Γράφει ο Βασίλης Ορφανός*
Λεξιλογική επισήμανση: Το παρακάτω κείμενο αναφέρεται στη σεξουαλική ζωή των ανθρώπων και συγκεκριμένα στο δικαίωμα της γυναίκας να αποφασίζει για τη σεξουαλική της απόλαυση. Δια τον φόβο του Ε-Σου-Ρού θα χρησιμοποιήσω με προσοχή το σχετικό λεξιλόγιο. Αλλά βέβαια στο μυαλό μου θα έχω (και φαντάζομαι πως δεν πρωτοτυπώ) τις αντίστοιχες λαϊκές λέξεις, αυτές που η επιστημονική λεξικογραφία τις λέει απλώς «λέξεις ταμπού», ενώ η σοβαροφάνεια τύπου «Τάξις και Ηθική» τις αποσκορακίζει ως χυδαίες. Κρίμα που δε ζει ο Λορέντζος Μαβίλης να μας θυμίσει ότι δεν υπάρχουν χυδαίες λέξεις αλλά χυδαία μυαλά. Τέλος πάντων. Ας δούμε το θέμα:
Αν ένας νεαρός κυκλοφορεί κάθε τόσο με άλλη φιλενάδα, θεωρείται μάγκας και καραμπουζουκλής. Αν όμως μια κοπέλα κυκλοφορεί κάθε τόσο με καινούριο φίλο, μη μου πείτε ότι θεωρείται μάγκισσα και καραμπουζουκλού. Όχι, βέβαια! Οι χαρακτηρισμοί που θα εισπράξει θα είναι όλοι απαξιωτικοί, και θα κυμαίνονται από το σαλονίστικο «εξώλης και προώλης» μέχρι το λιμανιώτικο «πεοσυλλέκτρια». Και όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί θα συνοψίζονται στον εξής ένα: «πόρνη». Που σημαίνει;
Που σημαίνει ότι έτσι και τολμήσει μια γυναίκα να διεκδικήσει σεξουαλική ζωή όπως και όποτε εκείνη θέλει, αυτομάτως θεωρείται (από άνδρες και γυναίκες – ναι και από γυναίκες) ότι είναι διαθέσιμη για κάθε αρσενικό! Κι ακόμη χειρότερα: ότι οφείλει να είναι διαθέσιμη για όποιο αρσενικό την επιθυμήσει. Αλλιώς;
Αλλιώς, αρχίζει να την τυλίγει το σκοτάδι της αρσενικής βίας, διότι «ε, μα τα ήθελε κι αυτή». Το οποίο σκοτάδι μπορεί να ξεκινά από ειρωνικές κουβέντες, και γρήγορα να γίνεται βρισιές, απειλές, χειροδικία, κακοποίηση, βιασμός, μέχρι σκότος θανάτου και μαρτυρικό τέλος της Ελένης Τοπαλούδη. Το οποίο θα μας ταρακουνήσει, και θ’ αρχίσουμε να ψάχνουμε πώς δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο σε άλλη κοπέλα.
Προηγουμένως βέβαια θα καθίσουμε στο σκαμνί του κατηγορουμένου τους γονείς του βιαστή ως ηθικούς αυτουργούς, και θα ζητήσουμε ενδεχομένως την παραδειγματική τιμωρία των γονιών του βιαστή-δολοφόνου. Που δεν δίδαξαν στο παιδί τους τι θα πει σεβασμός, αλλά το άφησαν να μεγαλώσει νομίζοντας ότι μπορεί ατιμωρητί να παίρνει ότι του γουστάρει, όποτε του γουστάρει. Που δεν δίδαξαν στο παιδί τους τι θα πει αυτοσεβασμός, ώστε να μην ξεπέφτει σε πράξεις που δεν αρμόζουν στην αξιοπρέπεια ενός πολιτισμένου ανθρώπου.
Ασφαλώς και οφείλουμε ως γονείς να τα διδάσκουμε αυτά στα παιδιά μας: και με σαφείς οδηγίες αλλά και με το παράδειγμά μας − ιδίως με το παράδειγμά μας. Οφείλουμε επίσης να παρακολουθούμε προσεκτικά αν η διδασκαλία μας πιάνει τόπο ή μήπως την ακυρώνουν ξένες επιδράσεις.
Όμως, όσες παιδαγωγικές και αν επιστρατεύσουμε, δεν θα αποδώσουν, αν δεν κόψουμε το κακό από τη ρίζα. Και η ρίζα του κακού είναι ότι στην κοινωνία μας άντρες και γυναίκες (πλην εξαιρέσεων, που μακάρι να ήταν πολλές), είμαστε δέσμιοι ενός δόγματος που λέει ότι οι άνδρες έχουν δικαίωμα να επιδιώκουν τη σεξουαλική τους απόλαυση όπως και όποτε θέλουν, ενώ οι γυναίκες δεν το έχουν.
