Η Βιοηθική είναι ένα επιστημονικό πεδίο που συνεχώς εξελίσσεται. Εξελίσσεται εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης της βιοτεχνολογίας, η οποία έχει δημιουργήσει νέους όρους στη ζωή του ατόμου.
Γράφει ο Νίκος Κοσμαδάκης
Το προσδόκιμο επιβίωσης ενός ογκολογικού ασθενούς ήταν πολύ μικρό πριν μερικές δεκαετίες. Πλέον, ο ογκολογικός ασθενής μπορεί να θεραπευτεί πλήρως εάν ο όγκος διαγνωστεί στα πρώτα στάδια της νόσου ή μπορεί να έχει μια ικανοποιητική ποιότητα ζωής ακόμη κι αν ο όγκος είναι μεταστατικός.
Ένα άλλο σημαντικό επίτευγμα είναι ο προγεννητικός έλεγχος, ένα σημαντικό εργαλείο που παρέχει στους γονείς πολύτιμες πληροφορίες γύρω από τη γενετική κατάσταση του εμβρύου. Πλέον, ο γονέας είναι σε θέση να γνωρίζει εάν το έμβρυο ή εάν προτιμάτε ο κυοφορούμενος άνθρωπος έχει κάποιο γενετικό νόσημα, με αποτέλεσμα να λάβει ο ίδιος αποφάσεις σχετικά με το γεγονός της γέννησής του. Τις δεκαετίες του 1940 και του 1950, ο προγεννητικός έλεγχος απουσίαζε.
Πλέον, η εξέλιξη της βιοτεχνολογίας έχει μετατρέψει το ανθρώπινο υποκείμενο σ’ ένα ηθικό φιλόσοφο που κρίνει, αποφασίζει και πράττει σύμφωνα με τον γνώμονα που ο ίδιος έχει θέσει. Τα ζητήματα βιοηθικής όπως προκύπτουν γεννούν ηθικές διαφωνίες. Το δεύτερο είναι ένα κλασικό παράδειγμα που έχει προεκτάσεις πάνω στην άμβλωση. Το ποια απόφαση θα ληφθεί σχετικά με τη γέννηση ή μη του παιδιού δημιουργεί από μόνη της ένα περιβάλλον συγκρουσιακό. Η κυοφορία σχετίζεται με δύο διακριτά μεταξύ τους δικαιώματα. Από τη μια πλευρά υπάρχει το δικαίωμα της ζωής και από την άλλη υπάρχει το δικαίωμα της επιλογής.
Το δικαίωμα της ζωής σημαίνει πρακτικά πως το έμβρυο χρήζει σεβασμού. Εδώ υπάρχει ένας τεράστιος διάλογος ιστορικής σημασίας για το πότε το γονιμοποιημένο ωάριο αξίζει τον σεβασμό της ανθρωπότητας, αφού είναι μια ύπαρξη που πρόκειται να έρθει στον κόσμο μας. Το δικαίωμα της ζωής έχει κατά βάση θρησκευτική παράδοση και στηρίζεται στην εγγενή αξία της ανθρώπινης ζωής.
Το δικαίωμα της επιλογής, από την άλλη, εστιάζει στην εγκυμονούσα γυναίκα. Ασπάζεται την αντίληψη πως η γυναίκα έχει ένα αναφαίρετο δικαίωμα, εκείνο της ελεύθερης επιλογής του σώματός της. Να κάνει αυτό που επιθυμεί, χωρίς να υπάρχουν κοινωνικές, πολιτικές ή ακόμη και πολιτισμικές παρεμβάσεις, οι οποίες είναι ηθικά καταδικαστέες.
Δύο διαφορετικές αντιλήψεις υπάρχουν γύρω από τη γέννηση ή μη του εμβρύου. Η κυοφορία μετατρέπεται με αυτόν τον τρόπο σε ένα δημόσιο θέμα, ενώ ο καθένας μπορεί να εντάξει τον εαυτό του σε όποιο στρατόπεδο προτιμάει αναλόγως των πεποιθήσεων, των αντιλήψεων και των κοσμοθεωρητικών επιλογών του.
Το ζήτημα είναι: Ποιος έχει δίκαιο και ποιος έχει άδικο;
Καταρχήν, στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να ειπωθεί πως το έμβρυο κατέχει μια μεσαία κατάσταση στην ελληνική νομοθεσία. Δεν μπορούμε να σεβαστούμε τον μελλοντικό άνθρωπο από την 30ή μέρα γονιμοποίησης του ωαρίου, γιατί είναι ένα σύνολο κυττάρων. Δεν μπορούμε να το αναγνωρίσουμε ως πρόσωπο. Από την άλλη, δε νομιμοποιείσαι να προβείς σε έκτρωση τον 7ο μήνα της κύησης. Άρα, το πότε χρήζει σεβασμό το έμβρυο είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα. Η ελληνική νομοθεσία, όσο περίεργο κι αν μας φαίνεται, είναι ιδιαίτερα προοδευτική σε αυτό το ακανθώδες ζήτημα.
