Γυναίκες μορφωμένες, γυναίκες δυναμικές, αγωνίστριες έδωσαν την δική τους μάχη μέσα από κινήματα φεμινιστικών οργανώσεων και κατάφεραν οι γυναίκες του κόσμου να έχουν λόγο και υπόσταση.
Της Ζαχαρένιας (Ρένια) Δρόσου Καμηλάκη*
Κατάφεραν να πείσουν για το αυτονόητο, το δικαίωμα στη ψήφο και στη συμμετοχή στη πολιτική ζωή. Αντίστοιχα, χρειάστηκαν δεκαετίες έντονων γυναικείων αγώνων για να μπορέσουν οι Ελληνίδες να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου.
Η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική ζωή λειτουργεί καταλυτικά στην εμβάθυνση της δημοκρατίας. Μόλις το 1864, η αναγνώριση της ιδιότητας του πολίτη στις γυναίκες κατοχυρώθηκε στο Σύνταγμα. Εξήντα δύο χρόνια αργότερα, το 1926 σε νομοθετικό διάταγμα περί Δήμων και Κοινοτήτων προβλέπεται (άρθρο 196 παρ. 2) ότι με Διάταγμα μπορεί να παραχωρηθεί «δικαίωμα ψήφου κατά τας δημοτικάς εκλογάς εις τας γυναίκας» (ΦΕΚ 316/18.9.1926).
Ο ίδιος νόμος ορίζει ότι το δικαίωμα ψήφου θα δοθεί στις γυναίκες που έχουν συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας τους και γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή (είχαν συμπληρώσει τουλάχιστον το δημοτικό σχολείο). Ωστόσο, η έκδοση του Διατάγματος καθυστέρησε, εξαγγέλθηκε στις αρχές του 1929 από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και τελικά, στις 5 Φεβρουαρίου 1930, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Η εφημερίδα «Ακρόπολις» σε ένα ενδιαφέρον ρεπορτάζ (12.2.1930) επισημαίνει με αρνητικό σχολιασμό τους περιορισμούς για την ηλικία και την απαίτηση να γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή και φιλοξενεί τη Μαρία Σβώλου, προσωπικότητα του γυναικείου κινήματος, σύζυγος του Αλέξανδρου Σβώλου, μετέπειτα βουλευτής του κόμματος Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (1958), που απέδιδε τις αντιδράσεις στην ψήφο των γυναικών στις παλιές ανατολίτικες αντιλήψεις του Ρωμιού και σημείωνε πως «από σήμερα αρχίζουν ουσιαστικά να λογαριάζονται οι Ελληνίδες στη δημόσια ζωή».
Δύο χρόνια αργότερα, στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934, οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά σε πανελλαδικό επίπεδο. Λίγες μέρες νωρίτερα, η Ομοσπονδία 70 φεμινιστικών σωματείων ζητούσε να περιληφθούν στα ψηφοδέλτια και γυναίκες.
Ωστόσο, όπως έγραφαν οι εφημερίδες, «ο επί των Εσωτερικών υπουργός είχε την γνώμιν ότι ο νόμος ώριζε σαφώς ότι, αι γυναίκες έχουν μεν το δικαίωμα του εκλέγειν, αλλά ουχί και του εκλέγεσθαι». Τελικά, η έκπληξη γίνεται στις Σέρρες και σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, το τοπικό Πρωτοδικείο ανακηρύσσει ως υποψήφιες δημοτικούς συμβούλους τέσσερις γυναίκες.
Στην Αθήνα μόνο 439 γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά το 1934.
Η Μαρίκα Μπότση- Τσαπαλίρα ήταν η πρώτη γυναίκα Δήμαρχος που εκλέχτηκε στην Αμαλιάδα το 1944 και ακολούθησε το 1956, η Μαρία Δεσύλλη στην Κέρκυρα.
