O Μιγκέλ ντε Θερβάντες μέσα από το αριστούργημά του “Δον Κιχώτης” μάς μύησε σ’ έναν υπέροχο κόσμο εμπειριών και περιπέτειας με πολλαπλά επίπεδα κοινωνικής διδασκαλίας.
Δυστυχώς, η οπτική που παραλείπεται ή προσπερνάται στην ανάγνωσή του είναι αυτή της σύγκρουσης μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας όταν πρόκειται για ζητήματα διαχείρισης κρίσεων.
Γράφει ο Γιάννης Παρμακίδης*
Στόχος του παρόντος άρθρου δεν είναι η αναζήτηση και απόδοση ευθυνών σε συγκεκριμένα πρόσωπα και συνθήκες, αλλά έχοντας ως οδηγό το διήγημα να επιδιώξουμε την ανάλυση του τρόπου δράσης της αποστροφής της πραγματικότητας, μιας στρατηγικής παθογένειας η οποία λειτουργεί ως τροχοπέδη στη λήψη ορθολογικών αποφάσεων σε κρίσιμα ζητήματα και καταστάσεις για τη χώρα μας.
Αρκετές από τις προκλήσεις που αντιμετώπιζε ο ιδαλγός μας γεννιόντουσαν και διατηρούνταν στο πέλαγος των ψευδαισθήσεών του, με πιο διαδεδομένη την ιστορία των ανεμόμυλων-γιγάντων, από την οποία γλίτωσε μόνο με λίγες εκδορές. Ωστόσο, η πτώση του τον προσγείωσε μόνο στο έδαφος και όχι στο στέρεο δάπεδο της πραγματικότητας. Τι συνέβη λοιπόν στους περιπλανώμενους ήρωές μας και ποιες οι αντιδράσεις τους όταν στην πορεία προέκυψαν υπαρκτές δυσκολίες και βρέθηκαν προ τετελεσμένων γεγονότων;
Με στόμφο και έπαρση κόμπαζε ο δον Κιχάνα στο ξεκίνημα της σταυροφορίας του: «Ξέρω ποιος είμαι, και γνωρίζω ποιος μπορώ να είμαι, γιατί τα κατορθώματά μου είναι πιο μεγάλα απ’ όσα έχουν κάνει όλοι αυτοί μαζί».
Προτού προχωρήσουμε παρακάτω, στα επίπεδα ανάλυσης, αξίζει να υπενθυμίσουμε πως ο ιππότης της “ελεεινής μορφής” - προσωνύμιο που του αποδόθηκε από τον ιπποκόμο του - γαλουχήθηκε και δρούσε στα στενά πλαίσια των κανόνων της Ιπποσύνης των βιβλίων του. Αρκετοί από τους σύγχρονους “ιππότες”, που κατέχουν ή έχουν πρόσβαση σε νευραλγικές θέσεις, διαμορφώνουν στάση ζωής και προσανατολισμό έχοντας ως σημείο αναφοράς τις παρωπίδες ουτοπικών κοσμοσωτήριων θεωριών. Συνέπεια, όταν η πραγματικότητα αντιβαίνει στα σχέδιά τους, τότε τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Οπότε δεν πρέπει να υποτιμάται ο παράγοντας ιδεοληψία.
«...να τρέξω στις τέσσερις άκρες του κόσμου αναζητώντας περιπέτειες, να βοηθήσω τους κατατρεγμένους, κατά το χρέος της Ιπποσύνης και του κάθε περιπλανώμενου ιππότη»...
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Κουσκουβέλης διακρίνει τέσσερις βασικές αρχές διαχείρισης μιας κρίσης: α) την αρχή της ευθύνης, β) την αξία της προετοιμασίας, γ) την ανάγκη διαχείρισης και των παραγόμενων από την πρώτη κρίση, και δ) εφαρμόζουμε στην επόμενη κρίση τα διδάγματα που πήραμε από τα λάθη που κάναμε κατά τη διαχείριση στην προηγούμενη.
- Στη διαχείριση κρίσεων δεν τοποθετούμε τυχαία το ρόλο της ευθύνης πρώτο. Η σημασία της έχει διττό ρόλο: αφενός εμπεριέχει την απόδοση ευθυνών ή ευσήμων σε περίπτωση επιτυχούς ή μη έκβασης και αφετέρου στη λήψη αποφάσεων από συγκεκριμένο πρόσωπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2009 που χτύπησε την πόρτα μας, και στο πολιτικό προσωπικό αλλά και στη συλλογική συνείδηση των πολιτών ενσταλάχτηκε η λαϊκίστικη εντύπωση πως διάφορα οικονομικά κέντρα συνωμότησαν καθώς εποφθαλμιούσαν τον εγχώριο πλούτο. Μια δεκαετία έχει σχεδόν παρέλθει και η χώρα δε διαθέτει ακόμα προσανατολισμό και στρατηγική εξόδου στις αγορές.
