Από τη Μοναρχία στη Δημοκρατία

Απόψεις
Από τη Μοναρχία στη Δημοκρατία

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η συνταγματική ιστορία είναι η ιστορία της κρατικής εξουσίας, δηλαδή ιστορία της συγκρότησης και της άσκησης της κρατικής εξουσίας

Του Πέτρου Μηλιαράκη*

Ο κρατικός βίος του νεότερου ελληνισμού άρχισε με την Εθνική Επανάσταση του 1821. Το σύγχρονο δε ελληνικό κράτος υπάρχει όχι από τη διεθνή αναγνώρισή του, αλλά από τότε που δημιουργήθηκε και επιβλήθηκε πράγματι μια νέα οργάνωση αυτοδύναμης εξουσίας, σε ορισμένο εδαφικό χώρο της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προφανώς δε, η συνταγματική ιστορία αποτελεί τμήμα της εν γένει πολιτικής ιστορίας.

Η συνταγματική ιστορία της Ελλάδας μπορεί να διαιρεθεί στις εξής περιόδους:

1) Στην α’ περίοδο, που αρχίζει από την έναρξη της Εθνικής Επανάστασης και εξαντλείται μέχρι την οριστική διεθνή αναγνώριση του Ελληνικού Κράτους, 1821-1832. Υπ’ όψιν ότι η Εθνική Επανάσταση άρχισε τον Μάρτη του 1821 και έληξε τον Σεπτέμβρη του 1829. Η Ελλάδα δε αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά ως ανεξάρτητο κράτος με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830, που συνήφθη μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, δηλαδή της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Η διεθνής όμως αναγνώριση της Ελλάδας ως ανεξάρτητου κράτους έλαβε χώρα το 1832 με δύο Συνθήκες: α) με τη Συνθήκη του Λονδίνου στις 25 Απριλίου/07 Μαΐου 1932 και β) με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης στις 9-21 Ιουλίου 1832. Η προαναφερόμενη Συνθήκη του Λονδίνου είχε συναφθεί μεταξύ των τριών προαναφερόμενων Μεγάλων Δυνάμεων και της Βαυαρίας, όπου ορίστηκε ότι «η Ελλάς, υπό την κυριαρχίαν του πρίγκιπος Όθωνος της Βαυαρίας και την εγγύησι των τριών Αυλών, θα αποτελέσει ανεξάρτητον μοναρχικόν κράτος». Η Συνθήκη δε της Κωνσταντινούπολης είχε συναφθεί και πάλι μεταξύ των τριών Μεγάλων Δυνάμεων αλλά και της Τουρκίας, με την οποία ορίστηκαν τα τότε σύνορα του Ελληνικού Κράτους και με τον τρόπο αυτό “έκλεισε» το λεγόμενο «Ελληνικό ζήτημα».

Ο ελληνικός λαός, με την κατάργηση του “Θεσμού της Βασιλείας” (ορθότερα ιστορικώς της Μοναρχίας), εγκατέστησε το πολίτευμα της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, με θεμέλιο τη λαϊκή κυριαρχία. Όλες δε οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα

Η πρώτη αυτή περίοδος μπορεί να υποδιαιρεθεί και σε άλλες ημιπεριόδους, που διακρίνονται μεταξύ τους: α) η μια είναι η λεγόμενη των δημοκρατικών συνταγμάτων και β) η άλλη αφορά στο καθεστώς του Καποδίστρια, αλλά και στα όσα πολιτικά γεγονότα επακολούθησαν μέχρι την άφιξη του Όθωνα.

2) Η 2η περίοδος περιλαμβάνει το καθεστώς της απόλυτης Μοναρχίας. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την άφιξη του βασιλιά Όθωνα τον Ιανουάριο του 1833 μέχρι και την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.

3) Η 3η περίοδος αφορά τη μετάβαση από την απόλυτη Μοναρχία στη συνταγματική Μοναρχία του Όθωνα, με το Σύνταγμα του 1844. Η περίοδος αυτή εξαντλείται μέχρι το 1862.