Οι γυναίκες της Βόρειας Ιρλανδίας αναγκάζονταν να μεταβαίνουν στο εξωτερικό πριν, με σκοπό να προβούν στην άμβλωση, αφού το απαγόρευε η νομοθεσία τους. Το δημοψήφισμα ήρθε να επικυρώσει με τον πιο τρανταχτό τρόπο την επιθυμία των γυναικών της Βόρειας Ιρλανδίας. Το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, από την άλλη, απαγορεύει την άμβλωση, ενώ την επιτρέπει μόνο σε περιπτώσεις αιμομιξίας, παιδεραστίας, βιασμού ή αν είναι ακόμη ανήλικη η εγκυμονούσα.
Στις προεκλογικές εκστρατείες των ΗΠΑ, περίοπτη θέση στη δημόσια ατζέντα λαμβάνει η άμβλωση. Οι Ρεπουμπλικάνοι εμφανίζονται κατά της άμβλωσης, αλλά κάθε φορά που ο πρόεδρός τους είναι ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ αναγκάζεται να ανασκευάζει και να αποσύρει την προεκλογική δέσμευση, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής της εγκύου.
Η άμβλωση είναι ένα από τα βιοηθικά ζητήματα, τα οποία πολιτικοποιούνται και κάνουν σταδιακά την εμφάνισή τους στη δημόσια σφαίρα.
Άλλο ένα εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα είναι η ευθανασία, δηλαδή η επίσπευση του βιολογικού τέλους του ανθρώπου, το οποίο γεννά το ζήτημα εάν είναι σωστό να παραταθεί η ζωή ενός ατόμου ακόμη κι αν υποφέρει από φρικτούς πόνους. Ωστόσο, το πρότερο ερώτημα δεν απαντήθηκε.
Σε αυτές τις αντιλήψεις, ο κάθε άνθρωπος οφείλει να προβεί σε μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού των αντιλήψεών του. Ένα υπερ-συντηρητικό οικογενειακό περιβάλλον ή ακόμη και η επιρροή της Εκκλησίας ή κάποιου συλλόγου που τάσσεται υπέρ της άμβλωσης μπορεί να εισβάλει στην ατομική αυτονομία του προσώπου. Οι παραπάνω φορείς δημιουργούν ένα πλαίσιο κοινωνικών αντιλήψεων, οι οποίες θα κατευθύνουν τη συμπεριφορά και τη βούληση του ατόμου.
Μπορεί να χαρακτηριστεί η βούληση του προσώπου ως ελεύθερη, ακόμη κι αν πλαισιώνεται από κοινωνικές αντιλήψεις; Σε αυτό το ερώτημα πρέπει να απαντήσουμε ως εξής: Πρέπει να αναγνωρίσουμε στον κάθε άνθρωπο το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού και τον χαρακτηρισμό ως φορέα ίσης ηθικής ακεραιότητας. Αμέσως μετά, θα πρέπει να τον προτρέψουμε, ανεξαρτήτως της αντίληψης που διαμόρφωσε, να την επανεξετάσει και να αναστοχαστεί πάνω στις πεποιθήσεις που τη στηρίζουν.
Γιατί είμαι κατά της άμβλωσης; Επειδή το πιστεύει η Εκκλησία και αποδέχομαι τα κηρύγματά της ως αξιωματικούς όρους. Είναι εσφαλμένη αντίληψη. Όπως εσφαλμένη είναι και η αντίληψη που προκύπτει από το ερώτημα: Γιατί είμαι υπέρ της άμβλωσης; Γιατί είμαι ένας επαναστατικός τύπος ανθρώπου, που θέλω να χτυπήσω τα συντηρητικά θεμέλια της κοινωνίας.
Αμέσως μετά, αφού αναστοχαστώ πάνω στις έγκριτες πεποιθήσεις μου, λαμβάνω μια απόφαση που θα προσεγγίζει το σύνολο των πεποιθήσεών μου. Και αφού λάβω την κατάλληλη απόφαση για μένα, η όποια πλειοψηφία, όσο ισχυρή κι αν είναι, πρέπει να με σεβαστεί ως πρόσωπο.
Με αυτόν τον τρόπο, η πολιτικοποίηση της Βιοηθικής μετατρέπεται σε μια φιλοσοφική δραστηριότητα που αφορά αποκλειστικά το άτομο. Το συγκρουσιακό στοιχείο της πολιτικοποιημένης Βιοηθικής γίνεται η αφορμή για την έναρξη ενός αμιγώς φιλοσοφικού διαλόγου του προσώπου με τον εαυτό του, ενώ η πλειοψηφία οφείλει να σιωπήσει.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).
