Οι Κρήτες τυπογράφοι έκαναν τα πρώτα best sellers στην Αναγέννηση

Απόψεις
Οι Κρήτες τυπογράφοι έκαναν τα πρώτα best sellers στην Αναγέννηση

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ιστορία και η δυναμική του… τυπογραφείου

Ανέκαθεν η Κρήτη κατείχε σημαντική θέση σε ζητήματα που αφορούσαν τις εξελίξεις γύρω από τη διαχείριση και τη μετάδοση της πληροφορίας. Την τελευταία δεκαετία έχει δυναμική παρουσία και στον ηλεκτρονικό Τύπο με ενημερωτικές πύλες που βρίσκονται στην κορυφή της λίστας των ελληνικών portals όπως το neakriti.gr. Στα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης και του ραδιοφώνου, η Κρήτη και πάλι βρέθηκε μπροστά. Η «ΚΡΗΤΗ TV» είναι μια δυναμική και συνεχώς εξελισσόμενη τηλεόραση στην ελληνική περιφέρεια, που όμως είναι πολύ ανταγωνιστική με μέσα εθνικής εμβέλειας.

Και στον τομέα των εντύπων, όμως, η Κρήτη κατάφερε ακόμη και στην εποχή της κρίσης να συντηρήσει τις εφημερίδες και τα έντυπά της - παρόλο που ο έντυπος Τύπος παγκοσμίως γνωρίζει υποχώρηση. Ωστόσο η έντυπη ενημέρωση, όσο κι αν έχει υποχωρήσει σε παγκόσμιο επίπεδο, εξακολουθεί να κρατά τα σκήπτρα της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας στη συνείδηση του κοινού. Ακόμη και εκείνοι που προτιμούν τα ηλεκτρονικά μέσα για να ενημερώνονται εύκολα και γρήγορα, πάντοτε αναζητούν στον έντυπο Τύπο την είδηση που περισσότερο τους ενδιαφέρει ή άρθρα και απόψεις που για την ηλεκτρονική δημοσιογραφία δε φέρνουν “κλικ” ή είναι κάπως “δύσπεπτα”.

Η έντυπη ενημέρωση είναι αλλιώς. Ό,τι γράφεται μένει («scripta manent») κατά τους Λατίνους. Ό,τι τυπώνεται δε σβήνει και αποτελεί απόδειξη και πολύτιμο αρχειακό υλικό του μέλλοντος. Στο χαρτί αποτυπώνεται η ιστορία, ενώ ο αναγνώστης βρίσκεται μόνος και αφοσιωμένος στο κείμενο να το επεξεργαστεί όσο χρόνο κι αν χρειάζεται.

Σκεφτείτε πόσος κόσμος περνάει από τη Βικελαία, για παράδειγμα, και όχι μόνο επαγγελματίες, επιστήμονες ή ιστορικοί, αλλά και απλός κόσμος για να πάρει μια “γεύση” από τις ειδήσεις τού τότε, από τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονταν αυτές και γίνονταν αντιληπτές από την κοινή γνώμη.

Στον έντυπο λόγο η πληροφορία δεν περνά απαρατήρητη. Δεν περνά φευγαλέα από το μάτι ή την ακοή για να δημιουργήσει μια λανθασμένη εντύπωση. Η πληροφορία αναλύεται αυτομάτως από τον ανθρώπινο νου χωρίς να επιδρούν παραμορφωτικά άλλες αισθήσεις. Η τυπογραφία ως τέχνη - εν προκειμένω η αναφορά γίνεται για εφημερίδες όπως τη “Νέα Κρήτη” την οποία υπηρετώ - αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση στα χρόνια της πρώιμης Αναγέννησης. Ίσως να ήταν και μεγαλύτερη, αν αναλογιστεί κάποιος τις συνθήκες από αυτή που δημιούργησαν το διαδίκτυο και η νέα τεχνολογία των smartphones για τη μετάδοση της πληροφορίας. Ήταν η πρώτη φορά που μπορούσαν να ανατυπωθούν γρήγορα βιβλία χωρίς κάποιος να κάνει αντιγραφή με το χέρι.