4) Η 4η περίοδος είναι και η μακρότερη όλων, καθόσον αφορά την περίοδο 1862-1924. Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει την εποχή της εγκαθίδρυσης, δυνάμει του Συντάγματος του 1864, του πολιτεύματος της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας. Αυτή η περίοδος περιλαμβάνει πολυτάραχη πολιτική ζωή και μπορεί να υποδιαιρεθεί και σε άλλες τρεις επιμέρους περιόδους:

- Η πρώτη αφορά στην περίοδο 1862-1875, οπότε άρχισε να λειτουργεί το λεγόμενο “κοινοβουλευτικό σύστημα”.

- Η δεύτερη αφορά στην περίοδο 1875-1811, οπότε αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα του 1864 και

- Η τρίτη αφορά στην περίοδο από το 1811-1924, οπότε έλαβαν χώρα σοβαρές εκτροπές του Συντάγματος, πολιτικές ανωμαλίες, αλλά και η Μικρασιατική Καταστροφή, οπότε και καταλύθηκε το Σύνταγμα του 1911 αλλά και εκείνο της Βασιλείας.

5) Η 5η περίοδος αφορά στα έτη 1824-1935. Είναι η περίοδος της Δημοκρατίας, Προεδρικής-Αβασίλευτης, με ιστορική αναφορά στο Σύνταγμα του 1927.

6) Η 6η περίοδος αναφέρεται στα έτη 1935-1952, που είναι μια περίοδος εξαιρετικά κρίσιμη και ανώμαλη. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τα εξής δεδομένα: α) από τη Δικτατορία του Μεταξά (1936-1941), β) από την πολεμική περίοδο της Κατοχής από τα εχθρικά στρατεύματα (1941-1944) και γ) από την, μετά την απελευθέρωση, ανώμαλη περίοδο που αφορά στον Εμφύλιο. Η περίοδος αυτή τυπικά έληξε με την ισχύ του Συντάγματος του 1952.

7) Η 7η περίοδος αφορά στα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1952-1967. Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει τον αυταρχισμό του θεσμού της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας σε βάρος των εκλεγμένων κυβερνήσεων. Η συγκεκριμένη ιστορική περίοδος είναι ιδιαιτέρως και κατ’ ουσίαν μετεμφυλιακή, οπότε παρακρατικές οργανώσεις που υπηρετούσαν πρωτίστως τον “Θεσμό της Βασιλείας” (στο εξής “Παλάτι”) δημιούργησαν τη δική τους αυτόνομη διαδικασία παρεμβάσεων.

8) Η 8η περίοδος αφορά στην περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας (στο εξής “Χούντα των Συνταγματαρχών”). Η περίοδος αυτή επένδυσε στο μετεμφυλιακό κλίμα, κατάργησε την τότε υπάρχουσα συνταγματική νομιμότητα και με όπλα επέβαλε τον “δικό” της τρόπο διακυβέρνησης. Η Χούντα όμως των Συνταγματαρχών κατέρρευσε με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και της Κύπρου, ενώ επουδενί μπορεί να παραγνωριστεί η αποφασιστική συμμετοχή τόσο των αντιστασιακών οργανώσεων (εντός και εκτός της Ελλάδας), όσο και σημαντικού αριθμού πολιτών που με τον δικό τους τρόπο είχαν αντιταχθεί στις “βουλές” της Χούντας των Συνταγματαρχών. Και τέλος

9) Η 9η περίοδος είναι η περίοδος της Μεταπολίτευσης που διανύουμε και αφορά στην έλευση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, στην επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου, στη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και στη, με συντακτικές πράξεις και ψηφίσματα, εγκαθίδρυση της νέας μεταπολιτευτικής δημοκρατίας, που τυποποιήθηκε στο ιστορικό Σύνταγμα του 1975.

