Με δεδομένο ότι ο «νεοφιλελευθερισμός» βάλλει κατά των «κοινωνικών δικαιωμάτων» και με αναφορά στο κράτος δικαίου που εισήγαγε και θεσμοθέτησε το «αμιγώς αστικό κράτος», αλλά και η ενωσιακή έννομη τάξη, χρήσιμα είναι να λεχθούν τα εξής:
Ο σύγχρονος νομικός και πολιτικός πολιτισμός εισάγει την Αρχή του Κράτους Δικαίου για μια δικαιοκρατικά οργανωμένη εξουσία, που από τη συγκρότηση και αποστολή της πρέπει να είναι: α) κανονιστικά οριοθετημένη και β) θεσμικά αντισταθμισμένη.
Γράφει ο κ. Πέτρος Μηλιαράκης *
Η οργάνωση και αντιστάθμιση των εξουσιών προκύπτει μέσα από τη διάκριση των λειτουργιών. Αυτή η διάκριση επιβάλλει στα κρατικά όργανα να δρουν μόνο βάσει των αρμοδιοτήτων που τους απονέμονται από το Σύνταγμα και φυσικά από τους προβλεπόμενους (από το Σύνταγμα) νόμους.
Ωστόσο η Αρχή του Κράτους Δικαίου δεν είναι μονοσήμαντη. Εκφράζεται ποικιλοτρόπως στις σύγχρονες κοινωνίες και ειδικότερα μέσω της δικαιοδοτικής λειτουργίας διαμορφώνει Αρχές Ασφάλειας Δικαίου, όπως είναι η Αρχή της Δικαιολογημένης Εμπιστοσύνης του Πολίτη και η Αρχή της Αναλογικότητας.
Η συγκρότηση της Πολιτείας δεν αφορά μόνο στη διάκριση των λειτουργιών. Αφορά και στη θέσπιση δικαιωμάτων, πολλά των οποίων εντάσσονται στο σκληρό πυρήνα - μη αναθεωρητέο - συνταγματικών κανόνων που προσδιορίζουν σε μέγιστο βαθμό τον πολιτισμό που πρέπει να χαρακτηρίζει όχι μόνο τις σχέσεις του κράτους προς τον πολίτη, αλλά και των πολιτών μεταξύ τους.
Ειδικότερα ως προς τα δικαιώματα-γενική προδιάθεση:
Η νομική επιστήμη και η κρατούσα πολιτική άποψη του λεγόμενου «δυτικού πολιτισμού» έχουν διαμορφώσει από την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση την παραδοσιακή «τριπλή διάκριση» των συνταγματικών δικαιωμάτων. Έτσι, τα δικαιώματα διακρίνονται σε «ατομικά», «πολιτικά» και «κοινωνικά». Αυτή είναι η βασική διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπου: α) τα ατομικά χαρακτηρίζονται ως status negativus, β) τα πολιτικά χαρακτηρίζονται ως status activus και γ) τα κοινωνικά χαρακτηρίζονται ως status positivus. Τι σημαίνουν οι χαρακτηρισμοί αυτοί; Οι χαρακτηρισμοί αυτοί σημαίνουν τα παρακάτω:
1) Τα ατομικά δικαιώματα προκύπτουν από την «αρνητική κατάσταση» (status negativus), όπου το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών είναι «αρνητικό». Δηλαδή, γεννάται αξίωση του ατόμου η οποία επιβάλλει την «αποχή» της κρατικής εξουσίας από επεμβάσεις. Το κράτος στην περίπτωση αυτή δεν μπορεί να επέμβει σε επίπεδο τέτοιας έκτασης, ώστε να θίγεται ο πυρήνας του δικαιώματος. Ο πυρήνας του δικαιώματος είναι απρόσβλητος.
2) Τα πολιτικά δικαιώματα προκύπτουν από την «ενεργητική κατάσταση» (status activus), όπου το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών είναι «ενεργητικό». Δηλαδή, το άτομο έχει δικαίωμα συμμετοχής στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Συνήθως υφίσταται σύγχυση ανάμεσα στα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, καθόσον ιστορικώς κατακτήθηκαν συγχρόνως και εδράζονται στις ιστορικές επαναστάσεις που προαναφέρονται, ήτοι στην Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση. Πρέπει όμως να διευκρινιστεί ότι: α) τα ατομικά δικαιώματα διακηρύχθηκαν για να αφορούν στον «άνθρωπο», ενώ β) τα πολιτικά δικαιώματα διακηρύχθηκαν για να αφορούν στον «πολίτη».
Υπ’ όψιν δε ότι στο ελληνικό συνταγματικό δίκαιο, στο επίπεδο των πολιτικών δικαιωμάτων, το ανώτατο όργανο του κράτους συγκροτείται από πολίτες και όχι από τον λαό ευρύτερα. Το ανώτατο όργανο είναι συλλογικό και αφορά στο εκλογικό σώμα. Έτσι στον κάθε πολίτη ανήκει το αυτό ποσοστό κυριαρχίας.
3) Τα κοινωνικά δικαιώματα προκύπτουν από τη «θετική κατάσταση» (status positivus), όπου το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών είναι «θετικό». Δηλαδή, το άτομο ως φορέας του δικαιώματος απαιτεί από το κράτος ορισμένες κοινωνικές παροχές. Ως εκ τούτου το κράτος επιβάλλεται να προβεί σε θετική ενέργεια για την υλοποίηση «συγκεκριμένου έννομου αγαθού» (π.χ. εργασίας, κατοικίας, υγείας κ.τ.λ.).
