Η διπλωματική σκακιέρα των τελευταίων εβδομάδων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην περιοχή μας - άλλωστε, η γωνιά της υφηλίου όπου ζούμε δε στερείται ενδιαφέροντος, πολιτικού ή διπλωματικού, ποτέ. Είναι η πιο “θερμή” περιοχή εν γένει, αυτή της Ανατολικής Μεσογείου (και της Εγγύς Ανατολής, που είναι πρακτικά ο ίδιος γεωπολιτικός χώρος) και παράγει συνεχώς ταραχές, συγκρούσεις, αντιπαραθέσεις και γενικώς ειδήσεις.
*Γράφει ο Γιώργος Ψαρουλάκης
Το κύριο διακύβευμα σήμερα, που τροφοδοτεί τον αέναο κύκλο των αντιπαραθέσεων, είναι τα κοιτάσματα φυσικού αερίου (κυρίως) και πετρελαίου (δευτερευόντως), που καθιστούν τον πυθμένα της Ανατολικής Μεσογείου ένα σύγχρονο Ελντοράντο.
Τα ενεργειακά αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου πρακτικά ήταν γνωστά από τη δεκαετία του ’80. Σε κλειστό κύκλο, στα ανώτερα κλιμάκια των πολυεθνικών του πετρελαίου και των ανώτερων πολιτικών παραγόντων κάποιων χωρών της Δύσης. Βεβαίως, όλα τα μυστικά διαρρέουν, και από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 κυκλοφορούσαν θεωρίες περί «τεράστιου πλούτου κοιτασμάτων πετρελαίου» στη θάλασσα της Ελλάδας. Τότε οι περισσότεροι τα απέρριπταν ως «σενάρια ψεκασμένων», ωστόσο... είναι ίσως η μοναδική περίπτωση που οι “ψεκασμένοι” μιας εποχής αποδείχτηκαν (τουλάχιστον σε ένα θέμα) “προφήτες”.
Το ότι τα κοιτάσματα είναι φυσικό αέριο και όχι πετρέλαιο... μικρή σημασία έχει. Υπάρχουν, είναι εκεί και δεν είναι καθόλου μα καθόλου τυχαίο το ότι η αναζήτηση για αυτά ξεκίνησε όταν α) η Ελλάδα ενεπλάκη στη δίνη μιας οικονομικής κρίσης, η οποία εξελίχτηκε σε οργανωμένη προσπάθεια εσωτερικής υποτίμησης (δηλαδή, φτωχοποίησης) και, β) όταν η υποβόσκουσα αντιπαράθεση των Αμερικανών με τους Ρώσους ξεπέρασε τα όρια των σκιαμαχιών και άρχισε να περνά σε πιο πραγματικά δεδομένα.
Ερίζουν για τον πλούτο
Είναι κοινό μυστικό ότι η χώρα που διαθέτει τα κοιτάσματα (στην περίπτωσή μας η Ελλάδα), εφόσον επιλέξει τον “δεδομένο” δρόμο για την εκμετάλλευσή τους, θα καταλήξει με... ψιχία. Το “χοντρό χρήμα” θα το βγάλουν οι εταιρείες που θα αναλάβουν την εξόρυξη και εκμετάλλευση και η χώρα μας θα μείνει με ένα μικρό μόνο ποσοστό - το οποίο, ακόμη και έτσι, μπορεί βεβαίως να αλλάξει την οικονομική πορεία της χώρας. Προσοχή, της χώρας, ΟΧΙ των κατοίκων αυτής (διότι και αυτή τη φορά τα γνωστά μεγαλοτρωκτικά θα τα μασήσουν, όχι ο απλός εργαζόμενος λαός).
Και τα οικονομικά οφέλη είναι μόνο το ένα σκέλος. Το δεύτερο, ακόμη σημαντικότερο, είναι τα οφέλη που έχουν να κάνουν με την ενεργειακή αυτάρκεια της χώρας. Μια χώρα ενεργειακά αυτάρκης αναβαθμίζεται γεωστρατηγικά, εφόσον συντρέχουν και κάποιοι άλλοι παράγοντες. Οι οποίοι, φρονώ, στην περίπτωση της Ελλάδας ισχύουν.
Η Τουρκία, η σαφώς ισχυρότερη (στρατιωτικά και όχι μόνο) δύναμη της περιοχής, προφανώς και δεν μπορεί να μείνει απαθής, όταν δίπλα στα παράλιά της, η Ελλάδα αλλά και η Κύπρος παίρνουν όλα τα κοιτάσματα και εκείνη... τίποτε. Είναι πολλά τα λεφτά και η αστική τάξη της Τουρκίας θέλει να ’χει μερίδιο από τη μοιρασιά - όπως ακριβώς θα έχει η αντίστοιχη της Ελλάδας.
Ο Ερντογάν ούτε “παλαβός” είναι, ούτε “εκτός πραγματικότητας”. Εργάζεται για τα συμφέροντα της τάξης που εκπροσωπεί και, κατ' επέκταση, του κράτους που ανήκει στην ίδια αυτή τάξη. Βεβαίως ο τρόπος που έχει επιλέξει για να διεκδικήσει αυτά τα συμφέροντα δεν είναι ακριβώς το απαύγασμα διπλωματικής λεπτότητας, αλλά... ας είμαστε ρεαλιστές: η Τουρκία “με τον σταυρό στο χέρι” δεν είχε τη δυνατότητα να πάρει τίποτε. Προσπαθεί λοιπόν με το συγκριτικό πλεονέκτημά της (τη στρατιωτική και γεωπολιτική ισχύ) να “κάνει παιχνίδι”.
