Ύστερα από 8 χρόνια υπαρξιακής κρίσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο ευρωπαϊκός υπερεθνικός οργανισμός βρίσκεται σε φάση ανασυγκρότησης. Κατά τη διάρκεια της κρίσης πέρασε τη μεγαλύτερη δοκιμασία της. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που μίλησαν για την αποδόμησή της και την αλλοίωση του φιλελεύθερου χαρακτήρα της. Πολλοί ήταν εκείνοι που τη χαρακτήρισαν ως «υπερσυντηρητική», υποταγμένη στις νεοφιλελεύθερες επιλογές, αλλά και αυταρχική όταν επέβαλε στις ευάλωτες οικονομίες σκληρά μέτρα δημοσιονομικής λιτότητας, όπως περικοπές σε μισθούς και συντάξεις.
* Γράφει ο Νίκος Κοσμαδάκης
Σήμερα, η Ε.Ε. είναι έτοιμη να κάνει ένα μεγάλο και γενναίο “restart”. Ωστόσο, οφείλει να αντιμετωπίσει πρώτα 5 μεγάλα εμπόδια, των οποίων η υπερπήδηση απαιτεί ψυχραιμία και σοβαρότητα. Η αγνόησή τους ελλοχεύει τον κίνδυνο επιστροφής σε μια κατάσταση ζοφερή και ίσως πιο τραυματική. Ποια είναι όμως τα εμπόδια αυτά;
Πρώτο είναι το Brexit. Παρά το γεγονός πως δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και ερευνητές των Διεθνών Σχέσεων προσπαθούν να υποβαθμίσουν το συγκεκριμένο γεγονός, στην πράξη κάτι τέτοιο δεν υφίσταται. Η Βρετανία παραμένει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι και τον Μάρτιο του 2019. Για μια περίοδο 21 μηνών, η Βρετανία θα προσχωρήσει σε μια μεταβατική περίοδο. Η έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. δε θα είναι άμεση. Σε αυτή τη μεταβατική περίοδο, η Βρετανία θα δώσει στις κυβερνήσεις και στις επιχειρήσεις περισσότερο χρόνο για να προετοιμαστούν για την πλήρη απόσπαση, καθώς και για να φτάσουν σε μια εμπορική συμφωνία που θα διέπει τις μελλοντικές σχέσεις τους. Σε κάθε περίπτωση, το “διαζύγιο” με την Ε.Ε. είναι μια πραγματικότητα που κανείς δεν μπορεί να τη διαψεύσει. Ωστόσο, η ηγεσία της Ε.Ε. πρέπει να εκδώσει ένα “διαζύγιο” όσο γίνεται πιο... βελούδινο, με τις λιγότερο δυνατές συνέπειες.
Δεύτερο είναι ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Βίκτορ Όρμπαν. Κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε. οφείλει να υποτάσσεται στις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της φιλελεύθερης πολυπολιτισμικότητας. Η φιλελεύθερη πολυπολιτισμικότητα νοείται ως ένα σύνολο πολιτικών που ασπάζονται, που επιδοκιμάζουν την ενσωμάτωση των μεταναστών σ’ ένα συγκεκριμένο κράτος, οι οποίοι όμως διατηρούν άθικτα τα στοιχεία της εθνικής τους ταυτότητας. Ο Όρμπαν, ως πρωθυπουργός ενός κράτους-μέλους της Ε.Ε., δε φαίνεται πρόθυμος να υιοθετήσει ένα φιλελεύθερο προφίλ. Ο ίδιος κατάφερε και κέρδισε τις εκλογές ως ο υπερασπιστής της Ουγγαρίας και της Ευρώπης απέναντι από τους μουσουλμάνους μετανάστες. Οι απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί για το ξένο στοιχείο και η τόνωση του ουγγρικού εθνικισμού συνιστούν τα βασικά στοιχεία στην πολιτική του σκέψη.
