Με αφορμή το πρόσφατο θλιβερό γεγονός του άδικου χαμού τεσσάρων ανθρώπων στην περιοχή μας νιώθω την ανάγκη να εκθέσω τις απόψεις μου για τα πραγματικά φυσικά αίτια που οδήγησαν στο συγκεκριμένο ατύχημα, ελπίζοντας ότι θα συμβάλω με τον τρόπο αυτό στην πρόληψη και στην εξάλειψη αντίστοιχων φαινομένων στο μέλλον.
Γράφει ο Νίκος Ντιγκάκης - Γεωπόνος
Έχω ζήσει από κοντά όλες τις τελευταίες μεγάλες πλημμύρες στην περιοχή του Γιόφυρου από το 1985 και μετά. Έχω διασχίσει αμέτρητες φορές οδηγώντας ή παλαιότερα πεζός η καβάλα πάνω στα γνωστά υποζύγια της εποχής μου παρόμοιες διαβάσεις (Ιρλανδικές όπως τις μάθαμε τελευταία).
Στην Κρήτη δεν έχουμε ποτάμια, έχουμε όμως αρκετούς χειμάρρους και ρυάκια, τα οποία «λειτουργούν» ως ποτάμια μόνο την περίοδο ή καλύτερα τις ημέρες έντονων βροχοπτώσεων. Υπάρχουν και χρονιές που πολλά από αυτά δεν «λειτουργούν» καθόλου με τον τρόπο αυτό όπως οι δύο-τρεις τελευταίες που ήταν εντελώς άνομβρες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη σχεδόν μόνιμη εγκατάσταση πυκνής φυτικής βλάστησης, τόσο μέσα στην κοίτη των ρεμάτων αυτών όσο και στις όχθες τους. Το επικρατέστερο φυτό είναι το καλάμι στις διάφορες ποικιλίες του.
Χρήσιμο είναι να παραθέσουμε ορισμένα βοτανικά χαρακτηριστικά του φυτού αυτού και τον βιολογικό του κύκλο χωρίς να πλατειάζουμε σε επιστημονικούς όρους.
Το καλάμι είναι ένας πολυετής θάμνος, ανήκει στην μεγάλη οικογένεια των Μονοκοτυλήδονων φυτών και χαρακτηρίζεται όπως όλα τα φυτά αυτής της οικογένειας (σιτηρά, φοινικοειδή κλπ.) από έντονη φωτοσυνθετική δραστηριότητα, δηλαδή μεγαλώνει γρήγορα και παράγει μεγάλες ποσότητες φυτικής μάζας. Πολλαπλασιάζεται με υπόγεια ριζώματα που βοηθούν πάρα πολύ το γρήγορο πολλαπλασιασμό του, ο οποίος δεν επηρεάζεται από κανένα δυσμενή παράγοντα.
Αφού εκπτυχθεί ο οφθαλμός από το ρίζωμα αρχίζει η ανάπτυξη του φυτού πάντα κατακόρυφα μέχρι το στέλεχος να φθάσει σε ένα αρκετά μεγάλο ύψος. Τα υπόγεια ριζώματα έχουν άπειρους οφθαλμούς, άρα δίνουν και πάρα πολλά στελέχη για να δημιουργηθεί ο γνωστός καλαμνιώνας. Ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες το δεύτερο χρόνο ή και αργότερα, το στέλεχος «πετά» στην κορυφή του το γνωστό στάχυ, το οποίο είναι το άνθος που εξελίσσεται σε υποτυπώδη καρπό.
Στο στάδιο αυτό η ανάπτυξη του φυτού σταματά, η λειτουργία του όμως συνεχίζεται, το φυτό φωτοσυνθέτει και τροφοδοτεί το στέλεχος και τις ρίζες με φυτική μάζα, πλούσια σε θρεπτικές ουσίες, που θα χρησιμοποιήσει για να θρέψει τα νέα στελέχη που θα προκύψουν και συνεχίζεται ο βιολογικός κύκλος. Το ώριμο λοιπόν στέλεχος, το μεστωμένο καλάμι όπως λέμε, μετά από ένα χρονικό διάστημα αποβάλλεται από το μητρικό ρίζωμα. Κύριο γνώρισμα της ωρίμανσης του στελέχους είναι η ευκολία αποκόλλησης από τη βάση του με ένα απλό τράβηγμα.
Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του στελέχους είναι τα γόνατα (οι κόμποι) και τα μεσογονάτια διαστήματα, τα οποία στο εσωτερικό τους είναι κούφια, περιέχουν αέρα και για τον λόγο αυτό είναι ελαφριά και επιπλέουν στο νερό (να φανταστούμε τη λειτουργία των σωσιβίων).
Όταν λοιπόν ο χείμαρρος, μετά από πολύμηνη απραξία, κατά τη διάρκεια όμως της οποίας έχει αναπτυχθεί σε αυτόν πυκνή βλάστηση, εξαιτίας της έντονης ηλιοφάνειας, σε συνδυασμό με το γόνιμο έδαφος που τα φερτά υλικά εξασφαλίζουν στην κοίτη και τις όχθες του ρέματος, αρχίσει να λειτουργεί ως ποτάμι, εφαρμόζονται οι κανόνες της φυσικής και της υδραυλικής. Το νερό ρέει με σχετικά μικρή ταχύτητα ακολουθώντας την κλίση του ποταμού και το μόνο που αλλάζει είναι η μάζα του νερού, αφού συνεχώς αυξάνεται από την συνεχιζόμενη βροχόπτωση, αυξάνοντας όμως ταυτόχρονα και την ταχύτητα του. Τα ώριμα στελέχη των καλαμιών αποσπώνται με ευκολία από την βάση τους και επιπλέουν λόγω του μικρού ειδικού τους βάρους, όπως περιγράψαμε προηγούμενα.
Συμπληρώνονται από υπολείμματα άλλης φυτικής βλάστησης και ενδεχομένως άλλων άχρηστων υλικών όπως μπάζα, ξερά κλαδιά, σκουπίδια και ότι άλλο κάποιοι φροντίζουν να πετάνε μέσα ή κοντά στα ρέματα. Πολλά από αυτά επιπλέουν ή κινούνται σε μικρό βάθος, και όπως ανακατεύονται με τα στελέχη των καλαμιών, δημιουργούν ένα μείγμα το οποίο «φρακάρει» σε πολλά σημεία εμποδίζοντας την απρόσκοπτη ροή του νερού.
Δημιουργούνται έτσι μικρά φράγματα, ανάντι των οποίων η ποσότητα του νερού αυξάνεται επικίνδυνα μέχρις ότου αυτά να «σπάσουν» και το «απελευθερομένο» πλέον νερό να αποκτήσει τεράστια ορμή (και όχι πίεση όπως συνηθίζουμε να λέμε). Εδώ οι νόμοι της φυσικής είναι αμείλικτοι, η ορμή του νερού είναι ανάλογη της μάζας και της ταχύτητάς παρασύροντας ότι βρει μπροστά του.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη δυστυχώς και στο πρόσφατο τραγικό περιστατικό. Θεωρώ ότι όταν ο άτυχος οδηγός του οχήματος βρέθηκε μπροστά στο πέρασμα η ροή του νερού ήταν μικρή και το ύψος του πολύ μικρό. Ο άνθρωπος συνάντησε μια απλή κολύμπα όπως αυτές που συναντούμε όλοι μας στον δρόμο όταν βρέχει. Αμφιβάλλω αν σταμάτησε να ελέγξει, αφού δεν υπήρχε πρόβλημα. Όμως, για κακή τύχη του ιδίου και των συνεπιβατών του, λίγα μέτρα πιο πάνω ένα η περισσότερα μικρά φράγματα έσπασαν και δημιουργήθηκε η τεράστια «κατεβασιά», η οποία βρήκε το αυτοκίνητο στη μέση της διάβασης με τα γνωστά αποτελέσματα.
