Καθώς κλιμακώνεται η κρίση λόγω των ανιστόρητων και παράνομων πρωτοβουλιών της Άγκυρας, τίθεται ευλόγως το ερώτημα «τι» θα πράξουμε ως Ελλάδα αλλά και «τι» θα πράξουν και οι Σύμμαχοι, με κυρίως αναφορά στις ΗΠΑ, σε περίπτωση που κλιμακωθεί η κρίση και υπάρξει εμπλοκή μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Οι ΗΠΑ στον παρόντα χρόνο βιώνουν μια πρωτοφανή πολιτική κρίση και εντόνως υφίσταται σε “κεντρικό επίπεδο” ευθεία αμφισβήτηση του προέδρου Τραμπ.
*Γράφει ο Πέτρος Μηλιαράκης
Η όλη εικόνα εστιάζει στο ότι υφίσταται ένα άκρως επικίνδυνο χάσμα ανάμεσα στο Κογκρέσο, το υπουργείο Εξωτερικών και το υπουργείο Εθνικής Άμυνας σε σχέση με τον απρόβλεπτο χαρακτήρα του προέδρου Τραμπ, ο οποίος μέσω ανακόλουθων δηλώσεων, αντιφάσεων και ανερμήνευτων αυτοαναιρέσεων στηρίζει αποφασιστικώς τον Τούρκο πρόεδρο. Και ο πρόεδρος Τραμπ στηρίζει τον Τούρκο πρόεδρο ακόμη και όταν οι πολιτικές Ερντογάν αφορούν στον άξονα Τουρκίας- Ιράν-Ρωσίας και ως εκ τούτου δημιουργούνται “ζητήματα ασφάλειας” για το ίδιο το Ισραήλ. Εκείνο όμως που διαφεύγει την προσοχή, λόγω έλλειψης πλήρους πληροφόρησης, είναι αυτό που τα αμερικανικά προοδευτικά ΜΜΕ μας πληροφορούν.
Ο πρόεδρος Τραμπ ελέγχεται...
Σαφείς είναι οι πληροφορίες ότι ο πρόεδρος Τραμπ ελέγχεται για την ανάμειξή του όχι μόνο στο λεγόμενο “Ουκρανικό”, αλλά και για τη διάσωση της αμαρτωλής τουρκικής τράπεζας Halk Bank, που με εντολή του Ταγίπ Ερντογάν παραβίασε το αμερικανικό εμπάργκο στο Ιράν και αντάλλασσε με χρυσό το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Υπ’ όψιν δε ότι η τράπεζα αυτή καταγίνεται με τις “δουλειές” της «στενής οικογένειας του Ταγίπ Ερντογάν».
Με βάση λοιπόν αυτή την έγκυρη πληροφόρηση που μας καθοδηγεί στο ποια θα είναι η στάση του προέδρου Τράμπ στο ενδεχόμενο θερμής εμπλοκής Ελλάδας-Τουρκίας, θα αναφερθούμε στα παρακάτω, αν και δεν πρέπει να είμαστε απολύτως σίγουροι για την τελική στάση του προέδρου Τραμπ, γιατί υπάρχει και το “βαθύ αμερικανικό κράτος” το οποίο και ίσες αποστάσεις να λάβει αυτό δε θα εγγυάται ασφάλεια δράσης για την Τουρκία.
Όχι άφεση αμαρτιών
Και στην περίπτωση όμως πολιτικής ίσων αποστάσεων από τις ΗΠΑ, αυτό δε θα αφορά άφεση αμαρτιών για τις ΗΠΑ για δύο λόγους: αφενός α) γιατί οι ΗΠΑ δεν αντιδρούν ήδη στις αναθεωρητικές θέσεις της Άγκυρας με πλήρη αποδοκιμασία και αφετέρου β) γιατί θα πρέπει οι ΗΠΑ να πάρουν το μέρος της διεθνούς νομιμότητας. Άλλωστε, το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας δεσμεύει και τις ΗΠΑ μολονότι δεν έχουν προσχωρήσει στη Συνθήκη του Montego Bay, διότι παράγει, κατά τη νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, γενικώς παραδεδεγμένους κανόνες του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, εφαρμοστέους erga omnes. Συνεπώς και οι ΗΠΑ δεσμεύονται να τηρούν και να σέβονται στο ακέραιο τη διεθνή νομιμότητα και, μεταξύ άλλων, την κυριαρχία, τα σύνορα και το έδαφος, καθώς και την ΑΟΖ της Ελλάδας χωρίς υποκρυπτόμενη ή φανερή ουδετερότητα. Με τούτη την προδιάθεση ας επικεντρωθούμε στα παρακάτω κρίσιμα...
