Οι ημέρες του «Δεκαπενταύγουστου των Ελλήνων» που αφορούν ταυτοχρόνως εθνική και θρησκευτική εορτή, είναι πρόσφορες για ανάπαυση, αποφόρτιση, αναστοχασμό, αυτοκριτική και κριτική.
Γράφει ο κ. Πέτρος Μηλιαράκης *
Ας σκεφτούμε λοιπόν κάπως «διαφορετικά» και ως εξής:
Η έλευση του Ιησού διαμόρφωσε ένα άλλο πολιτισμό. Ασφαλώς τα επιμέρους Δόγματα (λόγω της διάσπασης που έλαβε χώρα στο πλαίσιο της Χριστιανικής πίστης), διαμόρφωσαν και επιμέρους αντιλήψεις περί του Θείου, περί του τρόπου άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων και λατρείας και εν τέλει περί του τρόπου που πρέπει σε μια κοινωνία να συμβιούν και να συμπεριφέρονται οι άνθρωποι. Πρόδηλο είναι δε ότι η βασική τριχοτόμηση του Χριστιανισμού σε Ορθόδοξους, Καθολικούς και Προτεστάντες, διαμόρφωσε επιμέρους αντιλήψεις και επιμέρους συνειδήσεις, αναφορικώς με την ατομική συμπεριφορά και την κοινωνική συμβίωση.
Εφόσον δε, πολλοί ομιλούν, αλλά και ερωτούν, για τη σχέση του «Προτεσταντισμού με τον Καπιταλισμό» και επειδή το «κλίμα των ημερών» είναι πρόσφορο για τέτοιες σκέψεις και αναλύσεις, υπ’ όψιν εν συντομία, λόγω χώρου, τα εξής:
- ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Στη παγκόσμια ιστορία της κοινωνίας και της οικονομίας είναι κοινός τόπος ότι η παραγωγή σε οποιαδήποτε βαθμίδα ανάπτυξης και εάν βρίσκεται έχει πάντοτε δύο (2) πλευρές: τις παραγωγικές δυνάμεις και τις παραγωγικές σχέσεις.
Παραγωγικές δυνάμεις είναι τα μέσα παραγωγής που δημιούργησε η κοινωνία και αφορούν τα εργαλεία εργασίας, αλλά και τους ανθρώπους που παράγουν τα υλικά αγαθά. Οι άνθρωποι με βάση τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει, την εν γένει πείρα, την εργασιακή πρακτική, τις δεξιότητες και την επιμόρφωσή τους στα αντικείμενά τους, θέτουν σε κίνηση την παραγωγική διαδικασία. Ταυτοχρόνως εξασφαλίζεται η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και πραγματοποιείται η παραγωγή των υλικών αγαθών σε ολοένα αυξανόμενο όγκο –σε σχέση πάντα με την σχετική ζήτηση. Αλλά και η σχετική ζήτηση πολλές φορές επηρεάζεται από τον τρόπο που εμφανίζεται ένα προϊόν και στο κατά πόσον αυτό είναι αναγκαίο για τη χρήση του. Ασφαλώς οι άνθρωποι δεν παράγουν τα υλικά αγαθά ο καθένας χωριστά από τον άλλο. Τα παράγουν από κοινού. Δηλαδή, η παραγωγή έχει κοινωνική σημασία και περιεχόμενο. Τις σχέσεις δε ανάμεσα στους ανθρώπους που εμφανίζονται στη διαδικασία της παραγωγής, της ανταλλαγής και της διανομής των υλικών αγαθών, ο Μαρξ τις ονόμασε «σχέσεις παραγωγής». Αυτές ακριβώς οι «σχέσεις παραγωγής», μπορεί να είναι σχέσεις συνεργασίας, ή σχέσεις εκμετάλλευσης.
