Τι θα μας έλεγε αλήθεια αν ζούσε στις μέρες μας ο Θουκυδίδης, ο γιος του Ολόρου, ο «ακριβοδίκαια στριφνός» του δήμου Αλιμούντος (σημερινός Άλιμος), ακούγοντας κορυφαία πρόσωπα της ελληνικής πολιτικής ελίτ να παραπέμπουν στον συγγραφέα του βιβλίου “Η παγίδα του Θουκυδίδη”, τον Graham Allison, και να προτείνουν άλμα για να υπερβούμε την “παγίδα”, με έναν “έντιμο συμβιβασμό”, μια συνεκμετάλλευση και μια πολιτική “καζάν-καζάν”, που εγκαινιάστηκε πριν 25 χρόνια, πρώτα με ζεϊμπέκικα και κατευνασμούς και στη συνέχεια με κουμπαριές και ατέλειωτα τραπέζια μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, με πολλαπλασιαστικούς δείκτες, σε παραβάσεις, παραβιάσεις και υπερπτήσεις στα νησιά του Αρχιπελάγους του Αιγαίου;
Ενδεχομένως να γελούσε και να πίστευε ότι η ανάμειξη του ονόματός του να ήταν μια “σύγχυση” με τον συνονόματό του και σύγχρονό του, τον Θουκυδίδη της Αλωπεκής (σήμερα μεταξύ Δάφνης και Αγίου Δημητρίου), γιο του Μελησίου, διάδοχο του Κίμωνα στην πτέρυγα των αριστοκρατικών της Αθήνας, και μόνιμου ηττημένου αντιπάλου του Περικλή της Αθήνας. Τόσο ηττημένου, που τελικά κατέστρεψε εκ των έσω την εξωτερική πολιτική του Περικλή, ως προς τους Θούριους της Ιταλίας, όπου και κατέφυγε εξοστρακισμένος, αλλά με την Αθήνα ηττημένη αργότερα στη Σικελική εκστρατεία! Τυχαία προσομοίωση, ενδεχομένως με κάποιους σημερινούς πολιτικά απογόνους του εξ Αλωπεκής;
Ακόμη και τυχαία προσομοίωση, η χρήση της υπέρβασης με “άλμα” της “παγίδας του Θουκυδίδη” ακόμη και νοηματικά είναι λάθος. Η σωστή διατύπωση είναι «το θουκυδίδειο αδιέξοδο», όπως τη διατύπωσε από τη δεκαετία του ’80 ένας εκ των κορυφαίων Ελλήνων στη στρατηγική και την ανάλυσή της, ιδίως για τις κρατικές οντότητες, ο Παναγιώτης Ήφαιστος. Επικοινώνησα χθες μαζί του και τον ρώτησα ευθέως: «Τι λέτε εσείς, γίνεται υπέρβαση με άλμα (το πήδημα δηλαδή) στο θουκυδίδειο αδιέξοδο;». Η απάντησή του, αρχικά με ελαφρό μειδίαμα, ήταν αφοπλιστική: «Ασφαλώς και γίνεται... Αλλά όσοι το υποστηρίζουν, οφείλουν να πουν την αλήθεια. Για να συμβεί, σημαίνει ότι είτε έχουν ντοκουμέντα πως ο κόσμος μας έχει αλλάξει, είτε ότι έχουν αναλάβει εκστρατεία για να τον αλλάξουν οι ίδιοι και όπου να ’ναι αυτό θα συμβεί».
Στη συνέχεια, πολύ ευγενικά με παρέπεμψε σε τμήμα πρόσφατου άρθρου του στο slpress.gr, όπου μεταξύ άλλων επισημαίνει: «Ο προπάππος Θουκυδίδης με θαυμαστή αξιολογική ουδετερότητα περιέγραψε τη δομή και τη φυσιογνωμία κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος: Έχουμε και θα συνεχίσουμε να έχουμε πολλά κράτη διαφορετικού μεγέθους, διαφορετικής ισχύος, διαφορετικού επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης, διαφορετικής διανεμητικής δικαιοσύνης και θεσμικής συγκρότησης, διαφορετικού πλούτου, διαφορετικής ανάπτυξης κάθε είδους και διαφορετικής ισχύος. Αυτή η δομή δεν αλλάζει, εκτός και αν η Άννα ή ο Γιώργος ή ο Χρήστος ή κάποιοι άλλοι διαθέτουν μαγικό ραβδί για να μετατρέψουν τον πλανήτη σε ένα εθνομηδενισμένο καζάνι, μέσα στο οποίο οι άνθρωποι θα κινούνται αλτρουιστικά, θα φιλιούνται, θα ερωτεύονται, θα χορεύουν και κανένα ζεϊμπέκικο, με αποτέλεσμα τυχόν διαφορές να μηδενίζονται. Όμως, σ’ ένα τέτοιο εξ αντικειμένου διαχρονικά αναλλοίωτο διακρατικό σύστημα, εκτός του ότι τα ισχυρά κράτη τείνουν να είναι ηγεμονικά και να επιδιώκουν να επιβάλουν τη θέλησή τους και τα συμφέροντά τους, όσοι θέλουν να επιβιώσουν ασφαλώς και ευημερώντας οφείλουν να έχουν γνώση και επίγνωση του γεγονότος ότι «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη [ισορροπία δυνάμεων] και όταν αυτό δε συμβαίνει, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται», ή εξοντώνεται όπως οι Μήλιοι.
