Η ανεργία είναι μια κοινωνική κατάσταση με πολιτικά αποτελέσματα. Εκφράζει τη μερίδα ενός πληθυσμού που δεν εργάζεται.
Αναζητά εργασία ώστε να καλύψει τις βασικές του ανάγκες, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να εργαστεί, είτε εξαιτίας μη καταλληλότητας είτε μη ζήτησης των εφοδίων ή των ικανοτήτων που ο αιτών διαθέτει. Θα ήταν ασυνεπές όμως να έδινα αυτόν τον πολύ πρόχειρο ορισμό της ανεργίας χωρίς να επεκταθώ στις πολιτικές προεκτάσεις που έχει.
Γράφει ο Νίκος Κοσμαδάκης *
Κάθε πολιτικός σχηματισμός έχει να αντιμετωπίσει τη συγκεκριμένη κοινωνική κατάσταση μέσα από προτάσεις, ιδέες ή μέσα από κυβερνητικές πρωτοβουλίες. Όσο πιο πολύ περιοριστεί το ποσοστό της ανεργίας, τόσο λιγότερες θα είναι οι κοινωνικές κατακραυγές για την εκάστοτε κυβέρνηση.
Ωστόσο, θεωρώ πως η ανεργία δεν είναι ένα αυστηρά τεχνοκρατικό ζήτημα. Θα ήταν σφάλμα να αποδοθεί η ανεργία ως ένας αριθμός. Η ανεργία δεν είναι μια κοινωνική κατάσταση η οποία παράγει έναν αριθμό και η εκάστοτε κυβέρνηση πρέπει να το αντιμετωπίσει. Η ανεργία έχει βαρύ ιδεολογικό φορτίο, αφού αφορά άμεση τον ανθρώπινο παράγοντα και τη διαβίωση κάποιων ευαίσθητων μελών της κοινωνίας μας. Και εάν θέλουμε να τη δούμε ως κοινωνικο-ιδεολογικό μέγεθος, τότε πρέπει να κοιτάξουμε το ιδεολογικό τόξο από τη Δεξιά και να κατευθυνθούμε προς την Αριστερά.
Η δεξιά αντίληψη δεν ενδιαφέρεται για την αντιμετώπιση της ανεργίας. Ο προσδιορισμός της αγοράς ως ένας αυτορρυθμιζόμενος μηχανισμός που λειτουργεί στη βάση της προσφοράς και της ζήτησης είναι αρκετός, ώστε να μην υπάρχει ο απαιτούμενος χώρος - πρόληψης ή αντιμετώπισης - της ανεργίας. Ουσιαστικά, το κάθε άτομο λειτουργεί με βάση το προσωπικό του συμφέρον. Ο κάθε άνθρωπος δε λογαριάζεται με βάση τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, αλλά με βάση και τις προσδοκίες και τα συμφέροντα που έχει εντός της αγοράς. Δεν υπάρχει πρόβλεψη ώστε ο άνθρωπος να ενδιαφερθεί για τον γείτονα, τον φίλο ή ακόμη και τον ίδιο του τον αδερφό.
Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να δώσει τον καλύτερό του εαυτό ώστε να ικανοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις επιθυμίες του μέσα στον μηχανισμό της αγοράς. Ωστόσο, η επιτυχία του αυτή κρίνεται από δύο παράγοντες: την τύχη και τις ικανότητες. Οι ικανότητες αναφέρονται στην προσωπικότητά του ή καλύτερα στην ευστροφία τού νου του και πόσο εύκολα ξέρει να εκτιμάει μελλοντικές καταστάσεις ή γεγονότα. Η τύχη, από την άλλη, σχετίζεται με την εισοδηματική ή κοινωνική κατάσταση που κληρονομεί από τους γονείς του. Ένας πλούσιος νέος ασφαλώς έχει περισσότερες πιθανότητες να ικανοποιήσει τα συμφέροντά του απ’ ό,τι ένας νέος που δεν έχει την ίδια εισοδηματική κατάσταση.