Από τη Βασιλεία στην πραγματική Δημοκρατία

Εξ αντικειμένου, στο παρόν κείμενο δεν μπορεί να γίνει λεπτομερής αναφορά σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Επειδή όμως τούτες τις ημέρες “εμπλέκεται” όχι μόνο ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας (ΠτΔ), αλλά και το πρόσωπο που αφορά στον φορέα αυτής της εξουσίας, στην “πολιτική συζήτηση”, με αιτία: το Προεδρικό Διάταγμα που (θα) αφορά στην πλήρωση των θέσεων της Ανώτατης Δικαστικής και Εισαγγελικής Λειτουργίας, κρίσιμο είναι να αναλογιστούμε τα παρακάτω:

Η μεταπολίτευση του 1974, με το Σύνταγμα του 1975, με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, εγκαθίδρυσε το πολίτευμα της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Ειδικότερα, ας εστιάσουμε στα παρακάτω, με αναφορά σε δραματικά ιστορικά γεγονότα:

Στις 10/10/1862 η Συντακτική Συνέλευση, ήτοι «η εν Αθήναις Β’ Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις», εξέδωσε παμψηφεί στις 22 Ιανουαρίου 1863 δύο ψηφίσματα: με το πρώτο δέχτηκε ότι «ο ελληνικός θρόνος διατελεί χηρεύων» και με το δεύτερο δέχτηκε ότι «η Α.Β.Υ. ο ηγεμονόπαις Αλφρέδος εξελέγη Βασιλεύς». Ωστόσο, η Α.Β.Υ. του ηγεμονόπαιδος... δεν απεδέχθη «το Ελληνικό Στέμμα». Έτσι:

Η Συντακτική Συνέλευση συγκρότησε «Ειδική Επιτροπή» με σκοπό την «εξεύρεσιν του Βασιλέως». Το ελληνικό στέμμα περιφερόταν με τη συνδρομή της Αγγλίας σε διάφορους πρίγκιπες, που το απέκρουαν ο ένας κατόπιν του άλλου. Τελικώς όμως βρέθηκε βασιλιάς για την Ελλάδα στο πρόσωπο του 17ετή Δανού πρίγκιπα Χριστιανού-Γουλιέλμου-Φερδινάνδου-Αδόλφου-Γεωργίου, που ήταν ο δευτερότοκος γιος του πρίγκιπα αλλά και μετέπειτα βασιλιά της Δανίας, Χριστιανού του 9ου. Έτσι, ο νεαρός Δανός Χριστιανός-Γουλιέλμος-Φερδινάνδος-Αδόλφος-Γεώργιος του Οίκου Χολστάιν-Σόντερμπουργκ-Γκλύξσμπουργκ έγινε ο «συνταγματικός Βασιλέας των Ελλήνων» με το όνομα Γεώργιος ο Α’ (όνομα χριστιανικό, και εγγύτερα στην ελληνική παράδοση), οπότε η Ελλάδα τελούσε «υπό την κυριαρχίαν του πρίγκηπος», την «εγγύηση των τριών Αυλών», ενώ το «Κράτος» ήταν «μοναρχικόν, ανεξάρτητον και συνταγματικόν».

Σύντομες ιστορικές παρατηρήσεις

Ο ελληνικός λαός, με την κατάργηση του «Θεσμού της Βασιλείας» (ορθότερα ιστορικώς της Μοναρχίας) εγκατέστησε το πολίτευμα της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, με θεμέλιο τη λαϊκή κυριαρχία. Όλες δε οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα. Ειδικότερα, ως προς το κοινοβουλευτικό πολίτευμα, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ιστορική του βάση είναι η «αγγλική παράδοση» και «πρακτική», όπου σύμφωνα με το αγγλικό δημόσιο δίκαιο η αποψίλωση από τον βασιλιά της εξουσίας είχε ως συνέπεια την ουσιαστική μετάθεση των εξουσιών στο Κοινοβούλιο (βλ. την ιστορική περίοδο του Γουλιέλμου της Οράγγης, και ιδίως την περίοδο από το 1702 έως το 1714, την περίοδο της βασιλείας της Άννας).