Το “Θουκυδίδειο αδιέξοδο” είναι εγγενές δομικό και φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος. Για να επιβιώσεις και να ασκείς τα κυριαρχικά σου δικαιώματα, το κατορθώνεις μόνο με ίση δύναμη. Μια δηλαδή αξιόπιστη και αποτελεσματική ανασχετική αποτρεπτική στρατηγική κατά κάθε Ετσεβίτ, Νταβούτογλου ή Ερντογάν».
Τα 4 μέτωπα της Τουρκίας και η συζήτηση περί Χάγης
Η Τουρκία αυτή τη στιγμή πρακτικά έχει τέσσερα μέτωπα : Συρία- Λιβύη- Κύπρος (ΑΟΖ και Κατεχόμενα)- Ελλάδα (Ανατολική Μεσόγειος- Αιγαίο- Θράκη), που δεν εμφανίζει και την καλύτερη εικόνα επί του πεδίου, ιδίως στα δύο πρώτα, χωρίς όμως να έχει υποστεί για την ώρα ανήκεστο βλάβη, που θα την αποτρέπει ιδίως στα δύο επόμενα να προχωρήσει σε περαιτέρω κλιμάκωση. Βέβαια, η αξιοζήλευτη ισορροπία “τρόμου” που επιδεικνύει για την ώρα ο Ερντογάν, ιδίως μεταξύ των αντιτιθέμενων στην περιοχή μεγάλων παικτών ισχύος, του δίνει ορμή. Αν αυτό αλλάξει, μπορεί να τον “παγιδέψει”, μπορεί όμως και να τον κάνει να στραφεί με μεγαλύτερη ένταση και επίσπευση σε Κύπρο και Ελλάδα. Μπορεί όμως, αν η Ελλάδα, ιδίως αντί να υπονομεύει το μήνυμα αποτροπής που κατά καιρούς εκπέμπει, δείξει πειστικά ότι το εννοεί, τότε να ενεργοποιηθούν και τα αντανακλαστικά εξαιτίας δικών τους ζωτικών συμφερόντων και άλλων δυνάμεων στην περιοχή: Γαλλία, Αίγυπτος, Ισραήλ και ως ντόμινο ακόμη και Ιταλία.
Στην Ελλάδα, όμως, ένα σημαντικό τμήμα πολιτικών, οικονομικών και πανεπιστημιακών ελίτ, αντί να σκέφτεται με στρατηγική βάθους, από την κλίση σε όλες τις πτώσεις της “Χάγης”, εσχάτως δε και στους “δύο αριθμούς”, δε φαίνεται να σκέφτεται κάτι άλλο ή δεν έχει κάτι άλλο. Αυτό φυσικά, για όλους εμάς τους απλούς πολίτες, μας το κωδικοποιούν εντέχνως πιο φοβικά και από τον ίδιο τους τον “φόβο”: «Θέλετε έναν πόλεμο με απρόβλεπτες συνέπειες ή έναν έντιμο συμβιβασμό;». Το ερώτημα έχει λάβει υπόψη του και το με και το χωρίς την πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου, τεχνητού ή μη... Κάποιοι πιο κακεντρεχείς, θα έλεγα, ότι προσθέτουν και μια άλλη ορολογία : «το περίπου παρακαλετό επεισόδιο». Εξ ου και, όπως λένε, η επίκληση διαρκώς στη “Χάγη” στην ελληνική δημόσια συζήτηση ομοιάζει περίπου με “σήμα” στην άλλη πλευρά, “τι δεν πρέπει να κάνετε τώρα”...