Οι πρόσφατες προκλήσεις
Την 7η Δεκεμβρίου ο Τούρκος πρόεδρος υπέγραψε την «παράνομη» συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης για τον καθορισμό θαλάσσιων ζωνών και την υπέβαλε στα Ηνωμένα Έθνη. Σε κύρωση της συμφωνίας προέβη και το «ιδιότυπο καθεστώς» της Λιβύης. Ταυτοχρόνως ο Τούρκος πρόεδρος σε δηλώσεις του επέμεινε ότι η Τουρκία θα αξιοποιήσει «τα δικαιώματά της στην Ανατολική Μεσόγειο».
Έκτοτε Τούρκοι αξιωματούχοι σε απειλητικό ύφος και μάλλον με “πολεμική υστερία” έκαναν αναπαραγωγή των θέσεων της Άγκυρας. Ήδη δε Τούρκοι αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι νοτίως της Κρήτης θα στείλουν ερευνητικό σκάφος, προφανώς τουρκικής ιδιοκτησίας, καθόσον ουδείς εχέφρων ιδιοκτήτης τέτοιων σκαφών, διεθνούς επιστημονικού και τεχνολογικού κύρους, θα αποτολμούσε να προβεί, ακόμη και με ασφάλεια κινδύνου, σε μια τέτοια τυχοδιωκτική ενέργεια. Ούτε όμως και οποιοσδήποτε ιδιωτικός ασφαλιστικός φορέας θα προσχωρούσε σε μια τέτοια ασφάλεια κινδύνου.
Η Τουρκία και με τις πρόσφατες ενέργειές της δεν πρωτοτύπησε, αλλά ούτε και μας αιφνιδίασε. Κινήθηκε στην πρακτική μιας διαχρονικής τακτικής όπως αυτή ακριβώς λαμβάνει χώρα από το 1973-1974 και εντεύθεν.
Η τακτική της Τουρκίας
Ιδού λοιπόν τι πράττει η Τουρκία... Αρχικώς εξαγγέλλει την πρόθεσή της, αξιολογεί τις αντιδράσεις και στη συνέχεια αδιστάκτως εφαρμόζει την εξαγγελία της. Αρκεί βεβαίως να συντρέχουν και οι προϋποθέσεις “ασφάλειας” μιας τέτοιας τελικής κίνησης. Η Τουρκία κινείται πάντοτε και μόνον επί ασφαλών συνθηκών! Τέτοιες (π.χ.) συνθήκες ασφάλειας ώστε να επιχειρήσει η Τουρκία υφίσταντο το 1974 λόγω της προδοσίας της ελληνικής στρατιωτικής χούντας εξαιτίας δύο προδοτικών πράξεων που αφορούσαν α) στην απόσυρση της Μεραρχίας από την Κύπρο λόγω Παπαδόπουλου και β) στο άφρον πραξικόπημα κατά του Μακαρίου λόγω Ιωαννίδη. Η Τουρκία επίσης επιχειρεί μόνο εάν συντρέχουν ιδανικές συνθήκες «διεθνούς κάλυψής της», όπως προσφάτως υφίσταντο οι άτυπες γεωπολιτικές συμφωνίες που αφορούσαν Ρωσία-ΗΠΑ για το Συριακό-Κουρδικό.
