Ατυχώς, ατυχέστατα, παρά την πρόοδο της τεχνολογίας, κάποια πράγματα παραμένουν... παλιομοδίτικα! Έτσι μπορεί να παίζουμε στα δάχτυλα των χεριών μας τις “έξυπνες” συσκευές, όμως δεν μπορούμε να τις βάλουμε στη θέση του μυαλού μας, παρά τις επίμονες προσπάθειες ειδικά των νέων, που θα ήθελαν να σκέφτονται και να δρουν εκείνες για αυτούς, αποτελεσματικά, γρήγορα και ανώδυνα. Βλέπετε κάποια πράγματα ούτε έχουν ούτε πρόκειται να έχουν ένα “app” - νεολογισμός που παραπέμπει στη συντομογραφία application - ήτοι εφαρμογή για αυτές τις συσκευές που έχουν γίνει πλέον η επέκταση του χεριού των περισσότερων. Ανάμεσα σε αυτά τα αναντικατάστατα είναι και η κουλτούρα, λέξη που κυριολεκτικά σημαίνει “καλλιέργεια” από το λατινικό ρήμα “colere”, που εισήχθη ως όρος από τον Marcus Tullius Cicero, τον πασίγνωστο Κικέρωνα (106-43 π.Χ.).
Αν και ο όρος έχει επικρατήσει ως “δάνειο” από τα Λατινικά σε βάρος του ελληνικότατου “παιδεία”, είναι από τις περιπτώσεις που δε μας “χαλάει” όταν επιλέγεται για να περιγράψει ακριβώς το ίδιο πράγμα που τυγχάνει να είναι είδος προς... εξαφάνιση. Η κουλτούρα δεν υποκαθιστά τον πολιτισμό, καθώς μπορεί να αποτελεί μια έννοια μέσα σε αυτόν (π.χ. η μεμονωμένη κουλτούρα μιας ομάδας μέσα σε ένα ευρύτερο πολιτιστικό σύνολο), αλλά αυτό δεν είναι κάτι που μας αφορά επί του παρόντος. Ας είχαμε κουλτούρα και ας την ερμηνεύαμε ως πολιτισμό. Δε θα τα χαλούσαμε ακριβώς στο εννοιολογικό κομμάτι.
Καθώς η κουλτούρα θέλει δουλειά για να “καλλιεργηθεί” και να “βλαστήσει” βγάζοντας “καρπούς”, είναι μια διαδικασία εξαιρετικά μακροχρόνια, όμως αποδοτική - τόσο για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά όσο και για το σύνολο.
Και τώρα που τα είπαμε σε θεωρητική βάση, ρίξαμε και το... λατινικό μας, που όπως και να το κάνεις δίνει, βρε αδερφέ, ένα επιπλέον κύρος, ας ρίξουμε μια ματιά γύρω μας και ας ψάξουμε την κουλτούρα μας σε βάθος. Αφήστε την αρχαιολατρία και το εθνικό ρίγος που συνεπάγεται όταν ανακαλείται στη μνήμη (από το “κλασικό” «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες εκείνοι - “οι βάρβαροι” - ζούσαν σε σπηλιές» έως το χαμογελάκι που σκάμε όταν βλέπουμε κάποιον αστέρα του κινηματογράφου ή της πολιτικής να επισκέπτεται τα μνημεία μας και να κάνει την απαραίτητη βαρύγδουπη δήλωση, τονώνοντας το ηθικό μας). Κυρίως γιατί τη λάμψη του παρελθόντος τη θυμόμαστε όταν μας συμφέρει, μας βολεύει και δε μας μπαίνει στη μύτη..!
Τι λέγαμε; Α... για την κουλτούρα μας. Αυτή που απολαμβάνουμε με όλες τις αισθήσεις. Την όραση σε... “αισθητικά” τερατουργήματα που χτίζουμε, διαιωνίζουμε ή ανεχόμαστε γύρω μας. Επισήμως μας χαλάνε τη “μόστρα”, αν όμως είναι δικά μας ή απλά μας βολεύουν, κάνουμε και τα στραβά μάτια. Μας χαλάει, όμως, η αισθητική των άλλων και η... “κουλτούρα” των τουριστών με την κάλτσα στο πέδιλο. Τι μυστήριο πράγμα και αυτό, ε; Να “χτυπά” η εν λόγω ενδυματολογική επιλογή στο μάτι του Έλληνα και να τον χαλάει. Τέλος πάντων, πάμε παρακάτω...
Τι άλλες αισθήσεις έχουμε στο μενού; Μα, την όσφρηση με το eau de... ό,τι βρεις, στους κάδους - μακριά από τη μύτη μας και δίπλα σε εκείνη του γείτονα που ελπίζουμε να μη μας δει όταν αφήνουμε τις σακούλες των απορριμμάτων τη νύχτα σαν βρικόλακες. Την ακοή με τα λυρικά αποσπάσματα που ξεχύνονται από τα “στέρεα” του ανοικτού τζαμιού του αυτοκινήτου μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα... «γιατί, βρε αδερφέ, εμείς έτσι διασκεδάζουμε και γουστάρουμε, τρέχει κάτι;». Η εν λόγω αίσθηση εκ των πέντε κλασικών (ουχί ποιητών, φιλοσόφων, συγγραφέων και μουσικών), σε απάντηση του προηγούμενου ρηθέντος, μπορεί να εμπλουτιστεί με πλείστες όσες απαντήσεις απείρου κάλλους, συμπεριλαμβάνοντας μια ακόμα αίσθηση, την αφή, με τη χρήση της παλάμης ανοικτής μετά διατεταγμένων των δακτύλων, προτεταμένης προς την πλευρά του... “συνομιλητή μας” (λέμε τώρα).
