Κάθε σαββατοκύριακο έχω μια όμορφη συνήθεια. Να πίνω τον καφέ στην καφετέρια της γειτονιάς μου. Είναι μια συνήθεια χρόνων, που δεν μπορώ να την απομακρύνω από το πρόγραμμά μου. Μαζί με τον καφέ, αγοράζω κάποια αθηναϊκή εφημερίδα. Δεν έχω κάποια συγκεκριμένη. Μου αρέσει η διαφορετικότητα και η ποικιλία.
Το προηγούμενο σαββατοκύριακο, το ενδιαφέρον μονοπώλησε η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ. Στελέχη της δεκαετίας του ’80, μέλη του Κινήματος Αλλαγής και ακαδημαϊκοί αρθρογράφησαν για το πάλαι ποτέ ΠΑΣΟΚ. Τα άρθρα τους ήταν γεμάτα με καλαίσθητα επίθετα, ηχηρά ουσιαστικά αλλά και μεταβατικά ρήματα, ενώ η δομή είχε την εξής μορφή:
Αρχικά υπήρχε ένας πρόλογος που έκανε λόγο για την ιστορική και χαρισματική προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου και πώς κατάφερε να μετατρέψει ένα πολιτικό κόμμα σε ένα κίνημα κοινωνικών-ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων. Αμέσως μετά υπήρχε μια ιστορική διαδρομή στα κοινωνικά κεκτημένα του ΠΑΣΟΚ, και τέλος το Κίνημα Αλλαγής έκανε την εμφάνισή του στο γραπτό κείμενο ως γνήσιος απόγονος του ΠΑΣΟΚ και ως το μόνο πολιτικό κόμμα που οφείλει ο κοινωνικά αδύναμος, ο άστεγος να ταχθεί υπέρ του. Μόνο έτσι μπορεί να διασφαλιστεί η σωτηρία του.
Αυτή τη δομή είχαν πάνω-κάτω όλα τα άρθρα. Και πάμε τώρα να πούμε κάποιες αλήθειες...
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αναμφισβήτητα υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ηγέτες της μεταπολιτευτικής ιστορίας της Ελλάδας. Ήταν επαναστάτης και εγκαθίδρυσε την κοινωνική δημοκρατία στην Ελλάδα μέσα από το ΕΣΥ, τον κατάλογο κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων και το κράτος πρόνοιας
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αναμφισβήτητα υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ηγέτες της μεταπολιτευτικής ιστορίας της Ελλάδας. Ήταν επαναστάτης και εγκαθίδρυσε την κοινωνική δημοκρατία στην Ελλάδα μέσα από το ΕΣΥ, τον κατάλογο κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων και το κράτος πρόνοιας. Ήταν χαρισματικός γιατί μπορούσε να αναλάβει το προδικτατορικό κόμμα που λεγόταν Ένωση Κεντρώων και να αναρριχηθεί στην εξουσία, ωστόσο προτίμησε να φτιάξει έναν νέο πολιτικό σχηματισμό που θα έχει ως σύμμαχο την κοινωνία και να έλθει σε ιδεολογική αντιπαράθεση με το διεθνές status quo.
Επίσης, το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1980 ήταν σε μεγάλο βαθμό προσωποπαγές. Ο Ανδρέας Παπανδρέου κατάφερε και σφράγισε το δικό του όνομα και να αυτοαναγορευτεί δίκαια ως θεμελιωτής της σοσιαλδημοκρατικής μεταπολιτευτικής περιόδου της Ελλάδας.
Από εκεί και πέρα, οφείλουμε, με τη χρονική-ιστορική απόσταση, να προβούμε σε μια γενικότερη κριτική. Οι πελατειακές σχέσεις δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για το φαινόμενο του ελληνικού κρατισμού. Η γιγάντωση του κράτους και το όραμα του μέσου αστού περνούσε μέσα από την πελατειοκρατία ή εάν προτιμάτε τη διεφθαρμένη σχέση πολίτη-κρατικής εξουσίας, όπου ο πολίτης αντάλλαζε την ψήφο του για την κατάληψη μιας θέσης στο Δημόσιο.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της “πράσινης” περιόδου είναι τα υψηλά ελλείμματα που σημειώθηκαν, τα οποία δημιούργησαν ένα επώδυνο χρέος. Το 1981 είναι το έτος που η ελληνική κοινωνία πλήρωσε την τελευταία δραχμή από την κρίση του 1893. Το 2010, όταν αναγκαστήκαμε να προσφύγουμε στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τότε έγινε κατανοητό από την πλειονότητα της κοινωνίας των πολιτών πως οι πελατειακές σχέσεις, αλλά και οι σπατάλες της δεκαετίας του 1980 μας οδήγησαν σ’ ένα οικονομικό τέλμα.
