Το Σάββατο που πέρασε, η Εκκλησία της Κρήτης και η πόλη του Ηρακλείου αποχαιρέτησαν, στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Τίτου Ηρακλείου, τον π. Ηλία Βολονάκη, διακεκριμένο κληρικό της Αρχιεπισκοπής Κρήτης, με μεγάλη προσφορά στην τοπική Εκκλησία και κοινωνία. Η πάνδημη συμμετοχή στο διήμερο προσκύνημα του σκηνώματός του, καθώς και στην εξόδιο ακολουθία, πλήθους πιστών, κληρικών, ιεραρχών, των κεφαλών της αυτοδιοίκησης του τόπου και τόσων άλλων που ήλθαν από όλη την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, την Αθήνα, ακόμη και το εξωτερικό, μαρτυρούν την καθολική αναγνώριση προς το πρόσωπο και την προσφορά του.
* Του Γεωργίου Στριλιγκά
Το έργο του στην ενορία του Αγίου Τίτου, όπου εργάστηκε για περίπου μισό αιώνα, είναι πολυσχιδές, με πανελλήνια ακτινοβολία, συχνά πρωτοπόρο και σε κάθε περίπτωση εντυπωσιακό σε εύρος και δυναμική, ιδιαιτέρως στον τομέα της νεότητας. Υπερβαίνοντας τις τυπικές δομές και υποχρεώσεις μιας ενορίας στη σύγχρονη μεγαλούπουλη, με τη δική του καθοδήγηση, η ενορία του Αγίου Τίτου ανοίχτηκε σε πολλαπλούς και καινοτόμους τρόπους ποιμαντικής εργασίας, καθιστώντας την μια φιλόξενη εκκλησιαστική κυψέλη στο κέντρο του Ηρακλείου. Θα ήταν παρακινδυνευμένο εάν επιδίωκα να απαριθμήσω τους τομείς δράσης που ιδρύθηκαν με δική του πρωτοβουλία και όλες τις δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν και συνεχίζεται η υλοποίησή τους. Άλλωστε, αυτό είναι αδύνατο να γίνει στο πλαίσιο ενός σύντομου επιμνημόσυνου σημειώματος και, μάλλον, δεν θα το ήθελε ο ίδιος.
Η συμβολή του π. Ηλία είναι ευδιάκριτη σε όλους τους τομείς της ενοριακής λειτουργίας του Αγίου Τίτου, όπως είναι το πλουσιότατο πρόγραμμα λειτουργικών συνάξεων και λατρευτικών εκδηλώσεων σε εβδομαδιαία και ετήσια βάση, η ανάδειξη της ενοριακής αγιολογίας και της τοπικής ιστορίας, η εν γένει οργάνωση και λειτουργία του ναού, το κατηχητικό έργο, η φιλόπτωχη διακονία, η ιεραποστολική προσφορά, η διακονία νεότητας, ο τομέας συμπαράστασης στην οικογένεια, οι δράσεις κοινωνικής πρόνοιας, τα έργα συντήρησης, αναστήλωσης και ευποιίας στον ναό, στα παρεκκλήσια και στις εγκαταστάσεις της ενορίας, το εικονογραφικό πρόγραμμα, τα θεολογικά εργαστήρια, οι κύκλοι μελέτης της Αγίας Γραφής, οι συνάξεις και οι εκδηλώσεις διαλόγου, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, τα μαθητικά συνέδρια, η προώθηση των εκκλησιαστικών και παραδοσιακών τεχνών, η αναμετάδοση των ακολουθιών στον ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας, οι εκδόσεις του ναού, η δημιουργία μνημείου για τους πεσόντες στην 25ης Αυγούστου κ.ά. Ενδεικτικά, επί των ημερών του ιδρύθηκαν και λειτουργούν: Ίδρυμα Διακονίας Νεότητας, Κέντρο Νεότητας, Κέντρο Συμπαράστασης Οικογένειας, Εταιρεία Ελληνικής Γλώσσας και Μουσικής, κατηχητικά σχολεία, σύναξη νέων, σπουδαστών και φοιτητών, σχολές γονέων και συνάξεις νέων οικογενειών-ζευγαριών, τμήματα διαλόγου και προβληματισμού, χορωδίες εκκλησιαστικής και ορχήστρες παραδοσιακής μουσικής, αθλητικός σύλλογος «Νέστορας», σχολές αγιογραφίας και ξυλογλυπτικής, βιβλιοπωλείο, δανειστική βιβλιοθήκη, εργαστήριο πληροφορικής, το Ενοριακό Δελτίο και η ιστοσελίδα του ναού, ομάδες ιατρικής συνδρομής κα τόσα άλλα. Επί των ημερών του, επίσης, ξεκίνησε η ανοικοδόμηση του Λειτουργικού και Συνεδριακού Κέντρου και των Παιδικών Κατασκηνώσεων στην περιοχή της Ροδιάς.
