Τα πρόσφατα δεδομένα με αφορμή τις προκλήσεις της Τουρκίας ως προς την ΑΟΖ της Κύπρου, αλλά και η προκλητική ρητορική της Άγκυρας κατά της Ελλάδας σε επίπεδο προέδρου και αξιωματούχων της γείτονος επιβάλλουν ως «κατάσταση» την ανάδειξη των νομικών δεδομένων τα οποία η Άγκυρα παραβιάζει και με ιταμό τρόπο προκαλεί.
Γράφει ο κ. Πέτρος Μηλιαράκης
Επειδή δε η κοινή γνώμη αγνοεί τα νομικά δεδομένα που αποδεικνύουν τις παραβιάσεις και προκλήσεις της Τουρκίας, χρήσιμο είναι να υπάρξει αυτή η ενημέρωση με ένα κείμενο συνοπτικό που θα βάζει τα «πράγματα» στη θέση τους και κυρίως θα ενημερώνει. Ως εκ τούτου ο αναγνώστης με υπομονή μπορεί να εστιάσει την προσοχή του στα παρακάτω, ανταποκρινόμενος στο καθήκον ενημέρωσης το οποίο επιδιώκει το παρόν κείμενο.
Προσλαμβάνουσες παραστάσεις
Κρίσιμα ζητήματα εγείρονται αναφορικώς με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) σε σχέση με τα εθνικά ελληνικά ζητήματα που εστιάζονται στον όρο, στο περιεχόμενο και στο οικονομικό μέλλον της πλουτοπαραγωγικής αυτής πηγής. Με τη Συνθήκη του Montego - Bay της Ιαμαϊκής κωδικοποιήθηκε το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας σε νέο συμβατικό κείμενο υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Αποτελείται δε από 320 άρθρα και 9 παραρτήματα. Δηλαδή αναφέρομαι σε μακροσκελέστατο κείμενο.
Το συμβατικό αυτό κείμενο υιοθετήθηκε με μεγάλη πλειοψηφία, ενώ καταψηφίστηκε από τέσσερα (4) κράτη: τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, την Τουρκία και τη Βενεζουέλα. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι αποχή δήλωσαν: α) η (τότε) Σοβιετική Ένωση με τους δορυφόρους τού (τότε) ανατολικού μπλοκ και β) επτά (7) δυτικά κράτη: το Βέλγιο, η Ιταλία, η Ισπανία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η (τότε) Δυτική Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ταϊλάνδη.
Υπ’ όψιν ότι η πρόνοια ήταν (βλ. άρθρο 308) να τεθεί η Σύμβαση σε ισχύ με την παρέλευση ενός έτους από την επικύρωσή της από 60 κράτη (υπ’ όψιν, προς αποφυγήν λαθών ορολογίας, ότι οι Διεθνείς Συμβάσεις επικυρώνονται στο διεθνές πεδίο και κυρώνονται στην εσωτερική έννομη τάξη. Κατά τούτο δε σφάλλει το Ελληνικό Σύνταγμα - όπως υποστηρίζεται ομοφώνως στην επιστήμη του Συνταγματικού Δικαίου).
Τα ιστορικά δεδομένα
Οι βασικές αρχές του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας έχουν τη ρίζα τους στο εθιμικό Διεθνές Δίκαιο και διαμορφώθηκαν κυρίως από την πρακτική των μεγάλων ναυτικών κρατών. Οι βασικές αυτές αρχές αφορούν:
α) Στην Αρχή της Ελευθερίας της Ανοιχτής Θάλασσας, όπου γίνεται παγίως δεκτό ότι η θάλασσα που βρίσκεται πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη είναι ελεύθερη για όλα τα κράτη.
Εδώ επισημειώνω ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να ασκεί κυριαρχία στην ανοιχτή θάλασσα. Όμως πράξεις εξουσίας είναι επιτρεπτές μόνο σε πλοία που φέρουν τη σημαία του.