Στην ελληνική συνταγματική και πολιτική ιστορία διαχρονικώς το Παλάτι αποτέλεσε αιτία άμεσων παρεμβάσεων στα πολιτικά πράγματα, μέχρι μάλιστα του σημείου εκείνου να διερωτηθεί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, λόγω της δράσης παρακρατικών οργανώσεων υπό την προστασία του Παλατιού: «το ποιος κυβερνά αυτή τη χώρα;». Θα πρέπει δε ο ιστορικός του μέλλοντος ιδιαιτέρως να παραδεχτεί ως επιβαλλόμενες τις πρωτοβουλίες του Κωνσταντίνου Καραμανλή (της προδικτατορικής περιόδου), για την «αποψίλωση των εξουσιών του Παλατιού».

Ο θεσμός του ΠτΔ

Τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα, με αιτία το «βασιλικό πραξικόπημα» του 1965, την επιβολή της δικτατορίας και το υποτιθέμενο ή άλλως πως αποτυχημένο αντιπραξικόπημα του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου προς τη Χούντα, έθεσαν το ζήτημα εάν και κατά πόσον η «Βασιλευόμενη Δημοκρατία» μπορούσε στο παρόν και για το διηνεκές να αποτελεί θεσμό για την Ελλάδα. Το ζήτημα αυτό επιλύθηκε τη μεταπολιτευτική περίοδο με τη σφραγίδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, μέσω της άμεσης Δημοκρατίας, του ιστορικού δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου 1974, οπότε ο ελληνικός λαός με ποσοστό 69,2% τάχθηκε υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.

Πράγματι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εγκατέστησε μια νέα μεταπολιτευτική Δημοκρατία και συνέβαλε αποφασιστικώς έτσι ώστε να υπάρξει αλλαγή της μορφής του πολιτεύματος, οπότε βασίμως τίθεται το ερώτημα κατά πόσον η Βουλή του 1975 ήταν Συντακτική ή Αναθεωρητική. Ανεξαρτήτως δε, εάν η Βουλή του 1975 ήταν Συντακτική ή Αναθεωρητική, με τον σκληρό πυρήνα της συνταγματικής τάξης ο θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας αφορά υπέρτατο έννομο πολιτικό και πολιτειακό αγαθό, το οποίο ο κάθε πολίτης δεν έχει μόνο το δικαίωμα, αλλά και το καθήκον να περιφρουρεί και να προασπίζεται.

Η Αρχή της Δεδηλωμένης

Στο παρόν περίγραμμα χρήσιμα είναι να λεχθούν και τα εξής:

Στη Δημοκρατία μας, στο πλαίσιο του πολιτεύματος της Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας και αναφορικώς με τις αποκλειστικές-ρυθμιστικές αρμοδιότητες του προέδρου της Δημοκρατίας, κυριαρχεί η Αρχή της Δεδηλωμένης. Αναφορικώς με το ζήτημα αυτό, και επειδή το αποτέλεσμα των εκλογών της 7ης Ιουλίου 2019 θα αποτελέσει αφετηρία για την άσκηση των ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων του προέδρου της Δημοκρατίας, η Αρχή της Δεδηλωμένης θα αποτελέσει σημείο αναφοράς. Εκ προοιμίου δε υπ’ όψιν τα εξής:

