Πόσο διαφέρει η Παιδεία του Αριστοτέλη από τη σημερινή;

Απόψεις
Πόσο διαφέρει η Παιδεία του Αριστοτέλη από τη σημερινή;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Αριστοτέλης, προτού μιλήσει για το εκπαιδευτικό σύστημα, κάνει σαφές ποιο είναι το άριστο πολίτευμα

Ο Αριστοτέλης είναι πρωτοπόρος. Είναι εκείνος που για πρώτη φορά αξιοποιεί εργαλεία της εμπειρίας. Δημιουργεί επιστήμες μέσα από την εμπειρία, ενώ δίνει σκοπό σε κάθε έμβιον. Ακόμη και η αφηρημένη έννοια της Παιδείας αποκτάει σημαίνοντα ρόλο στο σύστημα που ο φιλόσοφος εγκαθιδρύει.

Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, που είναι αρκετά παραπλανητικός, ο Αριστοτέλης φαίνεται πως δεν έχει όρεξη για χιούμορ και αυτό τον καθιστά έναν έντιμο συνομιλητή. Έναν συνομιλητή που θα ήθελε ο κάθε τεχνοκράτης, ειδικός, να τον έχει απέναντί του για να συζητήσουν και να διεξαγάγουν μια συζήτηση κύρους. Δεν υπάρχει ίχνος συναισθηματισμού ή λογοτεχνικής υφής στα γραπτά του Αριστοτέλη.

Ο Αριστοτέλης μιλάει ανοικτά για την Παιδεία για τρεις λόγους: Ο πρώτος λόγος είναι για να έρθει σε άμεση αντιπαράθεση τόσο με τους σοφιστές, που είναι περιφερόμενοι διδάσκαλοι ανώτερης παιδείας, όσο και με τους ρήτορες, που γι’ αυτούς η άριστη γνώση της τέχνης του επιχειρήματος είναι ο δρόμος για μια καλή επαγγελματική αποκατάσταση.

Ο δεύτερος λόγος είναι για να αναδείξει πως ακόμη και αφηρημένες έννοιες όπως η εκπαίδευση ή Παιδεία επιδιώκουν κάτι. Να οδηγήσουν κάποιον σ’ ένα σκοπό. Και ο τρίτος λόγος είναι να αναδείξει την Παιδεία ως ένα συνδετικό ιστό μεταξύ Ηθικής και Πολιτικής.

Ο Αριστοτέλης, προτού μιλήσει για το εκπαιδευτικό σύστημα, κάνει σαφές ποιο είναι το άριστο πολίτευμα. Άριστο πολίτευμα είναι το πολίτευμα εκείνο στο οποίο, σύμφωνα με τους θεσμούς του, κάθε πολίτης μπορεί να διαβιοί άριστα και να κατακτά την ευδαιμονία. Η ευδαιμονία δεν προϋπάρχει ούτε κατακτιέται μέσα από την καταφυγή σε νοητές έννοιες.

Η ευδαιμονία προσδιορίζεται ως ένας συλλογικός στόχος, ο οποίος απαιτεί τόσο τη γνώση όσο και τη βούληση των πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο κατάκτησης της ευδαιμονίας, κάνει αισθητή την εμφάνισή της η Παιδεία και ο ρόλος του νομοθέτη, ο οποίος οφείλει να συντάξει τέτοιους νόμους οι οποίοι να ευαισθητοποιήσουν τα μέλη της κοινωνίας των πολιτών να είναι άρχοντες και αρχόμενοι σε αυτό το πλαίσιο εντός του οποίου διαβιούν.

Ο Αριστοτέλης μιλάει για την Παιδεία των ελεύθερων πολιτών. Πιστεύει ακράδαντα πως οι εκκολαπτόμενοι πολίτες πρέπει να διατηρούν ένα ερασιτεχνισμό στις ελεύθερες σπουδές, που είναι η μουσική, η ζωγραφική και η λογοτεχνία, και μάλιστα αντιμετωπίζει τις συγκεκριμένες σπουδές με χαρακτήρα ωφελιμιστικό...

Το καλό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα έχει προεκτάσεις στην ηθική διάπλαση των ατόμων και στην πολιτική διάσταση της συλλογικότητας, μπαίνει στο μικροσκόπιο του νομοθέτη.

Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος αρχικά μιλάει για τα πρώτα χρόνια των παιδιών και υποστηρίζει πως η χρήση βίας είναι αθέμιτη. Μάλιστα, τα παιδιά οφείλουν να κινούνται τόσο όσο χρειάζεται προκειμένου να αποφευχθεί η ραθυμία. Ακόμη και τα παιχνίδια έχουν παιδαγωγικό ρόλο, αφού για τον Αριστοτέλη αποτελούν μιμήσεις σοβαρών εργασιών για το μέλλον. Η αισχρολογία είναι καταδικαστέα, αλλά και τα αναγνώσματα που θα διαβάζονται στα παιδιά πρέπει να ελέγχονται. Σε αυτό το σημείο, ο Αριστοτέλης φαίνεται πως έχει επηρεαστεί έντονα από τον δάσκαλό του, Πλάτωνα.

Μετά το πέρας των πρώτων χρόνων και συγκεκριμένα μέχρι την ηλικία των 7 ετών, το παιδί από εκεί και έπειτα ενσωματώνεται στο εκπαιδευτικό σύστημα. Το παιδί θα συνεχίσει στην ίδια βαθμίδα μέχρι την εφηβεία, ενώ η άλλη εκπαιδευτική βαθμίδα θα συνεχίζει από την εφηβεία μέχρι την ηλικία των 21 ετών.