Το ζήτημα όμως που τίθεται από πλευράς Ελλάδας είναι: Ενώπιον αυτής της καθιερωμένης τακτικής και με βάση την πρόσφατη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης, η Αθήνα τι πράττει;
Η τακτική της Αθήνας
Ιδού τι πράττει διαχρονικώς η Αθήνα: Αρχικώς προβαίνει σε άρνηση της βασιμότητας του τουρκικού ισχυρισμού και στη συνέχεια επιδιώκει μια διπλωματική κινητικότητα. Τόσο η πλευρά της Ελλάδας, όσο και η πλευρά της Τουρκίας γνωρίζουν εκ των προτέρων ποια θα είναι η διαδικασία αμφοτέρων των μερών. Συνεπώς τίθεται το ζήτημα ποια πολιτική μπορεί να τροποποιηθεί. Της Τουρκίας αποκλείεται. Συνεπώς η αλλαγή της διαδικασίας αφορά μονομερώς στην Ελλάδα, που κινδυνεύει με τη στάση της να δημιουργήσει την αίσθηση “φοβικού συνδρόμου”, που προδήλως αφορά στην παρεξήγηση πολιτικής, σκοπούσας στον... “εξευμενισμό” της απροκάλυπτης επιθετικότητας της “ελίτ της Άγκυρας”.
Απαιτείται “νέο δόγμα” και casus belli
Οίκοθεν συνάγεται και για αποτροπή παρεξηγήσεων ότι θα πρέπει κατά τρόπον αδιστάκτως βέβαιον να επαναφέρουμε το ελληνικό casus belli που αφορά στην Κύπρο. Να επαναδιατυπώσουμε δηλαδή και να επικαιροποιήσουμε το ενιαίο αμυντικό δόγμα και να αντιτάξουμε σθεναρά ότι η Ελλάδα δεν απειλείται και δεν τρομοκρατείται. Θα πρέπει δε να καταστεί σαφές σε Συμμάχους, εταίρους, φίλους και εχθρούς ότι η Ελλάδα μετρά τους φίλους της και τους εχθρούς της με όλες τις συνέπειες, αρνούμενη τετελεσμένα, όπως ακριβώς αφορούσε το casus belli του1983 και η σθεναρή στάση του Ανδρέα Παπανδρέου του Μαρτίου-Απριλίου 1987. Παραλλήλως χωρίς καθυστερήσεις η Ελλάδα θα πρέπει, σε σχέση με την πρόσφατη παράνομη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης, να απαντήσει με βάση τις πρόνοιες του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.
Ως εκ τούτου: η Ελλάδα, σε συνεργασία με την Κυπριακή Δημοκρατία, την Αίγυπτο, αλλά και με τη σύμφωνη γνώμη του Ισραήλ, θα πρέπει σε εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας να καταρτίσει τους ναυτικούς χάρτες και τους πίνακες των γεωγραφικών συντεταγμένων και έτσι να καθοριστούν:
• οι γραμμές των εξωτερικών ορίων της ΑΟΖ και οι γραμμές οριοθέτησης. Ταυτοχρόνως η Ελλάδα θα πρέπει:
• ως παράκτιο κράτος να προβεί στην απαιτούμενη δημοσιότητα σε αναφορά με τους ναυτικούς χάρτες και τους πίνακες των γεωγραφικών συντεταγμένων, καθώς και
• αμελλητί να καταθέσει αντίγραφο των χαρτών και πινάκων στον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών.
Ως προς την ΑΟΖ
Εξαρχής πρέπει να επισημειωθεί, περί της ΑΟΖ, ότι πρόκειται για απολύτως νέο θεσμό. Η θεσμοθέτηση της ΑΟΖ προδήλως βέβαιον είναι ότι επηρεάζει τα δικαιώματα των κρατών, καθόσον λειτουργεί σε βάρος της ανοιχτής θάλασσας, περιορίζοντας έτσι τις παραδοσιακές ελευθερίες επί της ανοιχτής θάλασσας.
Η έκταση της ΑΟΖ αφορά 200 ναυτικά μίλια. Κατ’ ακρίβεια αφορά 188 ναυτικά μίλια εάν αφαιρεθούν τα 12 ναυτικά μίλια της καθιερωμένης αρχής της έκτασης της Αιγιαλίτιδας Ζώνης ή άλλως του εύρους των χωρικών υδάτων.
Το εντυπωσιακό δεδομένο της ΑΟΖ είναι ότι κατ’ ουσίαν απορροφά το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας. Εξαίρεση μπορεί να υπάρχει ώστε να μη συμπίπτει η ΑΟΖ με την υφαλοκρηπίδα, μόνο εάν η υφαλοκρηπίδα μπορεί να υπερβαίνει τα 200 ναυτικά μίλια.