Περίπου ένας αιώνας πέρασε από την κατοχύρωση στο Σύνταγμα του 1864 της αναγνώρισης της ιδιότητας του πολίτη στις γυναίκες έως ότου οι Ελληνίδες γυναίκες κατορθώσουν να φτάσουν στην ψηφοφορία, έχοντας κερδίσει το πλήρες δικαίωμα ψήφου και συμμετοχής στις κοινοβουλευτικές εκλογές το 1952, με πλήρη κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών που ψηφίστηκε στις 28 Μαΐου του 1952, χωρίς όμως τελικά να συμμετάσχουν στις εκλογές του Νοεμβρίου, γιατί δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Πρωτοπόρος στον αγώνα για τη συμμετοχή των γυναικών στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας ήταν το Φεμινιστικό Κίνημα. Η ισότητα των φύλων και η απαίτηση για την προστασία των γυναικών, οδήγησαν στη δημιουργία πολλών γυναικείων οργανώσεων που πίεζαν για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών.
Το 1953, σε επαναληπτική εκλογή στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Ήταν η Ελένη Σκούρα ("Ελληνικός Συναγερμός"), που μαζί με τη Βιργινία Ζάννα ("Κόμμα Φιλελευθέρων"), υπήρξαν οι δυο πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα.
Η Καλλιρόη Παρρέν, δασκάλα, δημοσιογράφος και εκδότης της πρώτης φεμινιστικής εφημερίδας «Εφημερίς των Κυριών», ήταν η πιο σημαντική φωνή έκφρασης των δικαιωμάτων των γυναικών.
Στις βουλευτικές εκλογές του 1956, η Λίνα Τσαλδάρη από το κόμμα Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις (ΕΡΕ) και η Βάσω Θανασέκου από το κόμμα «Δημοκρατικής Ένωσης» εισήλθαν στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Η Λίνα Τσαλδάρη έγινε η πρώτη γυναίκα υπουργός και ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην κυβέρνηση Καραμανλή.
Η Ασημίνα Τζιάννου, η Ελένη Μπένα και η Μαρία Σβώλου ήταν οι τρεις γυναίκες που εκλέχθηκαν στις εκλογές του 1961. Η Μαρία Καραγιώργη ήταν η μόνη γυναίκα που εξελέγη το 1963 και επανεξελέγη το 1964 μαζί με την Ηρώ Λάμπρου.
Το 1974, στις πρώτες εκλογές μετά το τέλος της δικτατορίας στην Ελλάδα, επτά γυναίκες εξελέγησαν βουλευτές.
Ένα χρόνο αργότερα, το γυναικείο κίνημα πέτυχε τη μεγαλύτερη νίκη, όταν το Σύνταγμα του 1975 καθιέρωσε την αρχή της ισότητας των φύλων, δηλώνοντας ρητά ότι «όλοι οι Έλληνες άνδρες και γυναίκες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου».
Στις εκλογές του 1977 για πρώτη φορά ο αριθμός των εκλεγέντων γυναικών ήταν διψήφιος (12), αυτό συνέβη και στις εκλογές του 1981, στις οποίες εκλέχθηκαν έντεκα (11) γυναίκες, καθώς και στις εκλογές του 1985 όταν δώδεκα (12) γυναίκες εξελέγησαν βουλευτές. Το 1989, οι γυναίκες βουλευτές έφτασαν σε είκοσι (20). Στις εκλογές του 1990, εκλέχθηκαν δεκαπέντε (15) γυναίκες, το 1993 δεκαοκτώ (18) και το 1996 εκλέχθηκαν δεκαεννέα (19) γυναίκες.
Από το έτος 2000 ο αριθμός των γυναικών που εκλέχθηκαν στο ελληνικό κοινοβούλιο αυξήθηκε σημαντικά. Στις εκλογές του 2000 εκλέχθηκαν τριάντα μία (31) γυναίκες, το 2004 εκλέχθηκαν τριάντα εννέα (39) και το 2007 εκλέχθηκαν σαράντα οκτώ (48).