β) Στην Αρχή της Πλήρους Κυριαρχίας στην Αιγιαλίτιδα Ζώνη ή στα Χωρικά Ύδατα. Η αρχή αυτή καθιερώθηκε πρωτίστως για λόγους άμυνας και ασφάλειας των παράκτιων κρατών. Αξιοσημείωτο είναι ότι το εύρος-πλάτος της χωρικής θάλασσας αποτελούσε συνάρτηση του βεληνεκούς των επάκτιων πυροβόλων, τα οποία είχαν βεληνεκές τρία (3) ναυτικά μίλια. Το πλάτος αυτό αργότερα επεκτάθηκε σε έξι (6) και στη συνέχεια σε δώδεκα (12) ναυτικά μίλια. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι μερικά κράτη της Νότιας Αμερικής “υποστήριξαν” και τα διακόσια (200) ακόμη ναυτικά μίλια.
[Ειδικότερα για τη χώρα μας, θα πρέπει να επισημειωθεί ότι υπάρχουν δύο (2) διαφορετικές ρυθμίσεις. Η μία αφορά στη χωρική θάλασσα που είναι στα έξι (6) ναυτικά μίλια, και η άλλη στον εναέριο χώρο που είναι στα δέκα (10) ναυτικά μίλια. Η πρώτη ως ρύθμιση έλαβε χώρα το 1936 και η δεύτερη το 1931].
γ) Στην Αρχή της Αβλαβούς Διέλευσης μέσα από τη Χωρική Θάλασσα (Innocent passage). Σύμφωνα με την αρχή αυτή, διευκολύνεται η Διεθνής Ναυσιπλοΐα. Με βάση την αρχή αυτή γίνεται δεκτό ότι κάθε ξένο πλοίο, είτε αυτό είναι εμπορικό, είτε αυτό είναι πολεμικό, έχει το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης από τα χωρικά ύδατα άλλων κρατών, χωρίς να προσβάλλεται η κυριαρχία του παράκτιου κράτους.
Μερικά κράτη (σ’ αυτό συμπεριλαμβάνεται και η Τουρκία) αποδέχονται το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης. Απαιτούν όμως για τη διέλευση αυτή να προηγείται γνωστοποίηση ή άδεια. Ενταύθα στα πλαίσια της Αρχής της Αμοιβαιότητας θα πρέπει και η Ελλάδα να απαιτεί τέτοιες άδειες και γνωστοποιήσεις σ’ όσα κράτη της Διεθνούς Κοινότητας απαιτούν αντίστοιχη ενημέρωση.
Ωστόσο, η αβλαβής διέλευση δεν είναι αυθαίρετη, καθόσον θα πρέπει να ακολουθείται πάντοτε η συντομότερη οδός, να μη γίνονται διακοπές ως προς τον εκάστοτε πλου, όπως δεν πρέπει να γίνονται και άσκοπες περιπλανήσεις. Δηλαδή, η Αρχή της Αβλαβούς Διέλευσης δεν είναι δεκτική προκλήσεων. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι τα υποβρύχια και τα άλλα βαθυσκάφη έχουν την υποχρέωση της διέλευσης εν αναδύσει και όχι εν καταδύσει.
Τα προαναφερόμενα που αφορούν στο εθιμικό κυρίως Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας είχαν κωδικοποιηθεί με τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1958, όπου κωδικοποιούνται για πρώτη φορά:
- Η Σύμβαση για τη Χωρική Θάλασσα και τη Συνορεύουσα Ζώνη,
- Η Σύμβαση για την Ανοιχτή Θάλασσα,
- Η Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα και
- Η Σύμβαση για την Αλιεία και την προστασία των βιολογικών πόρων στην Ανοιχτή Θάλασσα.