Σπεύδω να διευκρινίσω ότι η λύση δεν είναι να αποκτήσουν και οι γυναίκες το δικαίωμα να επιδιώκουν τη σεξουαλική τους απόλαυση όπως και όποτε θέλουν : το «μπάτε σκύλοι αλέστε κι αλεστικά μη δώσετε» είναι εξίσου απαράδεκτο για άντρες και γυναίκες, σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής. Εφόσον ζούμε σε οργανωμένες κοινωνίες, χρειαζόμαστε κανόνες, εκεί που χρειάζονται κανόνες. Που να ισχύουν όμως για όλους εξίσου. Και που βεβαίως θα είναι κανόνες που τους καθιέρωσε η κοινή ζωή των πολλών, κι όχι κανόνες που μας τους κάθισαν στο σβέρκο κάποιοι που το αποφάσισαν μόνοι τους «για το καλό μας».
Όσον αφορά τη σεξουαλική απόλαυση, εγώ βλέπω πως πρέπει να διέπεται από δύο βασικούς κανόνες, που πρέπει να ισχύουν και οι δύο ταυτόχρονα. Για άντρες και γυναίκες, βεβαίως. Τους προτείνω όχι ως θέσφατο, αλλά ως βάση για συζήτηση σχετικά με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και την προστασία της σεξουαλικής ζωής. Ο ένας κανόνας να λέει ότι κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στη σεξουαλική απόλαυση. Ο άλλος να λέει ότι σεξουαλική απόλαυση είναι υπόθεση συναινούντων ενηλίκων. Προτείνω μάλιστα να διεκδικήσουμε αυτοί οι κανόνες να αποτελέσουν ένα νέο άρθρο στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Αυτούς τους δύο κανόνες οφείλουμε, κατά τη γνώμη μου, να τους υιοθετήσουμε ως ενήλικες και να εμφυσήσουμε ως γονείς στα παιδιά μας από τη μικρή μικρή τους ηλικία. Δεν είναι απαραίτητο να τους εξηγήσουμε τι σημαίνουν. Άλλωστε πώς να εξηγήσεις σε ένα παιδί πριν την εφηβεία τι θα πει «σεξουαλική απόλαυση»; Δεν πειράζει όμως. Ας τους έχουν στο μυαλό τους ως λέξεις. Και θα έρθει η ώρα που οι λέξεις θα αποκτήσουν αντίκρισμα στην πραγματικότητα της ζωής.
Είχα την εξαιρετική τύχη να διδαχτώ αυτούς τους κανόνες πολύ νωρίς: Είχα δεν είχα μπει στην εφηβεία, έπαιζε φαίνεται το μάτι μου για μια γειτονοπούλα, οπότε με παίρνει μια μέρα κατά μέρος ο (αναλφάβητος) πατέρας μου και μου λέει: «Οι κοπελιές, παιδί μου είναι σα τζι βασιλικούς. Τσι χαϊδεύεις, μυρίζεις τη χέρα σου, μα δεν κόβεις κλαδί». Δεν κατάλαβα ότι μιλούσε ανεγυριστικά, και καθώς εμένα μου άρεσε να κόβω πότε πότε κάνα κλαδί βασιλικό και να το βάνω στο αυτί μου να κάνω τον μεγάλο, ρώτησα: «Ποτέ;». «Μόνο ανέ σου το πει ο βασιλικός», ήρθε η απάντηση, και μπερδεύτηκα. «Ντα μιλούνε, πατέρα, οι βασιλικοί;» απόρησα. «Μιλούνε, παιδί μου, μιλούνε. Αλλά πρέπει να στέσεις το αυτί σου για να τσ’ ακούσεις». Εδώ κι αν ήταν που μπερδεύτηκα! Κράτησα πάντως την παρομοίωση: «Οι κοπελιές είναι σαν τσι βασιλικούς». Πολύ μου άρεσε!
Μετά από μερικά χρόνια, εκεί που καμάρωνα έναν βασιλικό 16 χρονών, μου μίλησε. Και ω του θαύματος, όχι μόνο τον άκουσα, αλλά κατάλαβα και τι μου έλεγε (όμως δεν θα σας πω τη συνέχεια, γιατί ήταν ο πρώτος μου βασιλικός, και θέλω αυτά να τα κρατήσω μόνο για μένα). Μετά μου μίλησαν και άλλοι βασιλικοί, και μετά άλλοι, με άλλους συνεννοήθηκα με άλλους δεν συνεννοήθηκα, άλλοι μ’ αφήσανε να κόψω κλαδί, άλλοι δε μ’ αφήσανε. Μέχρι που έφτασα σε έναν βασιλικό που μου είπε «κόψε όποιο κλαδί θες», και μοιραζόμαστε τη ζωή εδώ και μερικές δεκαετίες...