Μέχρι σήμερα, ωστόσο, η πάγια και διαχρονική θέση της Τουρκίας συνοψίζεται στο «να έχουμε πρώτα μια διμερή διαπραγμάτευση για όλες τις διεκδικήσεις που η Ελλάδα κάνει πως δε συζητά. Εάν δεν αποδώσει, τότε ενδεχομένως και υπό προϋποθέσεις να παραπεμφθούν στο Διεθνές Δικαστήριο όλες οι “διαφορές” μας». Εννοούν έτσι βέβαια όλες τις μονομερείς διεκδικήσεις τους και όχι μόνο την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών (υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ), που λέμε εμείς, αλλά και ελληνικά νησιά και χωρικά ύδατα και εναέριο χώρο και ό,τι κάθε φορά θα προσθέτουν.
Δε φτάνει όμως μόνο αυτό, η Τουρκία - δε θα πρέπει ειδικά αυτό να το ξεχνάμε ποτέ - ό,τι κι αν μας λένε οι “λογικοί” της άνευ όρων ή για «το καλό μας και το καλό της Ειρήνης» προσφυγής στη Χάγη - θέλει, αν υπάρξει συνυποσχετικό με την Ελλάδα για τη Χάγη, αυτό να δεσμεύει το Διεθνές Δικαστήριο για τη μέθοδο που θα οριοθετήσει, και μάλιστα με την επιλογή της αρχής της “ευθυδικίας”. Τι λέει αυτή; Μα, ότι στην περίπτωση που δύο κράτη θεωρούν πως είναι προς το αμοιβαίο συμφέρον τους μία διαφορά να μην κριθεί με βάση τους γενικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου, αλλά κατά τρόπο που αυτά θα υποδείξουν στο Διεθνές Δικαστήριο, μπορούν να το ζητήσουν από το ΔΔΧ. Η Άγκυρα ουσιαστικά ζητάει από την Αθήνα να συνυπογράψει συνυποσχετικό, το οποίο να προβλέπει ότι θα παρακαμφθούν τα κυριαρχικά δικαιώματα που παρέχει το διεθνές δίκαιο στην Ελλάδα, ειδικά αυτό της Θάλασσας!
Αυτά όμως είναι μια συζήτηση που, δυστυχώς έως αφελώς, αφορά μόνο το εσωτερικό της Ελλάδας. Η Τουρκία εδώ και τρία χρόνια έχει αλλάξει εντελώς πίστα και ταχύτητα στην ευρύτερη περιοχή μας. Το περίφημο και αλλοπρόσαλλο και παράτυπο μνημόνιο με τη Λιβύη, μας αρέσει δε μας αρέσει, επικοινωνιακά και πολιτικά για την Τουρκία παράγει αποτελέσματα, όσο κι αν είναι εκτός τόπου και χρόνου από πλευράς διεθνούς δικαίου. Ο Ερντογάν και ο Σάρατζ “οριοθέτησαν” υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ στην περιοχή ανατολικά και νότια της Κρήτης, ανοίγοντας για την Τουρκία τη διευθέτηση σε όλο το “τόξο” με σύμπλεγμα Καστελόριζο- Κάρπαθο- Κάσο και κυπριακή ΑΟΖ, έστω κι αν η αρχή που χρησιμοποίησαν (ότι τα νησιά μας δε δικαιούνται υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ) είναι έκτρωμα.
Αντί για Χάγη λοιπόν, υπέρβαση του “θουκυδίδειου αδιεξόδου” και άλλα ελληνικά εμπριμέ, η Τουρκία πορεύεται για άλλης υφής τετελεσμένα. Νότια ή και ανατολικά της Κρήτης, είναι μια από τις πλέον σοβαρές υποθέσεις πεδίου, να επιχειρήσει σεισμικές έρευνες και μετά γεώτρηση. Δεν είναι απλά ένα σενάριο. Η σοβαρότητα έγκειται στο γεγονός προ πενταμήνου, τότε που η Τουρκία μάθαμε ότι έχει καταθέσει συντεταγμένες στον ΟΗΕ για τα όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, αν δεν το καταλάβαμε τότε, ίσως τώρα να μας ερμηνεύει τις προθέσεις καλύτερα, μετά το “μνημόνιο” με τη Λιβύη.
