα τετράγωνο από ημιδιαφανές πλαστικό και εκάλυπτα ένα μέρος της διάταξης με δυο διαφορετικούς τρόπους, όπως φαίνεται παρακάτω. Και έκανα ξανά την ερώτηση: «Ποιο συμπληρώνει ποιο;»
Μετά έκανα κάτι άλλο: Έπαιρνα τα χαρτόνια Α και Β, έσβηνα τις ενδείξεις τους και έκοβα κάθε σχήμα όπως φαίνεται παρακάτω.
Κατόπιν, έπαιρνα τα δύο παραλληλόγραμμα, ένα στο κάθε χέρι, τα μπέρδευα μερικές φορές και μετά ρωτούσα το ακροατήριο: «Ποιος/ποια μπορεί να μπορεί να πει με βεβαιότητα ποιο παραλληλόγραμμο προέρχεται από το σχήμα Α και ποιο από το σχήμα Β;»
Συνήθως ακολουθούσε έκπληξη και προβληματισμός, που τροφοδοτούσαν ενδιαφέρουσες συζητήσεις, που γίνονταν ακόμη πιο ενδιαφέρουσες αν τους ζητούσα να δουν στην δυάδα σχημάτων Α και Β τις σχέσεις των δύο φύλων.
Κι αυτό ήταν μια καλή βάση για να αρχίσουμε να συζητούμε για τις σχέσεις των δύο φύλων σε μια εντελώς νέα βάση. Τρώγαμε αρκετές διδακτικές ώρες πάνω σ’ αυτό, καμιά φορά εις βάρος άλλων μαθημάτων. Αλλά είμαι βέβαιος πως ήταν μια εξαιρετικά χρήσιμη “σπατάλη” διδακτικού χρόνου.
Μακάρι σε όλες τις σχολές που βγάζουν εκπαιδευτικούς (ιδίως στα Τμήματα Νηπιαγωγών), μακάρι να υπήρχε ως ξεχωριστό και υποχρεωτικό μάθημα η μελέτη των στερεοτύπων που σχετίζονται με το φύλο. Μακάρι, επίσης, να οργανώναμε όπου είναι δυνατόν ανάλογα σεμινάρια για γονείς που έχουν μικρά παιδιά, αλλά και γι’ αυτούς που πρόκειται ή σκέφτονται να γίνουν γονείς. Πολύ πιθανόν να βλέπαμε στην επόμενη γενιά να αρχίζουν κάπως να υποχωρούν τα σεξιστικά στερεότυπα.
Αλλά επειδή με τα ευχολόγια, καλιμέντο δε γίνεται, έχω να κάνω μια συγκεκριμένη πρόταση:
Θέλετε να συγκροτήσουμε μια ομάδα με κοινό στόχο να μελετούμε κείμενα σχετικά με το σεξισμό, και να συζητούμε με βάση αυτά που διαβάζουμε;
Η ομάδα αυτή θα συγκροτηθεί και θα διατηρηθεί μόνο από το προσωπικό ενδιαφέρον και τη θέληση των μελών της, θα είναι άτυπη και δεν θα ανήκει σε κανένα πλαίσιο. Η συμμετοχή δεν θα έχει κανένα οικονομικό ή άλλο κόστος. Προσωπικά, προσφέρομαι να αναλάβω στην αρχή το συντονισμό για τη συγκρότησή της. Μπορώ επίσης να προτείνω τα πρώτα κείμενα για τη μελέτη μας. Όλα τα υπόλοιπα προτείνω να τα τακτοποιούμε από κοινού, καθένας κατά την όρεξη και κατά την μπόρεσή του.
Όσοι και όσες θέλετε να συμμετέχετε σε μια τέτοια ομάδα, μπορείτε να δηλώσετε το ενδιαφέρον σας στέλνοντας ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στη διεύθυνση που έφτιαξα ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό: [email protected]
Όσο καιρό έχουμε τους υγειονομικούς περιορισμούς λόγω κορονοϊού, η συζήτηση θα γίνεται μέσω μια ηλεκτρονικής πλατφόρμας που την ετοιμάζω ήδη (αλλά και πάσα βοήθεια δεκτή). Όταν ξαναβρούμε τους κανονικούς ρυθμούς μας, μπορούμε, αν θέλουμε, να συζητούμε σε χώρο που μας διαθέτει για τον σκοπό αυτό η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, στην οποία εκφράζω θερμές ευχαριστίες για την άμεση ανταπόκριση στο σχετικό αίτημα που υπέβαλα πριν λίγες μέρες.
Υπολογίζω ότι η πρώτη διαδικτυακή συζήτηση μπορεί να γίνει πριν τελειώσει ο Ιούνιος. Θα περιμένω με χαρά το μήνυμα για τη συμμετοχή σας.
Θα ήθελα να τελειώσω αυτό το κείμενο με την ελπιδοφόρα φράση «Σεξισμός: επικίνδυνος, αλλά όχι ανίκητος», που είναι προσαρμογή τίτλου άρθρου που έγραψε ένας μαθητής για τον ρατσισμό, ως άσκηση στο μάθημα «Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» (Γεια σου, Μάριε! Καλή επιτυχία στις Πανελλήνιες!)
Υ.Γ. Συνηθίζω να συζητώ με φίλους/-ες τα άρθρα μου πριν τα στείλω για δημοσίευση. Και συχνά μου κάνουν εύστοχες και χρήσιμες παρατηρήσεις. Αυτή τη φορά ένας φίλος με ρώτησε μεταξύ αστείου και σοβαρού: «Για την κρεβατομουρμούρα πότε θα γράψεις;» Του απάντησα μεταξύ… σοβαρού και σοβαρού: «Όταν θα μου φέρεις επαρκή στοιχεία για μαρτυρικό ή έστω και απλό θάνατο από κρεβατομουρμούρα τα τελευταία χίλια χρόνια».
Ο Βασίλης Ορφανός είναι εκπαιδευτικός – ψυχολόγος.
Με σπουδές στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, στο Πανεπιστήμιο Paris V- Rene Descartes (maitrise και D.E.A. Ψυχολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (πτυχίο Βυζαντινού και Νεοελληνικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής). Υπηρέτησε στην εκπαίδευση ως δάσκαλος Δημοτικού, ως καθηγητής γαλλικής και ως καθηγητής ψυχολογικών και παιδαγωγικών μαθημάτων σε σχολές επιμόρφωσης δασκάλων και νηπιαγωγών. Έχουν δημοσιευθεί άρθρα του για παιδαγωγικά, ψυχολογικά και φιλολογικά θέματα. Έχει ασχοληθεί συστηματικά με την Ψυχανάλυση λακανικής κατεύθυνσης.