Από τη συγκομιδή των δράσεων, αναμφισβήτητα, ξεχωρίζουν και έχουν ιδιαίτερη σημασία οι δραστηριότητες στον ευαίσθητο τομέα της νεότητας. Με πρωτοβουλία πρωτίστως του π. Ηλία, η ενορία ήλθε να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην πόλη, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν παρόμοιες δομές για παιδιά και εφήβους, οι οποίες να τους προσφέρουν ευκαιρίες για υπεύθυνη ψυχαγωγία, επικοινωνία, διάλογο, έκφραση, δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Ταυτόχρονα, είχαν αρχίσει να εμφανίζονται και βαθμιαία να αυξάνονται πρωτόγνωροι και σοβαροί κίνδυνοι.
Μέσα από αυτόν τον προβληματισμό, το 1980, προέκυψε το Κέντρο Νεότητας του Αγίου Τίτου, πρώτα σε ενοικιαζόμενο χώρο στην οδό Μαλικούτη και αργότερα σε ιδιόκτητο οίκημα στην οδό Επιμενίδου. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, το Κέντρο Νεότητας μετατράπηκε σε έναν πολύβουο και δημιουργικό πολυχώρο, που φιλοξενούσε εβδομαδιαίως εκατοντάδες παιδιά όλων των ηλικιών, με εντυπωσιακή συμμετοχή παιδιών εφηβικής ηλικίας, καθώς επίσης δεκάδων σπουδαστών και φοιτητών. Το Κέντρο Νεότητας, εκτός από τις μόνιμες δομές υποδοχής των παιδιών και τις τακτικές λατρευτικές, μορφωτικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές, φιλανθρωπικές, αθλητικές και ψυχαγωγικές δράσεις του, επιπλέον, πρόσφερε ετησίως πάνω από 30 προτάσεις για συμμετοχή σε δημιουργικά εργαστήρια, ομάδες ενδιαφερόντων, διαλόγου και προβληματισμού, καθώς επίσης πλήθος έκτακτων εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων, όπως είναι αξιόλογες συνεδριακές δράσεις και σεμινάρια, καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί και αθλητικά πρωταθλήματα, προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού, νεανικές παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, εξορμήσεις εντός και εκτός της πόλης, ημερίδες, εκδόσεις κ.ά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα μαθητικά συνέδρια και στις εκδηλώσεις διαλόγου που διεξάγονταν κατά καιρούς στο Κέντρο Νεότητας έχουν συμμετάσχει ως ομιλητές ή συντονιστές κορυφαίοι ακαδημαϊκοί, ειδικοί επιστήμονες, εκπαιδευτικοί, συγγραφείς, ερευνητές, καλλιτέχνες, πνευματικοί άνθρωποι και προσωπικότητες από τον εκκλησιαστικό χώρο, από όλη την Ελλάδα και όχι μόνο. Ο κατάλογος είναι εκτενής και καλύπτει πλήθος τομέων και ενδιαφερόντων. Για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση όλων των παραπάνω εργάστηκαν δεκάδες συνεργάτες και στελέχη, που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του π. Ηλία και της Εκκλησίας και πρόσφεραν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους. Αξίζει να αναφερθεί ότι για την εξυπηρέτηση όλων των αναγκών, από τις επιτροπές για τον κεντρικό σχεδιασμό, μέχρι τους υπεύθυνους για την καθημερινή λειτουργία και τους συνεισφέροντες στις επιμέρους δραστηριότητες, πρόσφεραν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους πάνω από 100 άνθρωποι ετησίως. Το Κέντρο Νεότητας λειτουργεί μέχρι σήμερα, ανταποκρινόμενο στις εκάστοτε ανάγκες και προσφέροντας τις υπηρεσίες του δωρεάν.