Ποσόστωση σε Εθνικές Εκλογές
Το 2008 αποτελεί ημερομηνία σταθμός, καθώς καθιερώθηκε, στις Εθνικές Εκλογές, για πρώτη φορά η ποσόστωση, σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 3636/2008, το οποίο άρθρο προέβλεπε ότι ο αριθμός των υποψηφίων για κάθε φύλο και για κάθε συνδυασμό θα είναι τουλάχιστον ίσος με το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού υποψηφίων από το σύνολο της επικράτειας. Το μέτρο της ποσόστωσης οδήγησε σε πενήντα δύο (52) εκλεγμένες βουλευτές το 2009.
Στις εθνικές εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012, εξήντα τρεις (63) γυναίκες εκλέχθηκαν βουλευτές. Στη συνέχεια, τον Απρίλιο του 2013, μια άλλη γυναίκα προστέθηκε σε όλες τις γυναίκες του Εθνικού Κοινοβουλίου. Έτσι, το ποσοστό των γυναικών που εκλέχθηκε στο Εθνικό κοινοβούλιο ήταν 21%. Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου του 2015 επιτεύχθηκε ο αριθμός-ρεκόρ εκλεγμένων γυναικών με 70 γυναίκες και το ποσοστό ανήλθε στο 23,3% και αποτελεί το υψηλότερο ποσοστό που έχει σημειωθεί στη χώρα μας,
Ποσόστωση σε Νομαρχιακές και Δημοτικές Εκλογές
Το 2001 αποτελεί ημερομηνία σταθμός για τις Νομαρχιακές και Δημοτικές Εκλογές, αφού με το άρθρο 75, παρ. 1 του Ν.2910 / 2001 (ΦΕΚ 91 / Α '/ 05.02.2001) καθιερώθηκε υποχρεωτική, ελάχιστη συμμετοχή σε 1/3 κάθε φύλου ως υποψήφιων στις ψηφοφορίες.
Πέντε χρόνια αργότερα για τις δημοτικές εκλογές η ποσόστωση διατυπώθηκε στο άρθρο 34, παρ. 3 του ν. 3463/2006 (ΦΕΚ 114 / Α '/ 8.6.2006) «Κώδικας Κυρώσεων Δήμος και Κοινότητες» διατηρώντας την διάταξη του Ν. 2910/2001 και αργότερα συμπεριλήφθηκε στο Ν.3852/2010 (ΦΕΚ 87 / Α '/ 06.07.2010) με τίτλο «Νέα αρχιτεκτονική κυβέρνησης και αποκεντρωμένη διοίκηση - Πρόγραμμα Καλλικράτης».
Στατιστικά Στοιχεία των Δημοτικών Εκλογών
- Στις Δημοτικές Εκλογές του 2014, για την εκλογή δημοτικών αρχών σε 325 πόλεις, 1.441 υποψήφιοι συμμετείχαν σε συνδυασμούς, 120 περισσότεροι από ότι το 2010. Μεταξύ των υποψηφίων υπήρχαν 153 γυναίκες (10,6%), ενώ στις δημοτικές εκλογές 2010, 103 γυναίκες (7,8%).
- Την Πρώτη Κυριακή (18 Μαΐου 2014), οι δημοτικές εκλογές εξέλεξαν 114 δημάρχους (ποσοστό 35,1%). Από αυτούς, μόνο έξι είναι γυναίκες (5,3%).
- Οι δημοτικές εκλογές της Δεύτερης Κυριακής (25 Μαΐου 2014) εκλέχτηκαν 210 δήμαρχοι (ποσοστό 64,9%) εκ των οποίων εννέα (9) ήταν γυναίκες.
- Συνολικά και από τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις (18 και 25 Μαΐου 2014) τα αποτελέσματα έδειξαν ότι από 325 δήμους εκλέχθηκαν το 2014, 15 γυναίκες (4,6%). Στις δημοτικές εκλογές του 2010, 8 γυναίκες εκλέχθηκαν δήμαρχοι. Αν και υπήρξε μικρό ποσοστό δημάρχων γυναικών, μπορεί κανείς να μιλήσει για μια αύξηση σχεδόν 90% δηλαδή υπήρξε σαφή ανοδική τάση από το 2010 έως το 2014 σε ότι αφορά την εκλογή Δημάρχων γυναικών.