Ο Χαρίλαος Τρικούπης, πρωθυπουργός της Ελλάδας, είχε την αρμοδιότητα και το καθήκον να συντάξει το κείμενο του «λόγου του Θρόνου», το οποίο ανέγνωσε ο βασιλιάς Γεώργιος, κηρύσσοντας την έναρξη των εργασιών της νέας Βουλής της 11ης Αυγούστου 1875. Στον λόγο αυτό καταγράφηκε η ακόλουθη αναφορά, με βάση την οποία ο βασιλιάς έδιδε τη διαβεβαίωση του σεβασμού του στην πλειοψηφία της Βουλής και του λαού για το παρόν και το μέλλον. Η κρίσιμη αυτή αναφορά έχει ακριβώς ως εξής: «Απαιτών, ως απαραίτητον προσόν των καλουμένων παρ’ εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου, την δεδηλωμένην προς αυτούς, εμπιστοσύνην της πλειοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, απεκδέχομαι, ίνα η Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος ή εναρμόνιος λειτουργία του πολιτεύματος».

Έτσι λοιπόν διακηρύχθηκε η Αρχή της Δεδηλωμένης, που αποτελεί τη βάση του κοινοβουλευτικού συστήματος.

Η Αρχή της Δεδηλωμένης και οι ρυθμιστικές αρμοδιότητες του πολιτεύματος δεν ανήκουν πλέον ούτε αφορούν οποιοδήποτε ξενόφερτο βασιλιά, οιουδήποτε Οίκου, αλλά αφορούν Έλληνα πολίτη. Τον θεσμό σήμερα που αφορά στις ρυθμιστικές αρμοδιότητες του πολιτεύματος υπηρετεί με υποδειγματικό τρόπο ο Προκόπης Παυλόπουλος.

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

Το υπόδειγμα του Προκόπη Παυλόπουλου

Η ανάδειξη στο αξίωμα του ΠτΔ του Προκόπη Παυλόπουλου αποδείχτηκε ότι ήταν η ενδεδειγμένη επιλογή του καταλληλότερου προσώπου σε κρίσιμη ιστορική περίοδο για τη χώρα. Πέραν της εξαιρετικής λαοφιλίας στο πρόσωπο του Προκόπη Παυλόπουλου, οι παρεμβάσεις του στα κρίσιμα εθνικά θέματα και ο τρόπος λειτουργίας του δεν αφορούν μόνο παράδειγμα δημόσιου λειτουργού, αλλά και υπόδειγμα δημόσιας λειτουργίας. Όσοι, δε, επιθυμούν να “εμπλέξουν” τον ΠτΔ στην “τρέχουσα πολιτική” ή να υποδείξουν “πώς” θα πρέπει να ασκεί τα καθήκοντά του, τους διαφεύγει ότι ο Προκόπης Παυλόπουλος διδάσκει το δημόσιο δίκαιο και δε διδάσκεται.

Η ελληνική κοινωνία καθώς και οι “ομότεχνοι” του συνταγματικού-διοικητικού (δημοσίου) δικαίου, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, εκ προοιμίου εμπιστεύονται την απόφαση του Προκόπη Παυλόπουλου, αναφορικώς με το ζήτημα που προέκυψε για την πλήρωση των θέσεων της Ανώτατης Δικαστικής και Εισαγγελικής Λειτουργίας, της αστικής και ποινικής Δικαιοσύνης.

Ο Προκόπης Παυλόπουλος, ως κορυφαίος νομικός και ως εμπειρότατος δικηγόρος ενώπιον των Ανωτάτων Ακυρωτικών Δικαστηρίων, είναι προδήλως βέβαιον ότι, στο πλαίσιο της σύνθετης διοικητικής πράξης που αφορά στην τοποθέτηση των θέσεων της Ανώτατης Δικαστικής και Εισαγγελικής Λειτουργίας της αστικής και ποινικής Δικαιοσύνης, θα πράξει παν ό,τι εγγυάται το κύρος και την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Σε κάθε περίπτωση δε, είναι αδιστάκτως βέβαιον ότι ο Προκόπης Παυλόπουλος και ως προς τις ρυθμιστικές αποκλειστικές του αρμοδιότητες αποτελεί εγγύηση για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος.

* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News