Το ότι οι άνθρωποι πρόλαβαν και τηλεφώνησαν για βοήθεια σημαίνει ότι το αυτοκίνητο παρασύρθηκε λίγο αρχικά και παρέμεινε στην επιφάνεια του νερού. Όμως η κατάστασή του χειροτέρεψε αργότερα πιθανόν μετά από δεύτερη, τρίτη ή και περισσότερες «κατεβασιές» και είχαμε τη γνωστή τραγική κατάληξη για τους επιβαίνοντες σε αυτό. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο χρόνος είναι κρίσιμος και οι αντιδράσεις των εμπλεκόμενων πολλές φορές ξεφεύγουν από το σωστό, το ψύχραιμο η το αποτελεσματικό.
Πιθανότατα να ήταν και η πρώτη μεγάλη «κατεβασιά» αφού η βροχόπτωση είχε ξεκινήσει αργά το βράδυ της μοιραίας νύκτας, δηλαδή λίγες ώρες πριν. Κάποιος που μίλησε στην τηλεόραση ως πρώην παθών σε παρόμοιο περιστατικό στο ίδιο σημείο πριν μερικά χρόνια, αλλά που ευτυχώς γλίτωσε, περιέγραψε ακριβώς αυτό που περιγράψαμε παραπάνω. Εισήλθε δηλαδή με το αυτοκίνητο του στην επίμαχη διάβαση, όπου υπήρχε ελάχιστο νερό, και ξαφνικά βρέθηκε να παλεύει με τεράστιες ποσότητες ορμητικού νερού.
Υπάρχει πιθανότητα την παράσυρση του αυτοκινήτου να επιτάχυνε και το φαινόμενο Bernulli. Η μικρή απόσταση του πατώματος του αυτοκινήτου από το έδαφος, αύξησε απότομα την ήδη μεγάλη ταχύτητα του νερού κάτω από αυτό, και το αυτοκίνητο ανυψώθηκε με τα γνωστά δυσάρεστα αποτελέσματα.
Η κλιματική αλλαγή είναι μπροστά μας και την βιώνουμε καθημερινά .Όσο περνούν τα χρόνια θα εμφανίζονται φυσικά φαινόμενα ασυνήθιστα, απρόβλεπτα και δύσκολα αντιμετωπίσιμα. Λύσεις υπάρχουν. Αντί κάθε φορά να ψάχνουμε υπαίτιους μόνο στους πολιτικούς που δεν μας φτιάχνουν γέφυρες σε κάθε πέρασμα, ας σκεφτούμε σοβαρά και ας αναζητήσουμε τα βαθύτερα αίτια που ένα τέτοιο φυσικό φαινόμενο προκαλεί απώλειες ανθρώπινων ζωών.
Κατά την άποψη μου δεν επαρκεί η κατασκευή γεφυρών (με μεγάλο συνήθως κόστος) σε κάθε πέρασμα των χειμάρρων, αν δεν γίνεται συστηματικός έλεγχος της βλάστησης σε αυτούς. Αν οι αρμόδιοι δεν μεριμνούν εγκαίρως κάθε χρόνο για την καταπολέμηση της βλάστησης αυτής και αντίθετα της επιτρέπουν να πυκνώνει και να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα, πολύ φοβάμαι ότι θα βρεθούμε εκ νέου σε αντιμέτωποι με αντίστοιχες δυσάρεστες καταστάσεις.
Ο καθένας μας κινδυνεύει να χάσει την ζωή του, τους αγαπημένους του η την περιουσία του από τέτοια φυσικά φαινόμενα. Μια πλημύρα, μια πυρκαγιά, ένα τροχαίο ατύχημα, αν τα μελετήσουμε ψύχραιμα μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε τα βαθύτερα αίτια τους.
Παραμένω στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε περεταίρω διευκρίνιση ή πληροφορία και είμαι πρόθυμος να προσφέρω αν και όταν μου ζητηθεί για την αντιμετώπιση παρόμοιων φυσικών φαινομένων που σχετίζονται με την επιστημονική μου γνώση και εμπειρία.