Αλλά αν μπόρεσα να ακούσω τους βασιλικούς που μου μιλήσανε και να συνεννοηθώ μαζί τους, δεν οφείλεται μόνο στην ποιητική διδαχή του πατέρα μου. Οφείλεται επίσης και στο χιούμορ μιας γειτόνισσας, και στον τρόπο με τον οποίο το αντιμετώπιζε η μάνα μου. Είχαμε, που λέτε, μια γειτόνισσα, μεσόκοπη ήταν, είχε χηρέψει πολύ νέα, με το μεροκάματο είχε μεγαλώσει τα τρία της παιδιά (από το ένα είχε και εγγόνια), την είχανε φάει τη γυναίκα τα βάσανα της ζωής. Αλλά τα αντιμετώπιζε με χιούμορ και αυτοσαρκασμό. «Αχ! εγώ η άτυχη!» αναστέναζε, και συμπλήρωνε έμμετρα: «Να ’χα ’γώ μοίρα, να ’χα τύχη, / θα ’χα μια ψυχή μια πήχη» (σημείωση: στη λέξη ψυχή αλλάξτε τα δύο μεσαία γράμματα). Χαμογελούσαν οι άλλες γειτόνισσες με συγκατάβαση, σαν να έβρισκαν δίκαιο το παράπονό της. Χαμογελούσε και η μάνα μου. Κι όσες φορές έτυχε να είμαι κι εγώ εκεί, ποτέ δεν έκανε τον κόπο να «στρογγυλέψει» το αίτημα της γειτόνισσας ad usum delphini (η λατινική αυτή φράση σημαίνει «προς χρήσιν του διαδόχου» και ήταν χαρακτηρισμός εκδόσεων έργων του Αριστοφάνη στις οποίες είχαν απαλειφθεί οι «κακές» λέξεις, για να μην τις μάθει ο βασιλόπαις της Γαλλίας, τον καιρό των Λουδοβίκων).
Ένας ανθρωπολόγος θα μπορούσε ενδεχομένως να δει στην παραπάνω σκηνή έναν μακρινό απόηχο από μια τελετή διονυσιακής λατρείας του φαλλού. Εγώ δεν ήμουν ανθρωπολόγος, ζόρι ζόρι να πήγαινα στην πρώτη δημοτικού, κι αυτό που μου έμεινε είναι πως μια γυναίκα έλεγε με πλήρη αθυροστομία μια μεγάλη επιθυμία της και κανείς δεν την μάλωνε γι’ αυτό! Ούτε η μάνα μου, που σε πολλά άλλα ήταν αυστηρός και συντηρητικός άνθρωπος.
Ως ψυχολόγος ξέρω την τεράστια σημασία που έχει η σεξουαλική πλευρά του ανθρώπου. Ως παιδαγωγός ξέρω πόσο πολύπλοκο θέμα είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Για την ακρίβεια ξέρω πόσο πολύπλοκο το κάναμε, ενώ στη βάση του είναι πολύ απλό.
«Το τραγούδι το φορτώσαμε με τόσες μουσικές που σιγά σιγά βουλιάζει», μας λέει ο Σεφέρης. Ευτυχώς, μας δίνει αμέσως μετά ένα σωσίβιο: «κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά».
Εγώ λοιπόν είπα σήμερα (και υπογράμμισα) τα λιγοστά λόγια που έκρινα πως όφειλα να πω. Σας τα προτείνω ως βάση για προβληματισμό. Μπορεί και ως σωσίβιο. Για κάθε Ελένη.
Υ.Γ. Στο Β΄ μέρος θα ασχοληθώ με το θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των γονέων. Ναι, σωστά το διαβάσατε: των γονέων. Μπορείς να διδάξεις οδήγηση στο παιδί σου αν εσύ δεν ξέρεις να οδηγείς;
Ο Βασίλης Ορφανός είναι εκπαιδευτικός – ψυχολόγος.
Με σπουδές στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, στο Πανεπιστήμιο Paris V- Rene Descartes (maitrise και D.E.A. Ψυχολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (πτυχίο Βυζαντινού και Νεοελληνικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής). Υπηρέτησε στην εκπαίδευση ως δάσκαλος Δημοτικού, ως καθηγητής γαλλικής και ως καθηγητής ψυχολογικών και παιδαγωγικών μαθημάτων σε σχολές επιμόρφωσης δασκάλων και νηπιαγωγών. Έχουν δημοσιευθεί άρθρα του για παιδαγωγικά, ψυχολογικά και φιλολογικά θέματα.
Έχει ασχοληθεί συστηματικά με την Ψυχανάλυση λακανικής κατεύθυνσης.
