Υπάρχει σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας;

Απόψεις
Υπάρχει σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η σχέση επιστήμης και θρησκείας

* Γράφει ο Νίκος Κοσμαδάκης

Είναι ένα ερώτημα που έχει προκαλέσει αναμφισβήτητα άφθονες συζητήσεις. Τόσο η επιστήμη όσο και η θρησκεία είναι μεγέθη που ρυθμίζουν τη ζωή των μελών μιας κοινωνίας. Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει αρχικά πως η επιστήμη είναι υπεύθυνη για την πρόοδο της ανθρωπότητας και της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης, ενώ η θρησκεία είναι ένας τρόπος ζωής, ένα σύστημα κανόνων που τα μέλη μιας κοινωνίας λαμβάνουν σοβαρά υπόψη ώστε να είναι έντιμοι και ειλικρινείς. Τι είναι όμως επιστήμη και τι είναι θρησκεία;

Πιστεύω πως είναι αναγκαίο να προσδιοριστούν τα δύο αυτά θεμελιακά μεγέθη. Η επιστήμη είναι η μαθηματικά διατυπώσιμη γνώση. Στη φύση και στην κοινωνία, ο κάθε άνθρωπος διακρίνει συμπεριφορές άλλων ανθρώπων, ζώων, φυτών, μικροβίων κ.λπ. Αυτές οι συμπεριφορές κωδικοποιούνται και κατόπιν ελέγχονται εμπειρικά. Έτσι προσδιορίζεται η επιστήμη μέσα από μια διαδικασία παρατηρήσεων σε μόνιμη βάση, οι οποίες ελέγχονται εμπειρικά. Για παράδειγμα, η Πολιτική Επιστήμη ασχολείται με την ανάλυση του πολιτικού φαινομένου, το οποίο περιλαμβάνει έννοιες με ευρύτερο περιεχόμενο, όπως τα πολιτικά κόμμα, η ιδεολογία και οι εργασιακές σχέσεις. Εάν κάποιος θέλει να εντρυφήσει πάνω στην Πολιτική Κοινωνιολογία και συγκεκριμένα στις σχέσεις κομμάτων-εκλογικού σώματος, οφείλει να ανατρέξει στις παραδοσιακές σχέσεις κομμάτων-εκλογικού σώματος και κατόπιν τα συμπεράσματά του να τα παραβάλει με τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. Να δει για παράδειγμα εάν ένα συντηρητικό κόμμα όντως έχει το ίδιο εκλογικό ακροατήριο σε σχέση μ’ εκείνο που είχε πριν δέκα χρόνια.

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε άλλες επιστήμες, όπως την Ψυχιατρική. Για παράδειγμα, μια ομάδα ψυχιάτρων επιθυμεί να δει τις επιπτώσεις σ’ ένα συγκεκριμένο φάρμακο, το οποίο λαμβάνουν ασθενείς με κατάθλιψη. Παίρνουν 100 καταθλιπτικούς ασθενείς και αξιολογούν τα συμπτώματα.

Επομένως, η επιστήμη “τρέφεται” από τη μαθηματικά θεμελιωμένη γνώση, σε συνδυασμό πάντα με την αξιολόγηση σε εμπειρικό επίπεδο. Εάν δεν επαληθευτεί, τότε δε γίνεται λόγος για επιστημονική γνώση αλλά για πληροφορία, η οποία εντάσσεται στην υποκειμενική σφαίρα και άρα στον σχετικισμό.

Το γεγονός ότι η επιστημονική γνώση έχει κριτήρια βασισμένα στον εμπειρικό κόσμο, προβαίνοντας σε ορθολογικές εκτιμήσεις, την καθιστά έγκυρη, αληθή. Το κύρος της επιστήμης ανιχνεύεται μέσα από τη διαρκή και διηνεκή αναζήτηση της κατανόησης του κόσμου, που είναι η φύση μαζί με την κοινωνία, καθιστώντας την πολύτιμη για την εξέλιξη του πολιτισμού και τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της επιστήμης είναι πως δεν έχει εχθρούς. Σε περίπτωση που μια πληροφορία επαληθευτεί εμπειρικά και μετουσιωθεί σε επιστημονική γνώση, δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Δεν υπάρχει κάποιο άλλο μέγεθος ή μια άλλη ειλικρινής προσπάθεια, η οποία μπορεί αμφισβητήσει το κύρος της επιστήμης.

Αυτό βέβαια δε συμβαίνει με τη θρησκεία. Κάθε θρησκεία έχει πολλούς αντιπάλους. Πάνω από 1.030 θρησκείες έχουν εμφανιστεί μέχρι σήμερα σε διαφορετικά χωρο-χρονικά στάδια. Λίγες θρησκείες, ωστόσο, άντεξαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι περισσότερες θρησκείες αφανίστηκαν όταν εμφανίστηκε μια άλλη θρησκεία, η οποία με τον λόγο της αποκτούσε περισσότερους οπαδούς. Σήμερα, την πρωτοκαθεδρία έχουν ο Χριστιανισμός και ο Ισλαμισμός, ενώ ακολουθούν άλλες θρησκείες, όπως ο Ινδουισμός και ο Βουδισμός.