Αλλά πόσο καλά αυτές τις κινήσεις τις κατανοούν πρωτίστως οι πολιτικοί μας και ακολούθως πολλοί εξ όσων δηλώνουν ειδικοί; Φοβάμαι πως, ακόμη και αυτονόητα ζητήματα, περίπου απλά γύρω από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, παρότι η χώρα μας είναι από τις πρώτες που το κύρωσαν, δεν τα γνωρίζουν καθόλου ή τα συγχέουν πλήρως. Σε αντίθεση με τους ομολόγους τους Τούρκους, που ναι μεν δεν αποδέχονται ούτε έχουν υπογράψει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά το γνωρίζουν άριστα, ώστε πτυχές του να χρησιμοποιούν κατά το δοκούν.
Στις μέρες μας ακόμη υπάρχουν “ειδικοί” στην Ελλάδα που δε γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ ανακήρυξης και οριοθέτησης ΑΟΖ. Πράξεις εντελώς διαφορετικές και, όπως είπε πρόσφατα ο “πατέρας” της ελληνικής ΑΟΖ Θεόδωρος Καρυώτης σε εκπομπές της “ΚΡΗΤΗ TV” και του 98,4, η επίθεση που δέχτηκε ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας είναι η επιτομή της άγνοιας πολλών, όταν, πρόσφατα, δήλωσε: «Η οριοθέτηση δε γίνεται μονομερώς με δήλωση, αλλά με συμφωνίες μεταξύ των κρατών και γι’ αυτό βρισκόμαστε σε διαπραγματεύσεις και με την ιταλική και την αιγυπτιακή πλευρά. Η μονομερής δήλωση δε συνιστά κατοχύρωση των δικαιωμάτων μας».
Ο Θεόδωρος Καρυώτης σημείωσε: «Ο κύριος Δένδιας έχει απόλυτο δίκιο, διότι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας δεν επιτρέπει μονομερείς οριοθετήσεις υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Συγκεκριμένα αναφέρει:
“Άρθρο 74: Οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές
Η οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο, όπως ορίζεται στο άρθρο 38 του καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου, με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης.
Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, τα ενδιαφερόμενα κράτη προσφεύγουν στις διαδικασίες που προβλέπονται στο μέρος XV.
Εκκρεμούσης της συμφωνίας που προβλέπεται στην παράγραφο 1, τα ενδιαφερόμενα κράτη, σε πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας, καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την επίτευξη προσωρινών διευθετήσεων πρακτικού χαρακτήρα και, κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, για να μη θέσουν σε κίνδυνο ή παρεμποδίσουν την επίτευξη οριστικής συμφωνίας. Οι διευθετήσεις αυτές δεν επηρεάζουν την τελική οριοθέτηση.
Όπου ισχύει συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατών, τα ζητήματα που αναφέρονται στην οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της εν λόγω συμφωνίας.
Άρθρο 75: Ναυτικοί χάρτες και πίνακες γεωγραφικών συντεταγμένων
Υπό την επιφύλαξη του παρόντος μέρους, οι γραμμές των εξωτερικών ορίων της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και οι γραμμές οριοθέτησης που χαράσσονται, σύμφωνα με το άρθρο 74, εμφαίνονται σε ναυτικούς χάρτες υπό κλίμακα ή κλίμακες επαρκείς για τη διακρίβωση της θέσης τους. Όπου κρίνεται σκόπιμο, οι πίνακες των γεωγραφικών συντεταγμένων των σημείων που καθορίζουν τα γεωδαιτικά δεδομένα μπορούν να αντικατασταθούν από τις γραμμές των εξωτερικών ορίων ή τις γραμμές οριοθέτησης.
Το παράκτιο κράτος δίδει τη δέουσα δημοσιότητα σε τέτοιους ναυτικούς χάρτες ή πίνακες γεωγραφικών συντεταγμένων και καταθέτει αντίγραφο κάθε τέτοιου χάρτη ή πίνακα στον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών”».
Και μια αποκάλυψη...
Η κυβέρνηση του Σάρατζ, ένα μήνα μετά το “μνημόνιο” με την Τουρκία, στις 27 Δεκεμβρίου του 2019, έστειλε μια επιστολή στον ΟΗΕ, όπου αναφέρει ότι η Ελλάδα αγνόησε εντελώς τα δικαιώματα της Λιβύης, με αυθαίρετη οριοθέτηση μέσης γραμμής νότια της Κρήτης, και έκανε επίσημες συμφωνίες, εκμεταλλευόμενη τις περιφερειακές εντάσεις, για να επιβάλλει de facto μονοπώλιο στην παραγωγή, υγροποίηση και μεταφορά αερίου. Για να ενισχύει μάλιστα το επιχείρημά της, κάνει μια εκτεταμένη αναφορά στη θεσμοθέτηση από τη Λιβύη “Προστατευόμενης αλιευτικής ζώνης”.