- Παραδείγματα Δήμων με γυναίκες Δημάρχους είναι οι Δήμοι Γαύδος, Άγιος Ευστράτιος, Καβάλα, Σούλι και Σκύδρας. Ο νέος Δήμαρχος του Αγίου Ευστρατίου δεν είναι μόνο η πρώτη γυναίκα που αναλαμβάνει αυτή την θέση στην ιστορία του νησιού, αλλά είναι και η νεότερη Δήμαρχος της χώρας σε ηλικία 27 ετών.
Στατιστικά Στοιχεία Ευρωεκλογών
- Μετά τις πρόσφατες Ευρωπαϊκές Εκλογές της 25ης Μαΐου 2014, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Υπουργείου Εσωτερικών, η Ελλάδα εξέλεξε πέντε (5) γυναίκες βουλευτές σε συνολικά είκοσι (21) έδρες. Συγκεκριμένα, οι θέσεις που κατέχουν οι γυναίκες Ελληνίδες βουλευτές αντιστοιχούν στο 24% των συνολικών βουλευτών που εκλέγονται στη χώρα μας.
Αλλαγές με τον Νόμο 4555/2018(ΦΕΚ133/ΤΑ’/19-7-2018) « Μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πρόγραμμα ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ Ι»
Στις επικείμενες δημοτικές και περιφερειακές εκλογές που θα διεξαχθούν στις 26 Μαΐου, 2019, ο αριθμός των υποψήφιων δημοτικών συμβούλων από κάθε φύλο ανέρχεται σε ελάχιστο ποσοστό σαράντα τοις εκατό (40%), τουλάχιστον, του συνολικού αριθμού των υποψηφίων του κάθε συνδυασμού. Η αύξηση της ποσόστωσης φύλου είναι μια καλή εξέλιξη για την συμμετοχή των γυναικών και την δημοκρατία αφού δίνεται η δυνατότητα μεγαλύτερης εκπροσώπησης των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Η ισότιμη συμμετοχή και η μεγαλύτερη εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική είναι ίσως το σημαντικότερο μέσο για την ενίσχυση της δημοκρατικής διακυβέρνησης και είναι απαραίτητο για λόγους αξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος. Το γεγονός ότι η συμμετοχή των γυναικών στη λήψη αποφάσεων εξακολουθεί να είναι σημαντικά χαμηλότερη από εκείνη των ανδρών, εμποδίζει την ικανότητα ανάκτησης του συνόλου της κοινωνικής εμπειρίας και δημιουργεί δημοκρατικό έλλειμμα. Η Πλατφόρμα του Πεκίνου της 4ης Παγκόσμιας Διάσκεψης για τις Γυναίκες (1995) προβλέπει ότι: «Η επίτευξη του στόχου της ισότιμης συμμετοχής γυναικών και ανδρών στη λήψη αποφάσεων θα φέρει ισορροπία, η οποία θα αντικατοπτρίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια τη σύνθεση της κοινωνίας και είναι αναγκαία για να ενισχύσει τη δημοκρατία και να προωθήσει την ορθή λειτουργία»(στρατηγικός στόχος G1, άρθρο 181).
*Η κ. Ζαχαρένια (Ρένια) Δρόσου Καμηλάκη είναι Hons.BA, MSc Κοινωνιολόγος- Περιφερειακή Ανάπτυξη, Διαχείριση Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και Δημόσια Διοίκηση - Πρόεδρος της ΜΚΟ Γυναικών Ίριδα, Υποψήφια Δημοτική Σύμβουλος με τον Ανεξάρτητο Συνδυασμό «Όλοι Μαζί Νέα Πορεία» του Γιάννη Μαστοράκη.
