Γράφει ο Βασίλης Ορφανός*
Η έκφραση «Δεν έχω λόγια!» σημαίνει ότι αυτός που τη λέει βρίσκει πως οι λέξεις που ξέρει δεν αρκούν για να εκφράσει την ευαρέσκειά του για κάτι, συνήθως για μια πράξη ή μια κουβέντα του συνομιλητή του η οποία τον ωφέλησε ανέλπιστα, τον συγκίνησε βαθιά ή τον εξέπληξε ευχάριστα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο όταν θέλει να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για κάτι που τον ενόχλησε· τότε βρίσκει ένα σωρό λέξεις. Περίεργο, αλλά όχι ακατανόητο.
Κατά τη γνώμη μου, αυτό οφείλεται στο ότι ο καλός λόγος δεσμεύει αυτόν που τον λέει, τον δεσμεύει να κάνει ενδεχομένως και μια καλή πράξη. «Έπαινος», μάς λέει το Λεξικό, σημαίνει: «έκφραση επιδοκιμασίας για κάποιον ή κάτι, συνήθως με στόχο την ηθική του ικανοποίηση». Αυτό μπορεί να γίνει και με πράξεις, προσθέτω εγώ. Παράδειγμα: Είμαστε σε ένα καφενείο, κάποιος κάνει ή λέει κάτι καλό για μας, κι εμείς ενθουσιαζόμαστε και φωνάζουμε στο γκαρσόνι: «Κερασμένο από μένα ό,τι πίνει ο κύριος!» Και δεν το κάνουμε επειδή ο εν λόγω κύριος δεν έχει να πληρώσει το ποτό του, αλλά γιατί θέλουμε να του δείξουμε την ευαρέσκειά μας. Εάν είμαστε κιμπάρηδες. Γιατί, αν έχουμε καβούρια στην τσέπη…
Αν έχουμε καβούρια στην τσέπη, είναι γιατί πρωτίστως τα έχουμε στην καρδιά και στο μυαλό. Ωχ! είπα καβούρια, και σας διαβεβαιώ ότι δεν πήγε καθόλου ο νους μου ότι στην καθαρεύουσα το καβούρι λέγεται καρκίνος! Αλλά φαίνεται ότι κατά βάθος την τσιγκουνιά τη θεωρώ αρρώστια, κάτι σαν καρκίνωμα. Θεός φυλάξοι! Αν πρόκειται για κυριολεξία. Και δυο φορές Θεός φυλάξοι, αν πρόκειται για μεταφορά. Γιατί στην πρώτη περίπτωση ίσως κάτι μπορεί να κάνει η επιστήμη. Αλλά στη δεύτερη… η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά.
Σε τέτοια περίπτωση, κι εγώ θα σήκωνα τα χέρια ψηλά − να παρακαλέσω τον Μεγαλοδύναμο να με απαλλάξει από τον κάβουρα που κουβαλώ μέσα μου, που μου δαγκώνει το μυαλό σαν πάει να σκεφτεί κάτι καλό, που μου δαγκώνει τη γλώσσα σαν πάει να πει κάτι καλό.
Μα πού να προλάβει και ο Μεγαλοδύναμος, που έχει να κρατά στη θέση τους τα αστέρια, να κουμαντάρει αέρηδες και θάλασσες, να ξημερώνει και να βραδιάζει στην ώρα που πρέπει…, που έχει να κρατά στα χέρια του όλα αυτά που εμείς ονομάζουμε τύχη και συμπτώσεις. Πού να βρει καιρό ν’ ασχοληθεί με τα καβούρια των ανθρώπων, ενός ενός χωριστά… Άρα;
Άρα, στρώσου, Βασίλη, μοναχός σου να δεις τι μπορείς να κάνεις. Από τον Μεγαλοδύναμο μπορείς πάντως να ζητήσεις να σου δώσει δύναμη. Αυτό ναι. Και μη φανταστείς πως είναι λίγο. Ίσα ίσα, είναι αυτό ακριβώς που σου χρειάζεται. Γιατί, χρειάζεται δύναμη, πολλή δύναμη, για να παραδεχτείς μια αδυναμία σου! Ακούγεται ως παραδοξολογία, αλλά δεν είναι. Μας λένε οι οδοντίατροι πως τους τυχαίνει καμιά φορά να κοντεύει να λιποθυμήσει ο πελάτης στη θέα μιας μικρούλας σύριγγας, κι ας είναι άντρας δυο μέτρα. Και πως όλα τακτοποιούνται μόλις του πουν τη μαγική φράση "πολλοί φοβούνται την ένεση". Δηλαδή, μόλις του αναγνωρίσουν "επισήμως" το δικαίωμα να φοβάται, αυτός καταλαβαίνει ότι ο φόβος τού είναι άχρηστος.