Ο Αριστοτέλης μιλάει για την Παιδεία των ελεύθερων πολιτών. Πιστεύει ακράδαντα πως οι εκκολαπτόμενοι πολίτες πρέπει να διατηρούν έναν ερασιτεχνισμό στις ελεύθερες σπουδές, που είναι η μουσική, η ζωγραφική και η λογοτεχνία, και μάλιστα αντιμετωπίζει τις συγκεκριμένες σπουδές με χαρακτήρα ωφελιμιστικό.

Για τον Αριστοτέλη, τα μαθήματα που πρέπει να διδάσκονται τα παιδιά είναι: η ανάγνωση, η γραφή, η γυμναστική, η μουσική και η ιχνογραφία. Η γυμναστική συντελεί στην ανάπτυξη της αρετής της ανδρείας. Η καλή σωματική διάπλαση συνιστούσε όρο σημαντικό για την ανδρεία του άνδρα σε έναν επικείμενο πόλεμο.

Η ανάγνωση, η γραφή και η ιχνογραφία συντελούσαν στην πνευματική ανάπτυξη του νέου, ενώ η μουσική έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Η μουσική εστιάζει στην απόδοση του συναισθήματος της πραγματικής και αυθεντικής ευχαρίστησης.

Η εκπαίδευση στον Αριστοτέλη συντελείται εντός του πλαισίου της κοινωνίας, η οποία προβάλλεται ως ένας πολιτικός οργανισμός. Ο Αριστοτέλης θεωρεί αναγκαίο να υπάρξουν οι θεσμοί εκείνοι, μεταξύ των οποίων και ο δυναμικός κοινωνικός θεσμός της εκπαίδευσης, οι οποίοι θα ελέγχουν και θα οδηγούν προς την πραγμάτωση της Ηθικής. Επομένως, η εκπαίδευση τείνει να δημιουργήσει το υπόστρωμα πάνω στο οποίο θα χτιστεί ένας αδαμάντινος χαρακτήρας. Η εκπαίδευση συνυφαίνεται με τον στόχο της κατάκτησης των σωστών αξιών.

Είναι ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δε στοχεύει στον βομβαρδισμό γνώσεων, αλλά στην ηθική διάπλαση των νέων ατόμων. Και ο λόγος που στοχεύει στην ηθική ανάπτυξη των ατόμων είναι η προστασία του ισχύοντος πολιτεύματος. Για τον Αριστοτέλη, δεν υπάρχει άλλος σκοπός της Παιδείας από το να δημιουργήσει πολίτες που να αναγνωρίζουν και να επιδιώκουν αξίες, στάσεις και πρότυπα που να δίνουν νόημα στην ύπαρξή τους. Επιθυμεί ο δήμος, ο οποίος προσδιορίζεται ως μια κοινωνία ίσων και όμοιων πολιτών, να προσδιορίσει τις γνήσιες αξίες και συγκεκριμένα εκείνες που εκφράζουν πεποιθήσεις που εγείρονται μέσα από την αναστοχαστική διάθεση. Επιζητάει μια κοινωνία που το κάθε μέλος της θα μπορεί να διαμορφώνει ένα ηθικό σχέδιο ζωής, το οποίο θα τοποθετεί ως προτεραιότητα την προστασία του πολιτεύματος. Και αυτό διασφαλίζεται μέσα από τη σωστή αγωγή, η οποία δεν είναι προνόμιο μιας ελίτ, αλλά όλων των πολιτών.

Και πάμε στη σημερινή κατάσταση. Το εκπαιδευτικό σύστημα δε διασφαλίζει τις σωστές προϋποθέσεις αυτο-ανάπτυξης. Χαρακτηρίζεται από τον βομβαρδισμό των γνώσεων, την ανούσια αποστήθιση, τη βαθμοθηρία και κυρίως την απουσία ηθικής διάπλασης. Είναι ένα σύστημα που η πρωτοβουλία είναι ενταφιασμένη, ενώ η κριτική ικανότητα, ως προϊόν του ορθού λόγου, υπολείπεται.

Και δυστυχώς αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα έχει αντίκτυπο στη λειτουργία της κοινωνίας. Ο πολίτης νιώθει απομονωμένος από κάθε είδους κοινωνική διαδικασία, ενώ η ατομικότητά του χάνεται μέσα στη μαζικότητα του κοινωνικού συνόλου. Ακραία πολιτικά και κοινωνικά μορφώματα λαμβάνουν υψηλά ποσοστά εξαιτίας της έλλειψης της ορθής αγωγής, ενώ η νεολαία ακολουθεί σαθρά πρότυπα, τα οποία όχι μόνο δεν αναδεικνύουν πνευματικό πολιτισμό αλλά καταδικάζουν την κοινωνία σε ραθυμία, ετεροπροσανατολισμό και σε διάχυτη απαισιοδοξία.

Η έλλειψη αγωγής δημιουργεί “στρεβλούς” φορείς κοινωνικοποίησης. Η οικογένεια, ως θεμέλιος λίθος της κοινωνίας, κλυδωνίζεται, ενώ ο εκπαιδευτικός αντιλαμβάνεται το επάγγελμά του με όρους δημοσιοϋπαλληλικούς.

Η επιστροφή στον ηθικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, όπως παρουσιάστηκε από τον Αριστοτέλη, είναι μια αναγκαιότητα αλλά και μια διέξοδος. Διέξοδος του ανθρώπου ώστε να επανακτήσει τη χαμένη ατομικότητά του, αλλά και να ξαναβρεί την ωριμότητά και την ποιότητα στη ζωή του.

* Το συγκεκριμένο άρθρο αποτελεί περίληψη της εισήγησης “Ο Αριστοτέλης και η απάντηση στο τωρινό εκπαιδευτικό σύστημα”, όπως παρουσιάστηκε από τον Νίκο Κοσμαδάκη στο 5o Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο του ΙΑΚΕ.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News