Η τυπογραφική τέχνη ήταν γνωστή από την αρχαιότητα... Ο Δίσκος της Φαιστού θεωρείται από πολλούς ερευνητές ότι αποτελεί το πρώτο δείγμα έντυπης καταγραφής στην Ιστορία, κάτι το οποίο δικαιολογεί και την έμφαση που εξαρχής αποδώσαμε στον ρόλο της Κρήτης στην “επανάσταση” αυτή... Όμως η τυπογραφία που διευκόλυνε τη μαζική ανατύπωση βιβλίων άλλαξε τα δεδομένα της εποχής βγάζοντας στη... σύνταξη τούς καλόγερους που περνούσαν χρόνια για να αντιγράψουν ένα κείμενο.

Αλλά και στα χρόνια της Αναγέννησης και της νέας ανακάλυψης που ονομάστηκε “τυπογραφία”, η Κρήτη και πάλι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο από τα πρώτα χρόνια της νέας ανακάλυψης, που οφείλεται στην εφεύρεση του πιεστηρίου από τον Γουτεμβέργιο. Έκτοτε η παγκόσμια ενημέρωση συνδέθηκε άρρηκτα με το χαρτί και τις εφημερίδες.

Η Κρήτη “τροφοδότησε” την Ιταλία

Πόσο γνωστή όμως είναι η συμβολή της Κρήτης στα πρώτα τυπογραφικά επιτεύγματα της Αναγέννησης; Πρόκειται για μια άγνωστη πτυχή της τυπογραφικής ιστορίας, καθώς οι πρώτοι τυπογράφοι που μεγαλούργησαν ήταν Κρητικοί. Ας ξετυλίξουμε όμως την ιστορία στα ιταλικά τυπογραφεία, όπου, μαζί με τον Άλδο Μανούτιο, ο Κρητικός Μάρκος Μουσούρος έκανε best seller - αν μας επιτρέπεται ο όρος - τα “Άπαντα” του Πλάτωνα!

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης οδήγησε σε μαζική φυγή τον ελληνικό πληθυσμό και ανάμεσά τους πολλούς Βυζαντινούς λόγιους, που μέσω της Κρήτης κατέληξαν στη Βενετία, φέροντας τον πνευματικό πλούτο της Ανατολής στη Δύση, που εκείνη την εποχή ήταν περιζήτητος από τους ουμανιστές. Ήδη από τις αρχές του 15ου αιώνα και πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως είχε συγκεντρωθεί μεγάλος ελληνικός πληθυσμός στη Βενετία, τόσο που διέθετε δικό του εκστρατευτικό σώμα, εκκλησία, ελληνικό γυμνάσιο και έδρα ελληνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Η παρουσία του ελληνικού στοιχείου στη Βενετία έγινε ακόμη εντονότερη μετά το 1453.

Στη Βενετία λοιπόν υπήρχε ήδη πλούσια βιβλιοθήκη με χειρόγραφα αρχαίων Ελλήνων, αλλά και Ρωμαίων συγγραφέων, ενώ ο ουμανισμός είχε προκαλέσει έντονο ενδιαφέρον στους μεταλαμπαδευτές του και για την ελληνική γλώσσα. Το περιβάλλον της Βενετίας υποσχόταν σίγουρη επιτυχία στο τυπογραφείο που έστησε το 1495 ο Ιταλός Άλδος Μανούτιος, δημοσιεύοντας τον βασικό κορμό των έργων της κλασικής γραμματείας. Ο Άλδος συνεργάστηκε με αρκετούς Έλληνες λόγιους που εργάστηκαν στα ιταλικά τυπογραφεία, αφού οι ως τότε εργαζόμενοι δεν ήξεραν Ελληνικά, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά λάθη στις εκδόσεις και να δημιουργείται δυσπιστία. Έτσι ο εκδοτικός οίκος του Μανούτιου, που παρά το κλείσιμό του το 1509 κατάφερε να επιβιώσει μισό αιώνα μετά τον θάνατο του ιδρυτή του, το 1513, κατέστη ιδιαιτέρως αξιόπιστος, καθώς συνεργάστηκε με Έλληνες λόγιους και πολλούς Κρητικούς που εργάζονταν ως επιμελητές εκδόσεων, διορθωτές και χαράκτες, με το όραμα ανασύστασης των χριστιανικών δυνάμεων μέσω της αφύπνισης που μπορούσε να προσφέρει η τέχνη της τυπογραφίας.