Ο επαναστατικός χαρακτήρας του Κινήματος χάθηκε το 1996. Κανένας ιστορικός, κοινωνιολόγος, πολιτικός επιστήμονας δεν μπορεί να ισχυριστεί πως το ΠΑΣΟΚ παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ως ένας ριζοσπαστικός πόλος της κοινωνικής Αριστεράς, υποστηρίζοντας τους αδύναμους, τους κοινωνικά αποκλεισμένους, τους άνεργους. Το 1996, το ΠΑΣΟΚ χάνει την αριστερή του ταυτότητα γιατί έπαψε να ασχολείται με ζητήματα κοινωνικής πολιτικής ή εσωτερικής πολιτικής, εάν προτιμάτε.
Ενδιαφέρθηκε περισσότερο να εδραιώσει την Ελλάδα ως κράτος-μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας, ενώ αναθεώρησε τη σχέση του με τα κοινωνικά στρώματα. Πέραν της εργατικής τάξης, πλέον είχε σύμμαχο και την αστική τάξη και τον επιχειρηματικό κόσμο, με αποτέλεσμα να μετουσιωθεί σ’ ένα εκσυγχρονιστικό κόμμα που προσέγγιζε περισσότερο το φιλελεύθερο Κέντρο παρά την Κεντροαριστερά.
Τα κοινωνικά κεκτημένα του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1990 και της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα είναι ελάχιστα. Εάν εξαιρέσω τη συνταγματική κατοχύρωση ορισμένων δικαιωμάτων στην Αναθεώρηση του 2001, από εκεί και πέρα απουσιάζει το κοινωνικό ύφος του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’80.
Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο είναι πως το ΠΑΣΟΚ όπως γεννήθηκε δεν ταιριάζει με αυτόν τον πολυσυλλεκτικό φορέα με ασαφή ταυτότητα που λέγεται Κίνημα Αλλαγής.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε όραμα, ενώ ήταν ένας μαρξιστής οικονομολόγος. Πίστευε ακράδαντα στην έννοια του εξισωτισμού μέσα σ’ ένα δημοκρατικό πλαίσιο. Πίστευε στην ισότητα των ανθρώπων. Επίσης, το περιβάλλον τότε ήταν γόνιμο για αλλαγές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.
Οι παραπάνω ιδέες δεν έχουν ενσωματωθεί στην προεκλογική ατζέντα του Κινήματος Αλλαγής. Δεν υπάρχει κοινωνική ατζέντα, ενώ η όποια οικονομική πολιτική δεν περιλαμβάνει σοσιαλδημοκρατικό πρόσημο. Η ηγεσία του Κινήματος Αλλαγής αποφεύγει τις συμμαχίες με τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, ενώ τονίζει συνεχώς και αδιαλείπτως την καλή σχέση που οφείλει να έχει η Ελλάδα με την ευρωπαϊκή οικογένεια. Αυτό ασφαλώς δεν είναι κακό, αλλά υπονομεύει το όραμα του κοινωνικού ΠΑΣΟΚ, που στήριζε τις ευπαθείς ομάδες με πρωτοβουλίες και αγώνες.
«Η συμμαχία με την κοινωνία και η επανάσταση θα δώσει τη νίκη και όχι η άγουρη αυτοπεποίθηση πως προερχόμαστε από το ΠΑΣΟΚ», θα πρέπει να είναι το σύνθημα του Κινήματος Αλλαγής, εάν θέλει να δει μια φωτεινή μέρα.
Τέλος, οι αρχηγισμοί, η έλλειψη παιδείας από πολλά στελέχη, οι έριδες και ο παλαιοκομματισμός έχουν εισχωρήσει στο DΝΑ του Κινήματος Αλλαγής. Εάν δε τα αποβάλει, πολύ φοβάμαι πως το μέλλον θα είναι δυσοίωνο και γεμάτο με δυσάρεστες εξελίξεις.
Εάν κάτι μας δίδαξε ο Ανδρέας Παπανδρέου στον πολιτικό κόσμο της εποχής του, στην κοινωνία των πολιτών τότε, στις μελλοντικές γενεές, είναι πως μόνο εάν έχεις όραμα, πατάς στα πόδια σου και επαναστατήσεις, μπορείς ν’ αλλάξεις μια κατάσταση που σε θλίβει με τρόπο ατέρμονο. Αυτό είναι ένα μάθημα και για το Κίνημα Αλλαγής, αλλά και για τους πολίτες που νιώθουν ισοπεδωμένοι από τις περικοπές στους μισθούς και στις συντάξεις αυτά τα χρόνια της κρίσης.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).