Αυτό θα κάνω κι εγώ: Θα αναγνωρίσω στον εαυτό μου το δικαίωμα να είμαι τσιγκούνης. Και έτσι να απαλλαγώ από την τσιγκουνιά μου. Για την ακρίβεια, θα απαλλαγώ από την εσωτερική μου ανάγκη να είναι τσιγκούνης. Γιατί, για να απαλλαγώ και στην πράξη, ε αυτό χρειάζεται ακόμη κάμποση δουλειά. Ιδίως αν πρόκειται για τσιγκουνιά με τη μεταφορική σημασία της λέξης. Στην περίπτωση αυτή χρειάζεται πρακτική εξάσκηση: χρειάζονται ασκήσεις γενναιοδωρίας (όπως λέμε ασκήσεις θάρρους / υπομονής / ψυχραιμίας κλπ.)
Μια πολύ απλή, εύκολη και αποδοτική άσκηση γενναιοδωρίας είναι η εξής: Ανοίγω την τηλεόραση σε οποιοδήποτε κανάλι, αλλά με κλειστή τη φωνή. Για λίγα δευτερόλεπτα. Και έχω δώσει στον εαυτό μου την εξής οδηγία: «Ό,τι και να δείξει η οθόνη, εσύ να ψάξεις να βρεις έναν καλό λόγο να πεις».
Την ανοίγω λοιπόν την τηλεόραση για λίγα δευτερόλεπτα και πέφτω πάνω σε μια σκηνή βίας, εκεί ακριβώς που κάποιος κρατά ένα μαχαίρι και το κατεβάζει με ορμή... Εδώ τώρα, τι καλό λόγο να πεις; Για τη βία, ασφαλώς δεν υπάρχει περιθώριο για καλό λόγο. Αλλά για το μαχαίρι; Για το μαχαίρι έχω κάτι καλό να πω: «Αυτό είναι μωρέ μαχαίρι, όι το κακομάχαιρο που είχαμε το Πάσχα και κατακαήκανε τα χέρια μας μας μέχρι να κάμομε μερίδες το ψητό αρνί!»
Υπάρχει και μια παραλλαγή της τσιγκουνιάς στον καλό λόγο, δηλαδή να δίνεις με το ένα χέρι και να παίρνεις με το άλλο, π.χ. «Καλό παιδί ο τάδε, αλλά...» Είχα την τύχη να το μάθω αυτό στη νεότητά μου: Σε μια συζήτηση, ένα αγαπημένο μου πρόσωπο μιλούσε για έναν συνάδελφό μου, αλλά καθώς δεν ήξερε το όνομά του κι ούτε η εξωτερική περιγραφή βοηθούσε για να καταλάβω για ποιον πρόκειται, μου είπε κάποια στιγμή: «Αυτός, καλέ, για τον οποίον δεν έχεις πει ποτέ αλλά».
Δεν είπα τίποτα, αλλά δαγκώθηκα. Και δεν ξέχασα ποτέ αυτό το σοφό μάθημα. Μάλιστα, για να το θυμούμαι, το παραλλήλισα με την ατάκα που λέγαμε παιδιά, όταν κάποιος μας έδινε κάτι και μετά το έπαιρνε πίσω: «Όποιος δίνει κι ύστερα παίρνει τ' άλλο Σάββατο πεθαίνει!» Πράγματι, αν γεμίζω μια καρδάρα με καλά λόγια και μετά δίνω μια και την αδειάζω, μια, δυο, τρεις, σε λίγο καιρό θα δω κάποιον φίλο να απομακρύνεται. Αλλά φύγε ο ένας φίλος, φύγε ο άλλος, φύγε ο παράλλος... τότε μένω μόνος μου, να μιλώ και να μην έχω ποιος να μου απαντήσει... Άκρα του τάφου σιωπή!