Και ακολουθεί η ομιλία, με τη διατύπωση κάθε άλλο παρά κόσμιων εκφράσεων σε... Λατινικά, Γαλλικά και λοιπάς ξένας γλώσσας, όπως θα έλεγε και ο Μποστ, ο οποίος περιέγραψε το ίδιον της φυλής με τον πλέον γλαφυρό και σπαρταριστό τρόπο. Ναι, κουλτούρα είναι όλα αυτά, ό,τι μας περιβάλλει, ό,τι μας χαρακτηρίζει, ό,τι “επισήμως” μας προσβάλει, αλλά το υιοθετούμε επειδή μας βολεύει, όλα εκείνα που κάνει ο γείτονας και τα κατακρίνουμε αλλά ποιούμε την νήσσαν αν συμβαίνουν μέσα στο δικό μας σπίτι...
Το πιο εντυπωσιακό είναι πως, όταν βγαίνουμε εκτός συνόρων, όχι μόνο εκθειάζουμε την κουλτούρα των άλλων, αλλά αποφεύγουμε να επιδείξουμε την κακώς νοούμενη δική μας, για να ξαναγίνουμε Ελληνάρες μόλις επιστρέψουμε οίκαδε!
Γιατί όταν βρισκόμαστε στο εξωτερικό δε ρίχνουμε σκουπίδια κάτω, καθώς είμαστε πολιτισμένοι. Ή γιατί οι δρόμοι είναι τόσο καθαροί που μας πιάνουν οι ντροπές. Μπορεί να πάμε και σε καμιά όπερα για να βγάλουμε και καμιά σέλφι, έτσι για να την “ανεβάσουμε” στον “τοίχο” μας. Έτσι για “να σκάσει η γειτόνισσα από το κακό της”. Μόλις όμως φτάσουμε “home”, ξαναθυμόμαστε το δικό μας... σαβουάρ βιβρ.
Όσο για την πολιτιστική ελίτ, αυτή είθισται να διατηρεί τον εν λόγω χαρακτήρα “σνομπάροντας” το λαϊκό ανάγνωσμα. Και μην πάτε μακριά, σκεφτείτε τι συναισθήματα σας γεννάει η λέξη “κουλτουριάρης”, η οποία μοιάζει σχεδόν με... βρισιά. Κάτι αντίστοιχο με τη λέξη “μουσείο”, που ακόμα και σήμερα χρησιμοποιείται υποτιμητικά για μια “ώριμη” γυναίκα ή άντρα. Και όμως, δεν απαιτείται πτυχίο για να έχει κάποιος κουλτούρα. Έχω γνωρίσει κουλτουριάρηδες που δεν τέλειωσαν ούτε το σχολείο, βοσκούς και αγρότες, και ανάστροφα διδάκτορες με μια γραβάτα ναααα (μετά συγχωρήσεως) που δεν ξέρουν από πού ξημερώνει. Ανθρώπους που μπορεί να εκτιμούν εξίσου, ανάλογα με την ώρα, και τις “κουλτουριάρικες” ταινίες και μουσικές και τα σουξεδιάρικα της εποχής. Ανθρώπους με ποιότητα που δεν είναι απαραίτητο να διαφημίζεται με φωτεινές επιγραφές. Και φυσικά στον αντίποδα “φωστήρες” που ξεγλιστρούν σαν το χέλι στις συζητήσεις για να μη φανεί η άγνοιά τους “δια της πλαγίας”.
Όχι, η κουλτούρα δεν είναι επίκτητη, δε χαρίζεται και δε φυτρώνει μαζί με τις ξινίδες. Πρέπει να την κατακτήσεις, να την υιοθετήσεις στην καθημερινότητά σου και μετά να την απαιτήσεις και από τους άλλους. Και πρέπει να την ανακαλύψεις, να συστηθείς μαζί της, να αναπτύξεις μια σχέση εμπιστοσύνης για να σου δείξει τα μονοπάτια που θα κάνουν πιο όμορφη τη ζωή σου. Και ατυχώς δε βγαίνει σε app που μπορείς να “κατεβάσεις” στο κινητό ώστε με το πάτημα ενός πλήκτρου να της δώσεις ζωή.
Υστερόγραφον... Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια κάτι αλλάζει, και μάλιστα με γρήγορους ρυθμούς. Οι φωτεινές εξαιρέσεις γίνονται όλο και περισσότερες. Πρωτοβουλίες γεννιούνται και ωριμάζουν και οι συμμετοχές πληθαίνουν σε αυτές. Έστω και αν σε κάποιες περιπτώσεις είναι απλά μόδες “εισαγωγής” που σβήνουν με το πρώτο φύσημα του ανέμου ή του χρόνου. Θέλει όμως να πέσει πολλή άμμος στην κλεψύδρα έως ότου μπορέσουμε να αλλάξουμε πράγματα, να γκρεμίσουμε στερεότυπα και να διαμορφώσουμε μια κουλτούρα για την οποία θα είμαστε περήφανοι. Είτε στο σπίτι μας, είτε στη γειτονιά μας, είτε στον δρόμο μας, είτε στο αυτοκίνητό μας, είτε με τους φίλους μας. Αλλά πρέπει να κοπιάσουμε για αυτό. Γιατί, όπως προείπαμε, σε app η κουλτούρα δε θα βγει. Μην την περιμένουμε μάταια στο ραντεβού γιατί θα μας “στήσει”...