Η ιστορία της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας αναφορικώς με τις «σχέσεις παραγωγής» μπορεί να διαχωριστεί σύμφωνα και με τη μαρξιστική αντίληψη και θεωρία σε πέντε (5) βασικά στάδια σχέσεων. Ένα εξ αυτών είναι το φεουδαρχικό, το οποίο παραχώρησε τη θέση του στο καπιταλιστικό.
- ΑΠΟ ΤΗ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ
Κύρια αναφορά όμως, σε σχέση με την κατάρρευση του φεουδαρχικού συστήματος, και την εισαγωγή στους καπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής, πρέπει να γίνει με βάση τη θρησκευτική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε στη Γερμανία το 1517 με το Μαρτίνο Λούθηρο. Από το ιστορικό αυτό στάδιο και μετά, ο Χριστιανισμός κυρίως διαμορφώνεται σε τρεις επιμέρους κλάδους ή δόγματα, που αποτελούν την Ορθοδοξία, τον Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό (protest=διαμαρτυρία).
- ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΣΜΟΥ
Την περίοδο του μεσαίωνα ο άνθρωπος εργαζόταν κάτω από μια συγκεκριμένη ανάγκη και ένα συγκεκριμένο σκοπό. Να κερδίσει απλώς το ψωμί του ή άλλως την απλή επιβίωσή του. Δεν υπήρχε δηλαδή ανάγκη, όπως επισημαίνει και ο Max Weber, να εργάζεται κάποιος περισσότερο προκειμένου να εξασφαλίσει το πατροπαράδοτο βιοτικό του επίπεδο. Ωστόσο η εξέλιξη του καπιταλισμού συμπίπτει με την καθιέρωση, σε μεγάλη έκταση, του Προτεσταντισμού και ιδρύονται τα νέα δόγματα κοινωνικής συμπεριφοράς και οικονομίας.
Η εξέλιξη αυτή του καπιταλισμού ανέδειξε πράγματι μια νέα τάξη πραγμάτων. Το δόγμα πια δεν αφορά στην εξασφάλιση του πατροπαράδοτου βιοτικού επιπέδου, αλλά στην ανάδειξη μιας επιτυχημένης τάξης μέσα στην κοινωνία. Η τάξη αυτή επωφελήθηκε των παραγωγικών σχέσεων σε τέτοιο βαθμό, που κατόρθωσε να αποκτήσει αληθινό πλούτο και εξ αυτού οικονομική, κοινωνική και πολιτική δύναμη.
Ο Προτεσταντισμός εστίασε ιδιαιτέρως στον «διαμαρτυρόμενο άνθρωπο» και ταυτίστηκε με αντιλήψεις όπως π.χ. ότι: α) ο χρόνος είναι χρήμα και β) ότι η τοκοφορία αφορά θετικό συνεπακόλουθο της πίστωσης κ.ά.
Ιδιαιτέρως όμως η προτεσταντική ηθική, στο πρότυπο της κοινωνικής διαβίωσης, καθιέρωσε και δύο Αρχές: α) την Αρχή «να ζεις με όσα έχεις», και β) την Αρχή πως «η ευθύνη ανήκει στο άτομο». Και τούτο γιατί το άτομο έχει τον απόλυτο έλεγχο των πράξεών του, οπότε η αλληλεγγύη προς αυτό, ευρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με την ηθική Αρχή της «ατομικής ευθύνης».
Έτσι αναπτύχθηκε και μια τιμωριτική αντίληψη η οποία (δυστυχώς) κυριαρχεί σήμερα στα «κέντρα λήψης των αποφάσεων», στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ασφαλώς το περίγραμμα αυτό δεν επιτρέπει περαιτέρω ανάπτυξη του θέματος. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το «Κίνημα» του Μάρτιν Λούθηρου επέδρασε καταλυτικώς στη διαμόρφωση της «ηθικής του καπιταλισμού».
«Το δόγμα δεν αφορά στην εξασφάλιση του πατροπαράδοτου βιοτικού επιπέδου, αλλά στην ανάδειξη μιας επιτυχημένης τάξης μέσα στην κοινωνία.».
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου (ECHR και GC-EU).
