Το έτος 2019 είναι ένα κρίσιμο έτος για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι ένα έτος που οι Ευρωπαίοι πολίτες θα αποφασίσουν για το τέλος ή μη της υπαρξιακής κρίσης που βιώνει ο ευρωπαϊκός υπερεθνικός οργανισμός τα τελευταία δέκα χρόνια. Μπορεί η οικονομική κρίση να αφήνει την Ε.Ε., η πολιτική κρίση όμως φαίνεται πως έχει παγιωθεί. Το ερώτημα που τίθεται είναι: Το 2019 θα είναι ένα έτος καταστροφής, επανίδρυσης ή συνέχειας του ευρωπαϊκού οράματος;
Αυτό αναμένεται να το διαπιστώσουμε τον Μάιο του ερχόμενου έτους, όπου θα διεξαχθούν οι ευρωεκλογές. Το πολιτικό τοπίο μοιάζει να είναι ομιχλώδες και πολεμικό, καθώς τα δύο αντίθετα ιδεολογικά στρατόπεδα προετοιμάζονται πυρετωδώς. Δύο διαφορετικές ιδεολογικές και πολιτικές ομάδες ετοιμάζονται να συγκρουστούν για το ποιος θα λάβει το δαχτυλίδι της ηγεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από τη μια πλευρά υπάρχουν οι ευρωσκεπτικιστές, οι οποίοι πιστεύουν στις δυνάμεις τους και θα διεκδικήσουν με αξιώσεις την ευρωπαϊκή ηγεσία. Ο Βίκτορ Όρμπαν (πρωθυπουργός Ουγγαρίας), ο Ματέο Σαλβίνι (υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας) και η Μαρί Λεπέν (πρόεδρος του Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας και φιναλίστ των προεδρικών εκλογών) έχουν κάθε λόγο να χαίρονται αφού κατάφεραν και κέρδισαν ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης της χώρας τους.
Οι ηγέτες αυτοί θα δηλώσουν ξεκάθαρα κατά της Ε.Ε., ενώ θα ταχθούν υπέρ των εθνών-κρατών. Θα ταχθούν υπέρ του απομονωτισμού και της ομοιογένειας στα πλαίσια του έθνους-κράτους, απαξιώνοντας την ευρωπαϊκή οικογένεια.
Και δυστυχώς οι ίδιοι έχουν δύο σημαντικούς συμμάχους προς την κατεύθυνση αυτή. Ο πρώτος σύμμαχος ακούει στο όνομα Brexit, το οποίο θα γίνει τον Μάρτιο του 2019. Είτε το Ηνωμένο Βασίλειο καταλήξει σε μια εμπορική συμφωνία με την Ε.Ε. και παράλληλη έξοδο, είτε σ’ ένα ριζικό αποχωρισμό, το αποτέλεσμα θα είναι η πρόκληση ζημιών και για την Ε.Ε. αλλά και για τη Βρετανία. Το Brexit από μόνο του όμως σηματοδοτεί μια ψήφο αποδοκιμασίας στην Ε.Ε. και μάλιστα από ένα κράτος με ισχυρό βιομηχανικό υπόβαθρο και σταθερή οικονομία.
Ο δεύτερος σύμμαχος των ευρωσκεπτικιστών είναι η ολοένα και χαμηλότερη δημοτικότητα του Μακρόν. Ο Γάλλος πρόεδρος θεωρήθηκε από πολλούς ως ο επόμενος ηγέτης της Ε.Ε. Ο ίδιος από την πρώτη στιγμή που διεκδίκησε τον προεδρικό θώκο της Γαλλίας τάχθηκε υπέρ της ευρωπαϊκής ιδέας και της εμβάθυνσης. Δική του ιδέα ήταν ο ενιαίος προϋπολογισμός σε επίπεδο Ε.Ε.