Με βάση τις ρυθμίσεις αυτές, παρατηρούνται τα παρακάτω:
1) Ως προς τη Χωρική Θάλασσα (Αιγιαλίτιδα Ζώνη) και τη Συνορεύουσα Ζώνη, ιδρύεται η κυριαρχία του κράτους. Με την έμμεση όμως καθιέρωση της αρχής μη επέκτασης πέραν των δώδεκα (12) ναυτικών μιλίων (βλ. άρθρο 24 παρ. 2) των χωρικών υδάτων, με συνέπεια να μην υπάρξει ενιαίος κανόνας ως προς το πλάτος της Αιγιαλίτιδας Ζώνης για όλα τα κράτη. Ενταύθα πρέπει να επισημειωθεί ότι συμβιβαστική λύση είχε προταθεί από τις ΗΠΑ και τον Καναδά με βάση τον κανόνα έξι (6) συν έξι (6) ναυτικά μίλια. Δηλαδή έξι (6) μίλια αιγιαλίτιδας ζώνης και έξι (6) μίλια αλιευτικής ζώνης - πράγματα όμως που τελικώς δεν έγιναν δεκτά (η Συνορεύουσα Ζώνη παγίως αφορά άσκηση τελωνειακών, φορολογικών και υγειονομικών ελέγχων).
2) Ως προς την Ανοιχτή Θάλασσα, η Σύμβαση της Γενεύης καθιέρωσε την ελευθερία της ναυσιπλοΐας, την ελευθερία της αλιείας, την ελευθερία της τοποθέτησης υποβρύχιων καλωδίων και σωληναγωγών καθώς και την ελευθερία των υπερπτήσεων. Μάλιστα οι προαναφερόμενες ελευθερίες είναι ενδεικτικές, καθόσον σ’ αυτές εθιμικώς προστίθενται: α) η ελευθερία της επιστημονικής έρευνας στην ανοιχτή θάλασσα και β) η ελευθερία τέλεσης των ναυτικών γυμνασίων.
3) Ως προς την Υφαλοκρηπίδα. Η Σύμβαση της Γενεύης καθιέρωσε (για πρώτη φορά) και την έννοια-θεσμό της Υφαλοκρηπίδας. Τυποποίησε έτσι για πρώτη φορά τον θεσμό αυτό, «σε “συμμόρφωση” τής από το 1945 μονομερούς δήλωσης του προέδρου των ΗΠΑ (Τρούμαν) με την οποία οι ΗΠΑ διακήρυξαν από καθέδρας ότι οι φυσικοί πόροι του βυθού της υφαλοκρηπίδας που βρίσκεται κάτω από την ανοιχτή θάλασσα, αλλά παράκεινται στις ακτές των ΗΠΑ, ανήκουν στις ΗΠΑ και υπάγονται τόσο στη δικαιοδοσία τους όσο και στο έδαφός τους».
Σύμφωνα με την έννοια της υφαλοκρηπίδας κατά τη Σύμβαση της Γενεύης, η υφαλοκρηπίδα αποτελείται από τον βυθό και το υπέδαφος που εκτείνεται πέρα από τη χωρική θάλασσα, αλλά μέχρι το βάθος των διακοσίων (200) μέτρων. Ωστόσο, το βάθος αυτό είναι (ήταν) ενδεικτικό, γιατί μπορεί (μπορούσε) να επεκταθεί η «υφαλοκρηπίδα” και πέραν του ορίου αυτού, εφόσον είναι (ήταν) δυνατή με τεχνικούς όρους η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του πυθμένα της θάλασσας.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης περί υφαλοκρηπίδας, τα στοιχεία που προσδιόριζαν τα κριτήρια για τα δικαιώματα επ’ αυτής ήταν το σταθερό σημείο των διακοσίων μέτρων και το κριτήριο της εκμετάλλευσης. Τα διακόσια (200) μέτρα, δηλαδή, αφορούσαν σταθερό σημείο αναφοράς, ενώ το κριτήριο της εκμετάλλευσης σχετικοποιούσε το εύρος της κυριαρχίας επί της υφαλοκρηπίδας.
Στην υφαλοκρηπίδα το παράκτιο κράτος, κατά τη Σύμβαση της Γενεύης, δεν ασκεί (ασκούσε) πλήρη κυριαρχία όπως στην αιγιαλίτιδα ζώνη, αλλά μόνο κυριαρχικά δικαιώματα για εξερεύνηση και εκμετάλλευση. Δηλαδή η κυριαρχία, κατά τη Σύμβαση αυτή, περιοριζόταν μόνο σε οικονομικούς όρους και σκοπούς.
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).