Άραγε, ποια ήταν η κινητήρια δύναμη που ώθησε την ανάπτυξη του παραπάνω έργου; Ασφαλώς, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την ιστορική συγκυρία και τις εκάστοτε πνευματικές και κοινωνικές ανάγκες. Για παράδειγμα, η άνθιση των Κέντρων Νεότητας υπήρξε πανελλήνιο φαινόμενο, και όχι μόνο, και ήλθε να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα αιτήματα της τότε εποχής. Από την άλλη πλευρά, όλοι όσοι έτυχε να γνωρίζουμε από κοντά τον π. Ηλία, αναγνωρίζουμε πόσο συνέβαλαν το χριστιανικό και το ιερατικό όραμα που τον χαρακτήριζαν, οι αρετές και τα χαρίσματά του, η βαθιά πίστη και η αγάπη σε αυτό που έκανε. Δεν είμαι ο καταλληλότερος να μιλήσω για τις εκκλησιαστικές αρετές, τις ιερατικές κλίσεις και τις λοιπές πνευματικές αρετές του. Είναι γνωστό ότι η ζωή και το έργο του είχαν ως κέντρο τον ναό και τη λειτουργία του, με ιδιαίτερη έγνοια στις ακολουθίες του νυχθημέρου, με επίκεντρο τη Θεία Ευχαριστία. Στη διαδρομή του, όλα ξεκινούσαν και είχαν την αναφορά τους εκεί. Επιπρόσθετα, από όλους μαρτυρείται η ανεξάντλητη εργατικότητα, η μεθοδικότητα, η προσήλωση στον σκοπό, η οργανωτικότητα, η φιλοκαλία, η ευταξία και η νοικοκυροσύνη στα πάντα. Αναμφίβολα, διέθετε και ορισμένες δυσεύρετες επικοινωνιακές και ηγετικές δεξιότητες, με έναν εξαιρετικά σύγχρονο προσανατολισμό, όπως είναι η προώθηση της συλλογικότητας, η αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, το δημοκρατικό και ελεύθερο πνεύμα, η αξιοποίηση κατάλληλων στελεχών και συνεργατών, η ενεργητική ακρόαση, η προσωπική παρουσία, η ταχύτητα στην ανταπόκριση και τη λήψη απόφασης, η εμπιστοσύνη στους συνεργάτες του, η επιδίωξη της διαφάνειας –ο π. Ηλίας καθιέρωσε τη δημοσίευση του ετήσιου απολογισμού και προϋπολογισμού της ενορίας–, η ενθάρρυνση της πρωτοβουλίας και της καινοτομίας κ.ά. Οι ενορίτες και τα πνευματικά του παιδιά, επιπλέον, αναγνωρίζουν το εκκλησιοκεντρικό ήθος, την αναστάσιμη χαρά, την προσήνεια, την ενσυναίσθηση, την ευγένεια, την πνευματική αρχοντιά, τη φιλοξενία, το πνεύμα αγάπης και ελευθερίας που τον διέκριναν. Ο π. Ηλίας τιμούσε και διακονούσε τον όλο άνθρωπο και τις ανάγκες του. Δείγματα αυτού του προσανατολισμού ήταν οι πρωτοβουλίες του και οι ειδικές δράσεις τις ενορίας για τον άνδρα και τη γυναίκα, τις μητέρες, τα παιδιά και τις ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού.