Ανέκαθεν η τουρκική διπλωματία βασιζόταν σε δύο παράγοντες για να κάνει τη διαφορά: αφενός στη στρατιωτική της ισχύ (και την προβολή αυτής) και αφετέρου στο άφθονο χρήμα που σκορπούσαν οι λομπίστες της στις ΗΠΑ, τη Γερμανία, τις Βρυξέλλες και αλλού. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αποκτήσει και άλλη μία “ομάδα πίεσης” που λειτουργεί υπέρ της, τις τεράστιες (κυρίως αμερικανικές και γερμανικές) πολυεθνικές, που έχουν επενδύσεις στα εδάφη της (εργοστάσια, ξενοδοχεία κ.λπ.).
Με αυτά τα “όπλα” λοιπόν, αλλά και με το συνεχές “παιχνίδι” με τη Ρωσία του Πούτιν, η τουρκική ηγεσία συνεχίζει τις προσπάθειές της να κερδίσει αυτό που θεωρεί ως “δίκαιο” μερίδιό της από την “πίτα” των ενεργειακών κοιτασμάτων και την ανάλογη αναβάθμισή της στο οικονομικό και γεωπολιτικό πεδίο.
Αυτά ως προς την εξήγηση της κατάστασης και πώς φτάσαμε... εδώ που φτάσαμε.
Μια ήττα και... λίγη παρηγοριά
Η ελληνική διπλωματία δεν είναι ακριβώς το... ισχυρό ατού της χώρας. Η Ελλάδα ισχυρή διπλωματία πρακτικά είχε μόνο στην εποχή του Ελευθέριου Βενιζέλου και ακόμη και τότε η κατάληξη ήταν... τραγωδία.
Η μόνη κυβέρνηση έκτοτε που προσπάθησε να “παίξει μπάλα” λίγο έξω από το δεδομένο πλαίσιο (της πρόσδεσης στις ΗΠΑ) ήταν αυτή του Ανδρέα Παπανδρέου στη δεκαετία του 1980. Τουλάχιστον... φαινομενικά.
Αλλά έκτοτε τέτοιες προσωπικότητες δεν υπάρχουν στην Ελλάδα, οπότε η εξωτερική μας πολιτική είναι περίπου «ό,τι πουν οι ΗΠΑ», διανθισμένο με κάνα «αγαπάμε και τη Γερμανία» ή «είμαστε η Ε.Ε.». Αυτά και τίποτε περισσότερο.
Οπότε, βάσει αυτών των δεδομένων, δε θα πρέπει να προκαλεί σε κανέναν έκπληξη ότι η Ελλάδα, παρότι άμεσα ενδιαφερόμενος, έμεινε εκτός νυμφώνος στη Διάσκεψη του Βερολίνου. Και μπορεί επί της ουσίας λίγη σημασία να είχε η συμμετοχή (εξάλλου ήδη το αποτέλεσμα του Βερολίνου, η εκεχειρία, παραβιάστηκε), αλλά σε επίπεδο συμβολισμών ήταν ισχυρότατη. Η Γερμανία επέλεξε να “φτύσει” την Ελλάδα, προκειμένου να κάνει το χατίρι του Ερντογάν, αλλά και να εμπεδώσει τον δικό της ρόλο, ως εκπρόσωπο των χωρών της Ε.Ε., τουλάχιστον των αδύναμων.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη προσπάθησε να κάνει μια ρελάνς και προφανώς ζήτησε τη βοήθεια των ΗΠΑ, που της έστειλαν... πακέτο τον Χαφτάρ, με τις ευχαριστίες του μετά τη Διάσκεψη του Βερολίνου προς την ελληνική ηγεσία να σώζουν τουλάχιστον τα προσχήματα. Όσα προσχήματα ήταν δυνατό να σωθούν, αφού έτσι κι αλλιώς οι εντυπώσεις χάθηκαν για την ελληνική κυβέρνηση, η οποία βρέθηκε.
Ελντοράντο... για ποιους;
Αλλά ας επιστρέψουμε στο Ελντοράντο των ελληνικών θαλασσών, που είναι άλλωστε το διακύβευμα όλου αυτού του περίπλοκου γεωπολιτικού παιχνιδιού. Η Τουρκία δεν πρόκειται να εγκαταλείψει την πολιτική της, που στόχο έχει να εξασφαλίσει τη συνεκμετάλλευση των κοιτασμάτων της περιοχής. Εν ανάγκη θα χρησιμοποιήσει και τις πανίσχυρες ένοπλες δυνάμεις της. Και ακριβώς αυτού του είδους το “θερμό επεισόδιο” ενδέχεται να αποτελέσει ένα κρίσιμο σημείο καμπής, που θα οδηγήσει στην επιβολή κάποιου είδους καθεστώτος συνεκμετάλλευσης. Διότι τις πετρελαϊκές δεν τις ενδιαφέρει σε ποιον θα δίνουν το ποσοστό, αυτές... να βγάλουν χρήμα θέλουν. Και μια και οι πετρελαϊκές είναι που ορίζουν το παιχνίδι, ενδεχομένως το καθεστώς συνεκμετάλλευσης να έχει ήδη προαποφασιστεί. Και να επιβληθεί (φυσικά από τις ΗΠΑ) ως “διαιτησία” μετά από κάποιο “θερμό επεισόδιο” (περισσότερο ή λιγότερο αιματηρό).
Δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστες σκέψεις αυτές, αλλά στην κατάσταση που βρισκόμαστε και διότι... έχουν δει πολλά τα μάτια μας, είναι απολύτως αναμενόμενο ενδεχόμενο.