Το τελευταίο διάστημα όμως ο ίδιος γίνεται στόχος των “κίτρινων γιλέκων”, ενός κινήματος που ξεκίνησε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σαν μια μορφή διαμαρτυρίας για την αύξηση στη φορολόγηση των καυσίμων. Το γεγονός ότι αμφισβητείται ανοικτά ο υποψήφιος επόμενος ηγέτης της Ε.Ε. είναι ένα θετικό γεγονός για τους ευρωσκεπτικιστές.
Έτσι λοιπόν το ένα στρατόπεδο είναι εκείνο των πολιτικών ηγετών που έχουν ως σύνθημα την ξενοφοβία, τον ρατσισμό και την πολιτική εσωστρέφεια, επιδιώκοντας μια Ευρωπαϊκή Ένωση ανάπηρη. Από την άλλη, υπάρχει το στρατόπεδο των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων, οι οποίες θεωρούν τις φωνές των ευρωσκεπικιστών επικίνδυνες, όχι μόνο για το ευρωπαϊκό όραμα, αλλά και για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες των κρατών-μελών.
Οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις όμως σε καμία περίπτωση δεν επιθυμούν ενωμένες να αντιμετωπίσουν τις αντίπαλες δυνάμεις. Τουναντίον, υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις ως προς τον τρόπο της εμβάθυνσης της ενοποίησης.
Υπάρχει η συντηρητική προσέγγιση, η οποία θεωρεί ότι λίγο-πολύ το σημερινό πρότυπο που θέτει στο επίκεντρο την ενιαία αγορά θα πρέπει με ορισμένες οριακές προσθήκες να συνεχιστεί. Από την άλλη, υπάρχει η προοδευτική ματιά, η οποία εκτιμάει ότι το σημερινό ευρωπαϊκό πρότυπο θα πρέπει σταδιακά να μετεξελιχθεί σε πολιτική ένωση ομοσπονδιακής λογικής με ισχυρές υπερεθνικές πολιτικές αναδιανεμητικού περιεχομένου (κοινωνική πολιτική, πολιτική σύγκλισης), κοινή αμυντική πολιτική και κοινή άμυνα, κοινή μεταναστευτική πολιτική, ολοκληρωμένη Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) και ισχυρούς υπερεθνικούς κεντρικούς θεσμούς.
Επομένως, οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις δεν έχουν καταλήξει σε μια στρατηγική ως προς τον τρόπο ευρωπαϊκής εμβάθυνσης, πράγμα που θα το εκμεταλλευτούν οι λαϊκίστικες δυνάμεις της Ευρώπης.
Η πρόκληση των πρώτων μηνών του 2019 είναι η εξής: Οι υγιείς ευρωπαϊκές δυνάμεις οφείλουν να αναδείξουν ανθρώπους που είναι ικανοί να στηρίξουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δε σημαίνει πως πρέπει αναπόφευκτα να στηρίξουν τις ευρωπαϊκές πολιτικές τού σήμερα. Η όποια κριτική είναι καλοδεχούμενη, αρκεί να συνοδεύεται από μια εναλλακτική, η οποία θα είναι βιώσιμη και προς το συμφέρον της ευρωπαϊκής κοινότητας.
Και πιστέψτε με, ως φιλοευρωπαίος, η Ε.Ε. έχει να αντιμετωπίσει ακόμη πολλούς και κακούς δαίμονες. Κοινωνικές ανισότητες, νεοφιλελευθερισμός και αδυναμία στη λήψη αποφάσεων συνιστούν μερικά μόνο προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν τα κράτη-μέλη. Η επίλυση των συγκεκριμένων προβλημάτων πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για το σύνολο των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων. Η αγνόηση των συγκεκριμένων προβλημάτων ή η επίδειξη αδιαφορίας μπορεί να προκαλέσει την αύξηση των ποσοστών των λαϊκίστικων δυνάμεων.
Το 2019 είναι έτος που θα κριθούν πολλά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις οφείλουν να συστρατευτούν και από κοινού να αναδείξουν ένα νέο οδικό χάρτη επίλυσης προβλημάτων. Είναι στο χέρι τους μια νίκη ολοκληρωτική ή μια ήττα που θα οδηγήσει την Ευρώπη σε επικίνδυνα μονοπάτια.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).