Από την έννοια της αγοράς ως ένα μηχανισμό που ξέρει να αυτορρυθμίζεται, η ανεργία είναι το άμεσο αποτέλεσμα. Κανένας άνθρωπος δεν έχει τις ίδιες άριστες ικανότητες μ’ έναν που πέτυχε.
Έτσι λοιπόν, μια μερίδα ανθρώπων περιθωριοποιείται καθώς δεν έχει τα εφόδια να πετύχει τους στόχους της. Ο άνθρωπος όμως έχει τη δυνατότητα να στοχάζεται. Είναι ορθολογικό ον. Κατανοεί πως η κατάσταση στην οποία βρίσκεται είναι μια κατάσταση όπου το ίδιο το οικονομικό σύστημα δημιούργησε. Επομένως, δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο να επιρρίπτει ευθύνες στον εαυτό του.
Σκέφτεται πώς θα αλλάξει τη συγκεκριμένη κατάσταση. Θα μπορούσε εύλογα να θεωρηθεί πως τη στιγμή που ο άνεργος αναστοχάζεται για το “τις πταίει” για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, είναι μια κατάσταση παρόμοια μ’ εκείνη του χεγκελιανού σκλάβου. Νιώθει σιγά-σιγά την αδικία, όπως ακριβώς ο σκλάβος όταν σταμάτησε να πιστεύει πως ο αφέντης έχει την κοινωνική υπεροχή. Νιώθει πλέον πως το οικονομικό σύστημα τον απομάκρυνε από την κοινωνική ζωή, ακριβώς όπως ο σκλάβος, ο οποίος αποφασίζει να σπάσει τα δεσμά των ψευδαισθήσεων και να γευτεί την αλήθεια.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ανεργία γεννήθηκε ως αίτημα στο αστικό πλαίσιο των φιλελεύθερων κοινωνιών. Η ανεργία είναι μια άλλη κατάσταση της φτώχιας. Και η Αριστερά γεννήθηκε μέσα από το αίσθημα απελπισίας που νιώθει ο εργάτης, ο χαμηλόμισθος, ο άνεργος, πως το οικονομικό σύστημα τον περιθωριοποίησε και τον απομάκρυνε από την κοινωνία. Η Αριστερά γεννήθηκε μέσα από τη διάψευση της πεποίθησης πως η φτώχια είναι μια ανεκτή και φυσιολογική κατάσταση.
Γι’ αυτόν τον λόγο και η ελευθερία που εγγυάται η Αριστερά είναι θετική και όχι αρνητική. Κινητοποιεί το άτομο να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και να γίνει ο ίδιος δημιουργός της μοίρας του. Γρήγορα όμως το άτομο νιώθει την ανάγκη να πείσει τους ανθρώπους που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση να επαναστατήσουν, ώστε να επανακτήσουν ξανά μια κοινωνία ελευθερίας και ισοτιμίας.
Η Αριστερά επομένως γεννήθηκε μέσα από τα αιτήματα των περιθωριοποιημένων μέσα σε μια κοινωνία καταπίεσης, όπου η ανεργία και κάποιες άλλες κοινωνικές παθογένειες αποτελούσαν μόνιμο και σταθερό φαινόμενο. Η Αριστερά γεννήθηκε ως μια συνειδησιακή κατάσταση και αργότερα μετουσιώθηκε σε κοινωνικό πρόταγμα. Το κοινωνικό πρόταγμα έδωσε τη θέση του σε πολιτικές διακηρύξεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπου πυρήνας τους αποτελεί ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία. Και ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία μεταφράζεται διαφορετικά ως ο σεβασμός στην αυτονομία, στην ιδιοσυγκρασία που καθιστά τον κάθε πολίτη διαφορετικό. Αυτό είναι το καθήκον του εκάστοτε αριστερού σχηματισμού: Να προασπιστεί το άτομο ως μια οντότητα με αξίες, προσδοκίες και ένα σχέδιο ζωής που πρέπει να το φέρει εις πέρας και όχι να βλέπει τα άτομα αθροιστικά και μαζικά. Έτσι μόνο η Αριστερά θα αναρριχηθεί εκ νέου στην εξουσία.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι δημοσιογράφος και πολιτικός επιστήμονας ([email protected])