Ταπεινά φρονώ ότι ο τρόπος που εργάστηκε και πολιτεύτηκε ο π. Ηλίας κομίζει ένα άλλο ήθος και συνάμα μια σοβαρή πρόταση για τη μαρτυρία της εκκλησιαστικής ενορίας στον σύγχρονο κόσμο. Κατά τη γνώμη μου, ορισμένες διαστάσεις του έργου του μπορούν να εμπνεύσουν, σε διάφορα επίπεδα, τους εργαζόμενους στην ποιμαντική διακονία της Εκκλησίας. Οι σπουδαιότερες από αυτές είναι:
- Το στιβαρό εκκλησιολογικό πλαίσιο και η ορθή εκκλησιολογική αναφορά κάθε ενοριακού θεσμού και κάθε δράσης. Η Εκκλησία έχει συγκροτηθεί και λειτουργεί ως σώμα Χριστού, όπου όλοι εντάσσονται κατά το χάρισμα και το λειτούργημά τους και ταυτόχρονα τίποτε δεν αυτονομείται.
- Η ποιμαντική δράση της ενορίας οφείλει να αφουγκράζεται με ευαισθησία τα αιτήματα των καιρών, ώστε να προσαρμόζεται στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Επιπλέον, είναι επιβεβλημένο να αξιοποιεί σύγχρονα μέσα και πρακτικές, καθόσον «δεν βάζουμε νέο κρασί σε παλαιούς ασκούς».
- Στην εποχή μας, ενδείκνυται η περαιτέρω ενίσχυση της συνοδικότητας και της συλλογικότητας, της χρηστής διαχείρισης, του μεθοδικού σχεδιασμού, της συστηματικής οργάνωσης και της διαφάνειας, σε όλα τα επίπεδα του εκκλησιαστικού έργου.
- Η σύγχρονη ενορία καλείται να υπερβεί τα παρωχημένα πρότυπα της παλαιάς αγροτικής κοινωνίας, καθώς και τη θεσμοποίηση που έφερε η αστικοποίηση, και να λειτουργήσει πρωτίστως ως ευχαριστιακή σύναξη με εσχατολογική αναφορά στο όνομα του Χριστού, ως κοινότητα συνεργασίας, αλληλεγγύης, ειρηνικής συνύπαρξης και προσφοράς, όπου όλοι έχουν θέση και αξία και όλοι μπορούν να προσφέρουν.
- Το ενοριακό ποιμαντικό έργο οφείλει να αγκαλιάζει κάθε ανθρώπινη ανάγκη, ακόμη και όταν δεν είναι αυτή η πρώτιστη αποστολή του ή έρχεται να καλύψει ελλείψεις άλλων. Όσοι ασκούν αυτή τη διακονία, ανέλαβαν να είναι το «αλάτι της γης», που συντηρεί και σώζει όλον τον κόσμο και όχι μόνο ένα τμήμα του.
Στις παραπάνω απλές σκέψεις γύρω από το έργο και την προσφορά του μακαριστού π. Ηλία, επισυνάπτω και την προσωπική μου ευγνωμοσύνη προς το σεπτό πρόσωπό του, επειδή είχα την ευλογία να μαθητεύσω κοντά του και να διαπιστώσω ο ίδιος μερικά από τα παραπάνω και όχι μόνο. Είμαι βέβαιος ότι τα παιδιά –μικρά και μεγάλα– του Αγίου Τίτου θα τον αγαπούν, θα τον μνημονεύουν και θα τον τιμούν πάντοτε, χωρίς οιμωγές για την αδόκητη απώλεια αλλά με αναστάσιμη πίστη και ελπίδα, όπως δίδασκε και εκείνος με τη ζωή και το έργο του.