«Αυτός ο κακός μάγος, ο Φρένστον, που μου ’κλεψε τα βιβλία μου και τη βιβλιοθήκη μου, αυτός μεταμόρφωσε τους γίγαντες και τους έκανε ανεμόμυλους».
- Ο πολύπαθος χώρος της προετοιμασίας απηχεί στην πρόληψη που έχει προηγηθεί, καθώς και στα μέσα που έχουμε φροντίσει να διαθέτουμε στην επιχειρησιακή μας φαρέτρα. Η περίπτωση της πυρκαγιάς στην Ηλεία το 2007 δεν κατέδειξε μόνο την αδυναμία συντονισμού της κρατικής μηχανής, αλλά και το κατά πόσο υπήρχε διάθεση από την Πολιτεία να αφουγκραστεί τα μηνύματα που προέκυψαν και να προχωρήσει στις κατάλληλες μεταρρυθμίσεις, προσομοιώσεις και ενδεχόμενα μελλοντικά σενάρια. Για μια ακόμη φορά ξορκίσαμε το κακό και η Νέμεσις ήρθε φέτος με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα.
«Το πρώτο που έκανε ήτανε να καθαρίσει την προγονική του πανοπλία, μια πανοπλία σκουριασμένη και φαγωμένη από τη σκουριά, απολησμονημένη αιώνες τώρα σε μια κόχη. Ύστερα πήγε να εξετάσει το άλογό του. Ήταν πετσί και κόκκαλο, με τα μέλη του γεμάτα πληγές, μα του φάνηκε ότι δεν του παράβγαινε ούτε ο Βουκεφάλας του Μεγάλου Αλεξάνδρου».
- Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα επιτελεία των ηγεσιών δε διέθεταν ποτέ αξιόλογα στελέχη με σπουδαίες γνωσιολογικές περγαμηνές και εργασιακή εμπειρία σε τέτοιου είδους σοβαρά ζητήματα. Αυτό που δεν κατόρθωσαν, όμως, να αποφύγουν οι περισσότεροι εξ αυτών είναι η μεταδοτική ασθένεια της ομαδόσκεψης, στην οποία επιλέγεται η σιγουριά της πλειοψηφικής άποψης, όπου και καταφεύγουν είτε από το φόβο της απομόνωσης ή από ιδιοτελές συμφέρον. Ακόμα και ο Σάντσο Πάντσα, ο οποίος εκτός από πιστός φίλος και ιπποκόμος υπήρξε και η φωνή της λογικής στο έργο, δεν κατάφερε να γλιτώσει από την παγίδα της ομαδόσκεψης κάθε φορά που ο αφέντης τους του έταζε πως μια μέρα θα τον χρίσει ηγεμόνα σε ένα κάποιο νησί.
«Αφέντη, ο φρόνιμος άνθρωπος έχει χρέος να φυλάει τον εαυτό του για το αύριο και να μην τα παίζει όλα για όλα σε μια μέρα».
- Μια κρίση έχει πάντα ως τερματικό σταθμό την αφετηρία της επόμενης, οπότε τα διδάγματα που πήραμε από τα λάθη που κάναμε κατά τη διαχείριση της προηγούμενης είναι όλη η ουσία. Όταν οι δύο ήρωες, λοιπόν, έτρεξαν στο λιβάδι της Γαλικίας για να προλάβουν τον - άλογο του δον Κιχώτη - Ροσινάντε, γιατί βρέθηκε εκεί ύστερα από αμέλεια του Σάντσο να τον δέσει, για ένα κοπάδι από φοράδες και κατέληξε με μώλωπες από τους Γιαγκουαζίνους ιδιοκτήτες, ο ιπποκόμος προσπάθησε ανεπιτυχώς να συγκρατήσει το αφεντικό του, ο οποίος επιδίωκε εκδίκηση για τη συμπεριφορά τους, προκρίνοντας για επιχείρημα την αριθμητική υπεροχή τους, εισπράττοντας την απάντηση από τον τελευταίο «εγώ κάνω για εκατό». Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου ένα κοπάδι ταύρων, με προορισμό τις ταυρομαχίες, κατευθυνόταν καταπάνω τους και οι περαστικοί και η συνοδεία του καλούσαν μάταια τον Δον Κιχώτη να παραμερίσει. Για μία ακόμη φορά ο τελευταίος παρέμεινε σταθερός στις “θέσεις” του, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί όχι μόνο αυτός αλλά και όλη η συνοδεία του.
* Ο κ. Γιάννης Παρμακίδης είναι διεθνολόγος ([email protected]).