Σημαντική θεωρείται η συνεργασία του Άλδου Μανούτιο με τον Κρήτα τυπογράφο Μάρκο Μουσούρο, που μετοίκησε από τον Χάνδακα στη Βενετία σε ηλικία 23 ετών. Τα “Άπαντα” του Πλάτωνα, που εκδόθηκαν το 1513 από το εν λόγω τυπογραφείο σε συνεργασία με τον Μουσούρο, θεωρούνται ίσως η πιο σημαντική έκδοση. Ακόμη από τη συνεργασία Άλδου και Μουσούρου προέκυψαν και άλλες σημαντικές εκδόσεις, όπως οι τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, ένα ιταλοελληνικό λεξικό, οι “Ωδές” του Πινδάρου, οι “Επιστολές” του Κικέρωνα - με λατινική μετάφραση των ελληνικών χωρίων - κ.λπ. Στις εκδοτικές δραστηριότητες της εποχής θα πρέπει να μνημονευτεί και η Νεοακαδημία του Μανούτιου, που ιδρύθηκε στη Βενετία το 1501, με σκοπό τη μελέτη των αρχαίων κειμένων και τον εκδοτικό προγραμματισμό του τυπογραφείου του.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το τυπογραφείο του Άλδου Μανούτιου διακρίθηκε για τις υψηλής ποιότητας και μεγάλης φιλολογικής αξίας εκδόσεις. Το 1476 ο Δημήτριος Δαμιλάς, Κρητικός στην καταγωγή, τύπωσε στο Μιλάνο το πρώτο βιβλίο που δημοσιεύτηκε εξ ολοκλήρου στα Ελληνικά, την “Επιτομή των οκτώ του Λόγου μερών” του Κωνσταντίνου Λάσκαρη. Δέκα χρόνια πριν από την ίδρυση του τυπογραφείου του Άλδου Μανούτιου, οι Κρητικοί Λαόνικος ο Κρης και Αλέξανδρος Χάνδακος είχαν ιδρύσει επίσης στη Βενετία ελληνικό τυπογραφείο και είχαν εκδώσει τα δύο πρώτα τους βιβλία το 1486. Δύο χρόνια αργότερα, το 1488, χρονολογείται και η έκδοση της “Ελληνικής Γραμματικής” του Μανουήλ Χρυσολωρά.

Θα ήταν παράλειψη να μη γίνει αναφορά και στη σημαντική τυπογραφική δραστηριότητα που ανέπτυξε στην Ιταλία ο Ρεθύμνιος λόγιος Ζαχαρίας Καλλιέργης (ή Καλλέργης). Ο Ζαχαρίας Καλλιέργης ήταν λόγιος, αντιγραφέας, καλλιγράφος, σχεδιαστής τυπογράφος, χαράκτης, διορθωτής και επιμελητής. Το 1493 ίδρυσε δικό του τυπογραφείο στη Βενετία και το 1499 εξέδωσε το “Μέγα ετυμολογικό, βυζαντινό λεξικό”. Για την έκδοση αυτή, ο Καλλιέργης συνεργάστηκε με τον επίσης Κρητικό Νικόλαο Βλαστό. Οι προετοιμασίες διήρκεσαν 6 χρόνια, χρησιμοποιήθηκαν νέοι πρωτότυποι τυπογραφικοί χαρακτήρες, χρηματοδότης του εγχειρήματος ήταν η Άννα Παλαιολογίνα Νοταρά, επιμελητής ο Μουσούρος, ενώ η διακίνηση του βιβλίου όταν έκλεισε το τυπογραφείο το 1500 έγινε από τον Άλδο Μανούτιο. Ο Καλλιέργης στις εκδόσεις του χρησιμοποιούσε για τη διακόσμησή τους και τη χρυσοτυπία, ενώ το σήμα του τυπογραφείου του ήταν ο δικέφαλος αετός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Το 1500 το τυπογραφείο κλείνει λόγω οικονομικών προβλημάτων, και ο Καλλιέργης το επανασυστήνει 9 χρόνια αργότερα και τυπώνει βιβλία με μεγαλύτερη απήχηση και πιο εύχρηστα, λόγω μικρότερου σχήματος, όπως το “Ωρολόγιον”, τον “Απόκοπο” του Μπεργαδή κ.λπ. Το 1513 ο Καλλιέργης εργάζεται στη Ρώμη ως διδάσκαλος, εκδότης και τυπογράφος στο Ελληνικό Γυμνάσιο και το παπικό τυπογραφείο. Στη Ρώμη εξέδωσε έργα του Πινδάρου, τα “Ειδύλλια” του Θεοκρίτου, την “Ιλιάδα” του Ομήρου κ.λπ.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News