Μελαγχόλησα, και σας μελαγχόλησα κι εσάς. Ας το πάρουμε, λοιπόν, το θέμα από την ευχάριστη πλευρά. Ναι, υπάρχει και η ευχάριστη πλευρά: Για να παραχθεί μια κουβέντα στο μυαλό μας, απαιτούνται ορισμένες σωματικές, βιολογικές διαδικασίες. Και η μεν κουβέντα θα φύγει, εμάς όμως μας μένει το σωματικό της αποτύπωμα. Η κακή κουβέντα αφήνει τοξικότητα στο είναι μας. Η καλή κουβέντα όμως αφήνει ευχάριστα ίχνη. Οι ειδικοί των νευροεπιστημών αυτό το περιγράφουν με επιστημονικούς όρους. Εγώ το λέω με απλά λόγια, δασκαλίστικα ίσως, ποιητικά πάντως: Πριν καν φύγει από το στόμα μας η καλή κουβέντα, έχει ήδη σηκώσει στην ψυχή μας ένα δροσερό αεράκι!..
Να γιατί ισχυρίζομαι ότι ο καλός λόγος ωφελεί πρωτίστως αυτόν που τον λέει. Αν δεν τον έχω στην άκρη της γλώσσας είναι ένα άλλο θέμα. Αλλά πού θα μου πάει... μέχρι τα εκατό κάτι θα έχω καταφέρει...
Υ.Γ. Ο καλός λόγος κάνει καλή δουλειά ακόμη κι αν είναι κάλπικος. Μας το λέει πολύ παραστατικά ο Παντελής Πρεβελάκης στο «Χρονικό μιας πολιτείας». Αντιγράφω: «Ήταν ένας Τούρκος αχτάρης, πού ’χε το μαγαζί του στη λιμανοχώρα, κάτω στο Σεϊτάν-τσαρσί. Η πραμάτεια του ήταν μερικά τσουβαλάκια μαστίχα, κανελανθός και γαρούφαλλο, κι ένα-δυο ζεμπίλια στραγάλια κι αράπικα φιστίκια. Το καθισιό τον είχε πνίξει στα ξύγκια και τα μάτια του ήτανε μικρά σαν του πουλιού. Μα είχε αγαθότητα μεγάλη, κι όποιον να ρωτούσες, θα σού ’λεγε πως ημερότερος άνθρωπος δε στάθηκε στην Κρήτη. Καθόταν, που λες μπρος στην πόρτα του, κι όλοι οι περαστικοί τον ήξεραν και τον χαιρετούσαν με τ’ όνομά του. Αυτός τσιμουδιά! Έγνεφε μονάχα με το χέρι, χαμογελούσε όλο γλύκα, και γύριζε να διώχνει τις μύγες από την πραμάτεια του με την αλογόφουντα που βαστούσε. Το λοιπόν, μπροστά σε τούτον τον άνθρωπο σταματάει μια μέρα ένας μεγαλουσιάνος Τούρκος, ένα από τα καλπάκια της χώρας, που ότι είχε γυρίσει από την Κωνσταντινούπολη, και του λέει: «Καλημέρα σου, Μουσταφά Εφέντη, και τι μου γίνεσαι; Ότι ξεμπαρκάρισα από την Πόλη, και σου φέρνω γειες και χαιρετίσματα από το Σουλτάνο, και μού ’πε να σου φιλήσω τα μάτια και να σε ρωτήσω τι κάνεις…" Ο καλότατος άνθρωπος χαμογελάει μα δεν ανοίγει τα χείλη του. "Και σού παραγγέλνει με το στόμα μου να του γράψεις το γρηγορότερο, γιατί δε βάνει ύπνο στα μάτια του από την έγνοια σου, και να μην του ξεχνάς…" Στον λόγο αυτό, ο Μουσταφάς ξεκλειδώνει το στόμα του, αναστενάζει από την ευχαρίστηση και του κάνει: "Κατέχω το εγώ πως όλα τούτα που ανιστοράς είναι ένα ψέμα. Μα λέγε μού το, να ζεις, και μην το κόβεις, γιατί μού αρέσει…"»
Ο Βασίλης Ορφανός είναι εκπαιδευτικός – ψυχολόγος.
Με σπουδές στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, στο Πανεπιστήμιο Paris V- Rene Descartes (maitrise και D.E.A. Ψυχολογίας) και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (πτυχίο Βυζαντινού και Νεοελληνικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής). Υπηρέτησε στην εκπαίδευση ως δάσκαλος Δημοτικού, ως καθηγητής γαλλικής και ως καθηγητής ψυχολογικών και παιδαγωγικών μαθημάτων σε σχολές επιμόρφωσης δασκάλων και νηπιαγωγών. Έχουν δημοσιευθεί άρθρα του για παιδαγωγικά, ψυχολογικά και φιλολογικά θέματα.
Έχει ασχοληθεί συστηματικά με την Ψυχανάλυση λακανικής κατεύθυνσης.