Συγκεκριμένα, όπως λέει στην επιστολή, «επιπλέον, η κυβέρνηση της Λιβύης έχει προηγουμένως καθορίσει αλιευτική προστατευόμενη ζώνη στη Μεσόγειο Θάλασσα, σύμφωνα με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου αριθ. 37 του Α.J. 1373 (2005), κηρύσσοντας μια λιβυκή προστατευόμενη ζώνη αλιείας στη Μεσόγειο Θάλασσα. Η δήλωση διευκρινίζει ότι η περιοχή που βρίσκεται βορείως των υδάτων της Λιβύης επεκτείνεται από την ακτή σε απόσταση 62 ναυτικών μιλίων, που υπολογίζεται από τη γραμμή των θαλάσσιων εδαφών και είναι αλιευτική ζώνη που υπόκειται στην κυριαρχία και δικαιοδοσία της Λιβύης. Η δήλωση αυτή, που περιείχε όλες τις προαναφερθείσες αποφάσεις, απεστάλη στον γενικό γραμματέα με επιστολή της 29ης Μαρτίου 2005 του επιτετραμμένου της Μόνιμης Αποστολής της Λιβύης προς τα Ηνωμένα Έθνη, που κυκλοφόρησε ως έγγραφο της Γενικής Συνέλευσης την 1η Απριλίου 2005 στο σημείο 76 (β) του πρώτου καταλόγου (Α/60/68) της ημερήσιας διάταξης».
Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, «άρθρο 56, παρ. 1α, το παράκτιο κράτος έχει, μεταξύ άλλων: κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μη, των υπερκειμένων του βυθού της θάλασσας υδάτων, του βυθού της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού».
Αν η Λιβύη, ένα μήνα αμέσως μετά το “μνημόνιο” με την Τουρκία, επιλέγει σε επιστολή προς τον ΟΗΕ να επιχειρηματολογεί μόνο για ζώνη αλιείας, τότε υπάρχει θέμα προς ανάδειξη από εμάς. Αλλά το ακόμη πιο καλό είναι το επόμενο. Η Λιβύη, από το 2005 με κάθε επισημότητα, καθιέρωσε αλιευτική ζώνη πλάτους 62 ναυτικών μιλίων (General People’ s Committee Decision No. 37 of 24 February 2005)! Η ζώνη αυτή όμως ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με την ΑΟΖ της Λιβύης και για την οριοθέτησή της υπολογίστηκε η υφαλοκρηπίδα (!) και η επήρεια και της Κρήτης και της Γαύδου. Μάλιστα, η Λιβύη, το 2005, αυτή την Αλιευτική Ζώνη τη χάραξε με ανοιχτό τον Κόλπο της Σύρτης ως προς τη μέτρηση από τα σημεία βάσης και έφτασε στο απώτατο εξωτερικά όριό της στα βόρεια με βάση τη μέση γραμμή (!), συμπίπτοντας έτσι με την αντίστοιχή ελληνική χάραξη νότια της Γαύδου με βάση τη μέση γραμμή, που κατά τ’ άλλα τον Δεκέμβριο του 2019 ο Σάρατζ μάς καταγγέλλει ότι του καταπατήσαμε δικαιώματα με αυτή μας τη χάραξη! Η χάραξη της αλιευτικής ζώνης το 2005 από τη Λιβύη αποδεικνύει ότι έγινε με βάση το διεθνές δίκαιο και λαμβάνοντας υπόψη όλα τα νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδας. Αυτή η οριοθέτηση του 2005 δεν έχει τα σημεία Α και Β και τα 18 σημεία βάσης που, εκ των υστέρων, αυθαίρετα και παράνομα οριοθέτησε με την Τουρκία, τον Νοέμβριο του 2019!
Το “κουφό” της ιστορίας; Η επιστολή αυτή της Λιβύης, που περιλαμβάνει τη δική της οριοθέτηση για τις ζώνες αλιείας το 2005 με την Ελλάδα και που συμπίπτουν με την οριοθέτηση της Ελλάδας ΑΟΖ νότια της Γαύδου με βάση την αρχή της “μέσης γραμμής” του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, υποτίθεται ότι εστάλη για να υποστηρίξει το “μνημόνιο” με την Τουρκία. Μήπως η Ελλάδα να την υποδείξει στον ΟΗΕ στο συγκεκριμένο σημείο και τότε η οριοθέτηση με την Τουρκία νότια-νοτιοανατολικά της Κρήτης πάει “περίπατο” και με “δικά τους” έγγραφα!