Το ενδιαφέρον σημείο στην προσπάθεια κατανόησης των θρησκειών είναι πως λειτουργούν ως ταυτότητες. Σφυρηλατούν την εθνική συνείδηση ενός λαού, ενώ επιβάλλουν ήθη και έθιμα. Η διαχωριστική γραμμή θρησκείας και επιστήμης είναι ο μη εμπειρικός έλεγχος. Δεν υπάρχει επαληθευσιμότητα. Οφείλεις να ασπαστείς το θρησκευτικό δόγμα χωρίς να διερωτάσαι γιατί, πώς, πού και γιατί. Ποιο είναι το κύρος όμως της θρησκείας; Τι την καθιστά κινητήριο μοχλό μιας κοινωνίας;

Το κύρος της θρησκείας βρίσκεται όχι τόσο στον Δημιουργό του Σύμπαντος, αλλά στον τρόπο ζωής που θέλει να καλλιεργήσει στη συνείδηση των ανθρώπων. Και ίσως εδώ είναι η μεγάλη διαφορά που κάνουν πολλοί αξιωματούχοι του κλήρου. Η θρησκεία δεν πρέπει να εκλαμβάνεται από την πλειοψηφία των πιστών ως κάτι μεγαλεπήβολο ή ως κάτι ασυνήθιστα μεγάλο.

Η κάθε θρησκεία πρέπει να αντιμετωπιστεί από τον πιστό ως ένας τρόπος ζωής και οι θρησκευτικοί κανόνες ως μια δέσμη κανόνων που το άτομο οφείλει να ακολουθήσει όχι γιατί εάν τους παρενέβη θα μεταβεί στην Κόλαση μεταθανάτια, αλλά γιατί οι κανόνες αυτοί θα του εξασφαλίσουν μια γαλήνια ζωή. Καμία θρησκεία δεν αγαπάει το μίσος και όλες οι θρησκείες οδηγούν στον ενάρετο βίο, σ’ ένα βίο ο οποίος επιζητάει από το άτομο να είναι απεγκλωβισμένο από υλικές απολαύσεις και να θέσει ως προτεραιότητα τον σεβασμό απέναντι σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως χρώματος, θρησκείας, φυλής και φύλου. Και αυτό είναι ένα κοινό γνώρισμα όλων των θρησκειών.

Δε θεωρώ πως υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ επιστήμης και θρησκείας, γιατί μιλάμε για δύο διαφορετικά συστήματα. Η επιστήμη ασπάζεται το μαθηματικό μοντέλο και την εμπειρικά θεμελιωμένη αλήθεια, προσβλέποντας την πρόοδο. Από την άλλη, η εκάστοτε θρησκεία είναι ένα σύστημα αξιών ή αλλιώς ένα φιλοσοφικό σύστημα που εστιάζει στο πώς ο άνθρωπος θα φτάσει στο “ευ ζην”, δηλαδή στο πώς θα δημιουργήσει ένα βίο καταδεικνύοντας σεβασμό σε όλα τα είδη ζωής που υπάρχουν στον πλανήτη μας. Οι οποίες προεκτάσεις της θρησκείας φαίνονται στην ψυχολογία του ατόμου, καθώς, εφαρμόζοντας τις ηθικές αξίες στη ζωή, το άτομο φτάνει στην ηθική και πνευματική του ολοκλήρωση.

Η μόνη διαφορά, ωστόσο, που πλέον έχει ξεπεραστεί, είναι η αναζήτηση της γνώσης. Βέβαια δε ζούμε πια σε εποχές θρησκευτικού σκοταδισμού, με αποτέλεσμα η διαφορά αυτή να είναι λεπτή και σίγουρα να μην επιδέχεται περαιτέρω σχολιασμού. Αυτό οφείλεται στη Νεωτερικότητα, μια ιστορική περίοδος που σφραγίστηκε με την ανάδυση του Ορθού Λόγου. Πλέον, ο Ορθός Λόγος είναι το εργαλείο της επιστήμης και κατ’ επέκταση του αναστοχασμού, αμφισβητώντας απόψεις που είχαν την υφή της αλήθειας, η οποία ουσιαστικά ήταν μια σιωπηρή συμφωνία μιας πλειοψηφίας. Πλέον, η αναζήτηση της γνώσης αφορά την επιστήμη και είναι χρέος της επιστήμης να την ανακαλύψει και να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων.

Από την άλλη, όμως, ο βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος οφείλει να πράττει ένα πράο βίο, αποδοκιμάζοντας τις θρησκευτικές μισαλλοδοξίες και τα κηρύγματα του μίσους. Οφείλει να πιστέψει στην ιδέα πως «σε όλους τους ανθρώπους ρέει κοινό αίμα» και να προσαρμόσει το κήρυγμα του Ευαγγελίου ή του Κορανίου στα σημερινά δεδομένα. Αυτή η τρομακτική ψυχική δύναμη, που λέγεται πίστη, όπως αναφέρει ο πατέρας της Ψυχανάλυσης Φρόιντ, οφείλει να βρει καταφύγιο στις ψυχές των ανθρώπων, ώστε να χτιστεί εκ νέου σήμερα, σε μια εποχή υλικού ευδαιμονισμού και απαξίωσης των ηθικών αξιών, μια κοινωνία αγάπης και σεβασμού.

* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας (nkosmadakis@ymail.com)

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News