Δηλαδή, εάν η υφαλοκρηπίδα είναι 250 ναυτικά μίλια, στα 200 ναυτικά μίλια ή άλλως στα 188 ναυτικά μίλια, πέραν των χωρικών υδάτων, ισχύει το καθεστώς της ΑΟΖ με απορρόφηση της υφαλοκρηπίδας. Από τα 200, όμως, ναυτικά μίλια έως τα 250 ναυτικά μίλια ισχύει το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας.
Η ΑΟΖ συνεπάγεται κυριαρχικά δικαιώματα και ως προς την έρευνα και ως προς την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, που αφορούν ακόμη και τα υπερκείμενα ύδατα. Δηλαδή αφορά ευθέως και στην αλιεία. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι γίνεται αυτοτελώς εκμετάλλευση και αυτών καθ’ εαυτών των υδάτων. Εάν δηλαδή είναι δυνατόν να προκύψει ενέργεια και από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους, τότε επιτρέπεται η εκμετάλλευσή τους.
Εντυπωσιακό στοιχείο ως προς την ΑΟΖ είναι και το ότι το παράκτιο κράτος έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα όχι μόνο να τοποθετεί και να χρησιμοποιεί τεχνητές νήσους και άλλες εγκαταστάσεις, αλλά έχει ταυτοχρόνως και το δικαίωμα να διεξάγει και επιστημονικές έρευνες και να λαμβάνει πρόνοιες που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος από τη ρύπανση.
Βεβαίως η ΑΟΖ δεν παρεμποδίζει την ελεύθερη ναυσιπλοΐα, ούτε τις ελεύθερες υπερπτήσεις, ούτε και τις τοποθετήσεις καλωδίων. Ωστόσο, λόγω του ιδιότυπου καθεστώτος που κατά το ένα μέρος δεν είναι αιγιαλίτιδα ζώνη και κατά το άλλο μέρος ούτε ανοιχτή θάλασσα.
Εκείνο όμως που έχει τεράστια νομικοπολιτική σημασία είναι ότι, σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα (όπου τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους ιδρύονται αυτοδικαίως), τα δικαιώματα επί της ΑΟΖ δεν ιδρύονται αυτοδικαίως. Ως εκ τούτου απαιτείται διακήρυξη του κυρίαρχου και παράκτιου κράτους. Αυτό θα πρέπει να λάβει χώρα χωρίς καθυστερήσεις, με προσπάθεια, ώστε όσα τεχνικά ζητήματα μπορεί να προκύπτουν με την Αίγυπτο να αντιμετωπιστούν σε πνεύμα καλής πίστης και αμοιβαίων συμφερόντων.
Κρίσιμες επισημάνσεις
Τέλος, άξιο αναφοράς είναι ότι λόγω των εντάσεων που δημιουργούν οι υδρογονάνθρακες καλόν θα είναι να εξεταστεί η “κατάσταση”: α) υπό το πρίσμα της βεβαιότητας ότι πράγματι υπάρχουν, καθώς και σε ποια έκταση υπάρχουν, με αναφορά β) στην προστασία του περιβάλλοντος και γ) στη σχέση “κόστους-οφέλους”, ιδιαιτέρως ως προς την ελληνική αλιεία και το ελληνικό τουριστικό προϊόν. Θα είναι δε άξιο ειρωνείας της ιστορίας εάν, για πρώτη φορά στην παγκόσμια Ιστορία και όχι στη Μυθολογία, υφίστανται εντάσεις “χάριν της ωραίας και ευειδούς Ελένης”, χωρίς πραγματικό υλικό αντίκρισμα. Και στην περίπτωση όμως όπου επιδιώκεται επέκταση κυριαρχίας σε θαλάσσια σύνορα, δηλαδή χαρτογράφηση συνόρων μιας... «νέας γαλάζιας πατρίδας», όπως εννοείται με τρόπο εχθρικό, τότε και στην περίπτωση αυτή η Ελλάδα οφείλει να επαναδιατυπώσει το Δόγμα του Έθνους: Μολών λαβέ!
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC- EU).
