Γράφει ο Νίκος Κοσμαδάκης
Η εμφάνιση ενός ιού είναι δυνάμει κοινωνικό γεγονός. Και είναι δυνάμει κοινωνικό γεγονός γιατί εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο που επηρεάζει την κοινωνία και συγκεκριμένα τις πτυχές της ζωής των ατόμων.
Ο ιός της γρίπης, για παράδειγμα, είναι ένα κατεξοχήν ιατρικό γεγονός. Γίνεται κοινωνικό γεγονός όταν υπάρχει μαζική έξαρση κρουσμάτων. Παρά το γεγονός πως ετησίως πεθαίνουν 80-100 άτομα από τον συγκεκριμένο ιό, ένας μικρός αριθμός ανθρώπων θα κάνει το εμβόλιο. Ο συγκεκριμένος ιός, δε, λαμβάνει κοινωνική διάσταση καθότι δεν επηρεάζονται τομείς όπως η οικονομία, ο τουρισμός, η αγορά κ.τ.λ.
Κοινωνικές διαστάσεις λαμβάνουν οι ιοί που σε σύντομο χρονικό διάστημα εξελίσσονται σε πανδημίες, δηλαδή σε λοιμώδη νοσήματα τα οποία παρουσιάζονται σε πολλές χώρες ταυτόχρονα. Ο νέος κορωνοϊός (Covid-19) έχει μια κοινωνική δυναμική, καθώς η εξάπλωσή του αφενός θα επηρεάσει την εθνική μας οικονομία και αφετέρου την παγκόσμια. Τα όποια μέτρα εφαρμόζει η κυβέρνηση κινούνται στην κατεύθυνση του περιορισμού της εξάπλωσης, τα οποία εμμέσως στηρίζουν την εθνική οικονομία.
Ερωτήματα που θίγονται άμεσα από την εξάπλωση του συγκεκριμένου ιού είναι: Υπάρχει ηθική πίσω από τον ιό; Υπάρχουν κοινωνικά χαρακτηριστικά; Υποστηρίζει κάποια πολιτισμικά πρότυπα;
Ο κορωνοϊός όπως εμφανίστηκε στην ιατρική βιβλιογραφία αλλά και στην επικαιρότητα έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός κοινωνικού γεγονότος.
Καταρχήν, η προσέγγιση αντιμετώπισης του συγκεκριμένου ιού είναι βαθιά ωφελιμιστική. Για λόγους δημόσιας υγείας, τα άτομα πρέπει να μένουν σπίτι. Η επίκληση της δημόσιας υγείας εξυπηρετεί το γενικό συμφέρον, το οποίο δεν προσμετράται σε αριθμούς, αλλά στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας (ή εάν προτιμάτε στην παγκόσμια κοινωνία). Τα μέτρα περιορισμού ωφελούν τη γενικότερη ευημερία και στόχος είναι το ελάχιστο δυνατό κόστος. Επομένως, η όποια αντιμετώπιση περικλείει καθαρά ωφελιμιστικά κριτήρια.
Υπάρχουν κοινωνικά χαρακτηριστικά; Όταν εννοούμε κοινωνικά χαρακτηριστικά, εννοούμε ποιους προσβάλλει. Προσβάλλει τους εύπορους, τους λιγότερους εύπορους, τις χώρες με ιδιαίτερα χαμηλό ΑΕΠ, τις τριτοκοσμικές χώρες;
Οι ιοί εξαπλώνονται σε ραγδαίους ρυθμούς στις τριτοκοσμικές χώρες. Και ο λόγος είναι εμφανής. Οι τριτοκοσμικές χώρες δεν έχουν το ίδιο ανεπτυγμένο σύστημα υγείας όσο οι χώρες του “Πρώτου” (ή του “Δεύτερου Κόσμου”). Επίσης, δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες πρόληψης. Δείτε για παράδειγμα τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας, που είναι ο γνωστός σε μας ως HIV. Στις δυτικές χώρες, ένας οροθετικός έχει σχεδόν το ίδιο προσδόκιμο επιβίωσης με έναν μέσο άνθρωπο. Η διαφορά τους είναι μόνο 4 χρόνια. Δε συμβαίνει το ίδιο στις χώρες της Αφρικής, καθώς ένας οροθετικός δεν μπορεί να λάβει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, με αποτέλεσμα γρήγορα να εξελιχθεί στο καταληκτικό στάδιο του AIDS.