Από τη θεωρία και την πρακτική των κοινωνικών δικαιωμάτων προκύπτει ότι το κοινωνικό κράτος έχει καθήκον να αποβλέπει έτσι, ώστε τα δικαιώματα αυτά να αποκτούν ουσιαστικό περιεχόμενο. Συνεπώς επιβάλλεται τα δικαιώματα αυτά να τελούν υπό την αιγίδα του κράτους.
Το «ενωσιακό κεκτημένο»
Μετά τη γενική προδιάθεση, ας εστιάσουμε στην ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων. Και τούτο γιατί το «δόγμα του νεοφιλελευθερισμού» καλά κρατεί (!) παρά τις ισχύουσες και υπερκείμενες, μάλιστα σε ισχύ, διατάξεις της ενωσιακής έννομης τάξης, τις οποίες πρέπει να αναδειχθεί ότι το «κρατούν δόγμα» προδήλως παραβιάζει και ως εκ τούτου ασφαλώς κατ’ αυτών παρανομεί!
Υπ’ όψιν λοιπόν τα εξής:
Στη Συνθήκη της Λισαβόνας εισάγονται αυστηρώς νομικοπολιτικές Αρχές Δικαίου με το άρθρο 2 ΣΕΕ. Με βάση τη διάταξη αυτή, η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών, και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης με το άρθρο 3 ΣΕΕ η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ως σκοπό να προάγει όχι μόνο την ειρήνη (ιδιαίτερο έννομο αγαθό), αλλά και την ευημερία των λαών της, αποβλέπουσα παραλλήλως και στο αγαθό της κοινωνικής συνοχής καθώς και στην ανάγκη της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών.
Περαιτέρω, στο ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο εισάγεται το κοινωνικό κράτος δικαίου με προτεραιότητα συνδρομής σε αυτόν που έχει ανάγκη και με στόχο την άρση των κοινωνικών ανισοτήτων, την απαγόρευση των διακρίσεων, ενώ υπερασπίζεται και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών, καθώς στοχεύει στη δίκαιη επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων. Ειδικότερα με βάση το άρθρο 6 ΣΕΕ, υπ’ όψιν ότι:
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που περιέχονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 7ης Δεκεμβρίου 2000, όπως προσαρμόστηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2007, στο Στρασβούργο, ο οποίος έχει το ίδιο νομικό κύρος με τις Συνθήκες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσχωρεί στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, ενώ η προσχώρηση στην εν λόγω Σύμβαση δε μεταβάλλει τις αρμοδιότητες της Ένωσης όπως ορίζονται στις Συνθήκες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως κατοχυρώνονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, όπως απορρέουν από τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών-μελών, και αποτελούν μέρος των γενικών αρχών του δικαίου της Ένωσης. Επίσης:
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη-μέλη, με βάση το άρθρο 151 ΣΛΕΕ (Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης), υπερασπίζονται τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη του 1961 και του Κοινοτικού Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων του 1989, με στόχο την πρόοδο, την κοινωνική προστασία, το υψηλό και διαρκές επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέμηση του αποκλεισμού!
Το συμπέρασμα και το «δόγμα Τ.Ι.Ν.Α.»
Από τα προαναφερόμενα προκύπτουν τα εξής ως προς την ευρωπαϊκή ενωσιακή έννομη τάξη:
Προκύπτει ο θεσπισμένος σεβασμός και η θεσπισμένη προστασία των ατομικών, πολιτικών αλλά και κοινωνικών δικαιωμάτων ως «ενωσιακό κεκτημένο».
Κατάληξη των προαναφερομένων είναι ότι το «κοινωνικό κεκτημένο» όσον αφορά στην «ευρωπαϊκή ενωσιακή έννομη τάξη», αν και θεσπίζεται, εντούτοις υπάγεται στην πολιτική βούληση της «άρχουσας ιδεολογίας του νεοφιλελευθερισμού» και συνεπώς η θεωρία και η πράξη του κρατούντος «δόγματος του νεοφιλελευθερισμού» αντιτίθενται στο ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο, πολλώ δε μάλλον όταν οι πολιτικές δυνάμεις που υπηρετούν τον «νεοφιλελευθερισμό» και η «πολιτική ελίτ» διατυπώνουν από καθέδρας το «δόγμα Τ.Ι.Ν.Α.» (There Is No Alternative), ότι δηλαδή δεν υπάρχει εναλλακτική ή άλλως ότι βρισκόμαστε ενώπιον μονόδρομου, οπότε τα κοινωνικά δικαιώματα... σχετικοποιούνται ή και ακυρώνονται! Αυτή δε η σχετικοποίηση και ακύρωση κατά το «κρατούν δόγμα του νεοφιλελευθερισμού» είναι μονόδρομος!.. Μονόδρομος στον οποίο επιβάλλεται εναντίωση! Η υπεράσπιση της ενωσιακής νομιμότητας είναι καθήκον κάθε Ευρωπαίου πολίτη!
Η απάντηση στο «δόγμα Τ.Ι.Ν.Α.»
Προς την κατεύθυνση αυτή, μπορεί να καταστεί πλειοψηφικό ρεύμα και άρχουσα ιδεολογία το παρεμβατικό κοινωνικό κράτος δικαίου, ως θεσμικό αντιστάθμισμα ανάμεσα στο εκκρεμές: της κοινωνικής συνοχής και της ελεύθερης αγοράς.
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).