Τρίτο είναι ο επόμενος καγκελάριος της Γερμανίας. Η Μέρκελ, πριν μερικές εβδομάδες, δήλωσε ξεκάθαρα πως δε θα ξανα-επιδιώξει την ηγεσία των Χριστιανοδημοκρατών και κατ’ επέκταση δε θα επιδιώξει εκ νέου το πρωθυπουργικό χρίσμα. Αυτή τη στιγμή, τόσο το κόμμα της κ. Μέρκελ όσο και των Σοσιαλδημοκρατών βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση. Άγνωστο ποιος θα είναι ο επόμενος πρωθυπουργός της Γερμανίας, ο οποίος θα αναγκαστεί να διαδραματίσει έναν κομβικό ρόλο στη δημοκρατική ανασυγκρότηση της Ε.Ε. Με δεδομένο πως η Γερμανία αποτελεί τη μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη στην Ε.Ε., ο επόμενος επικεφαλής της γερμανικής κυβέρνησης έχει άμεσο ενδιαφέρον για τους λαούς της Ενωμένης Ευρώπης.
Τέταρτο είναι η Ιταλία. Η Ιταλία είναι ο μεγαλύτερος “πονοκέφαλος” της Ευρωζώνης. Η κυβέρνηση του Τζουζέπε Κόντε έχει ως πρωτοπόρους δύο αντι-ευρωπαϊκά πρόσωπα, και συγκεκριμένα τον Ντι Μάιο και τον Ματέο Σαλβίνι. Και τα δύο πρόσωπα επένδυσαν σε μια λαϊκίστικη ρητορεία, με στόχο την αναρρίχηση στην εξουσία. Τα αποτελέσματα φαίνονται στην πράξη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταψήφισε το προσχέδιο του ιταλικού προϋπολογισμού πριν λίγες ημέρες, ενώ υποστήριξε πως το συγκεκριμένο προσχέδιο αποτελεί σαφή παρέκκλιση από τις δεσμεύσεις της Ιταλίας. Σε αντίποινα, ο υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας, Σαλβίνι, υποστήριξε πως δε βλέπει με καλό μάτι τον σχεδιαζόμενο κοινό προϋπολογισμό των κρατών της Ευρωζώνης, ο οποίος υποστηρίζεται από τη Γαλλία και τη Γερμανία. Πρόκειται για μια αδιέξοδη και άγονη αντιπαράθεση, η οποία θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα της Ευρωζώνης.
Πέμπτο είναι η επόμενη ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατ’ επέκταση της Ευρωζώνης. Η Βρετανία αποχωρεί, η ιταλική ηγεσία δείχνει αδύναμη να συμβιβαστεί και ο Όρμπαν φαντάζει ως μια μεγάλη αντιφιλελεύθερη και αντιδημοκρατική απειλή. Την ίδια στιγμή, ο Τραμπ δείχνει πως ενδιαφέρεται για την εσωστρέφεια της χώρας και επεμβαίνει μόνο όταν τα οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ τίθενται εν αμφιβόλω. Η Ρωσία και η Κίνα είναι πιο κοντά από ποτέ σε μια πιο στενή μορφή συνεργασίας, ενώ ο ηγετικός ρόλος της Ε.Ε. στο παγκόσμιο στερέωμα αγνοείται. Ο Εμανουέλ Μακρόν μπορεί να περηφανεύεται πως μπορεί να είναι ο επόμενος ηγέτης της Ευρώπης μέσα από την πρόταση που κατέθεσε για κοινό προϋπολογισμό, αλλά η Γαλλία έχει διαφορετική άποψη. Μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης που τον στήριξε δείχνει δημοσκοπικά πως τον απαξιώνει πλέον, με αποτέλεσμα το πολιτικό του μέλλον να μην το ατενίζει με αισιοδοξία.
Η ανασυγκρότηση της Ε.Ε. περνάει μέσα από την υπερπήδηση των 5 αυτών εμποδίων. Εάν οι θεσμικοί παράγοντες καταφέρουν και βρουν τη χρυσή τομή, τότε η Ενωμένη Ευρώπη θα έχει βρει τη συνταγή, ώστε να επιστρέψει σε δεκαετίες όπου ήταν ο βασικός υποκινητής των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η μη υπερπήδηση βάζει την Ευρώπη σε αχαρτογράφητα ύδατα.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected])