Μέχρι στιγμής μπορούμε να πούμε πως η Δυτική και η Νότια Ευρώπη αλλά και η Κίνα είναι τα μέρη που έχουν πληγεί περισσότερο από τον νέο ιό. Ταξικά χαρακτηριστικά δεν υπάρχουν, όπως συνέβαινε την περίοδο του Μεσαίωνα που η πανώλη αφορούσε κυρίως τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Προσβάλλει όλους τους ανθρώπους και είναι σαν τον ιό της γρίπης. Είναι απίστευτα μεταδοτικός και αφορά κυρίως τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, δηλαδή τους υπερήλικες και τους ανθρώπους που έχουν αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα.
Ο συγκεκριμένος ιός είναι μέρος της παγκοσμιοποίησης. Οι άνθρωποι μετακινούνται και ανταλλάσσουν αγαθά μεταξύ τους. Οι αγορές είναι ανοικτές. Είναι εύκολο να πραγματοποιηθούν ταξίδια και ο κόσμος δεν είναι τόσο περίπλοκος και δυσνόητος όσο ήταν πριν από ένα ή δύο αιώνες. Αυτό σημαίνει μια έντονη διαπολιτισμική παρουσία από χώρα σε χώρα. Και αυτή η διαπολιτισμική παρουσία στα πλαίσια μιας κρατικής επικράτειας κάνει πιο εύκολη τη διάδοση του ιού. Ο ιός είναι προϊόν της παγκοσμιοποίησης.
Υπάρχει όμως και πολιτισμικό υπόβαθρο στον συγκεκριμένο ιό. Ο συγκεκριμένος κορωνοϊός εμφανίστηκε στην κινεζική πόλη Γουχάν, η οποία είχε διαφορετικό πολιτισμικό τρόπο ζωής, δηλαδή διατροφικές συνήθειες. Οι διατροφικές συνήθειες είναι χαρακτηριστικό στοιχείο του πολιτισμού. Το πιο πιθανό είναι ότι η μετάδοση στον άνθρωπο προήλθε από κάποιο ζώο σε αγορά ζωντανών ζώων στην Κίνα. Χαρακτηριστικά είναι τα ρεπορτάζ που είδαν το φως της δημοσιότητας, πως ο ιός προήλθε από δηλητηριασμένα φίδια τα οποία έφαγαν μολυσμένες νυχτερίδες.
Είναι ένας ιός ο οποίος είχε ένα πολύ διαφορετικό πολιτισμικό στερέωμα από το δικό μας. Οι Ευρωπαίοι δε θα έτρωγαν φίδια ή σαρκοφάγα ζώα. Επομένως, ο ιός δημιουργεί εύλογα ερωτήματα τα οποία εμφορούνται από μια κατάσταση δικαιοσύνης. Εύλογα ο Ευρωπαίος ο οποίος είναι φορέας του ιού να αισθάνεται αδικημένος, καθότι έγινε φορέας χωρίς να έχει συναινέσει σ’ ένα πολιτισμικό πρότυπο ζωής, που απέχει εκατοντάδες χιλιόμετρα από το δικό του. Επομένως, ο νέος ιός δημιουργεί ερωτήματα πολιτισμικού χαρακτήρα, τα οποία γεννούν με τη σειρά τους μια σειρά ερωτημάτων γύρω από ηθικές αξίες, όπως της δικαιοσύνης.
Τέλος, ο Covid-19 παράγει οικονομικό και πολιτικό αντίκτυπο. Ο κορωνοϊός δημιουργεί νέα δεδομένα στην οικονομική σκακιέρα, καθώς ο τουρισμός θα υποστεί ανεπανόρθωτο τραύμα. Οι αγορές θα κλείσουν. Και θεωρείται σαφές, μεταξύ άλλων, πως θα υπάρξει και πολιτικό αντίκτυπο, καθώς είναι αδύνατο μια πολιτική εξουσία να βγάλει ένα πρόσωπο εξωστρέφειας. Παράλληλα, δημιουργεί μια νέα δημόσια ατζέντα ζητημάτων, καθώς η όποια πολιτική αντιπαράθεση θα θέσει στο επίκεντρο τις αντοχές της Δημόσιας Υγείας.
Το πώς επηρεάζει ο ιός τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής μας είναι ζητήματα που θα απασχολήσουν τους δημοσιογράφους, τους αρθρογράφους και τον μέσο άνθρωπο στο άμεσο χρονικό διάστημα. Το μόνο σίγουρο είναι πως πρέπει κρατάμε υπεύθυνη στάση, η οποία είναι μέρος της ατομικής ευθύνης.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).
