Όταν η επιστήμη εμφανίζεται ως απειλή

Απόψεις
Όταν η επιστήμη εμφανίζεται ως απειλή

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης είναι δεδομένη. Η Βιοτεχνολογία και η Βιοεπιστήμη διανύουν μια περίοδο ακμής. Ζητήματα που ταλαιπώρησαν την ανθρωπότητα πολλές δεκαετίες εξαλείφονται από την επιστημονική κοινότητα, η οποία προσπαθεί να απαντήσει στις σύγχρονες απαιτήσεις με τρόπο διεξοδικό. Φαίνεται πως ο άνθρωπος έχει καταφέρει πλέον να ρυθμίζει τη βιολογική του σύσταση και να έχει το ρόλο του ρυθμιστή στη Φύση, η οποία πριν από ένα αιώνα θεωρούταν απρόσιτη και αδάμαστη. Η ανθρώπινη παρέμβαση είναι αναπόφευκτη στις μέρες μας, ενώ κοινωνικά, ηθικά και πολιτικά προβλήματα προβάλλουν μπροστά του.

Γράφει ο Νίκος Κοσμαδάκης *

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μεταμοσχεύσεις και οι χειρουργικές επεμβάσεις. Πριν από 70 χρόνια οι νεφροπαθείς είχαν ένα μικρό προσδόκιμο επιβίωσης από τη στιγμή που υπήρχε διάγνωση για επιπλοκές στα νεφρά. Δε μπορούσε κανένας να διανοηθεί πως ο άνθρωπος θα μπορούσε να αντικαταστήσει το ατροφικό του νεφρό με ένα δυνατότερο, το οποίο θα το έπαιρνε από έναν δότη. Χειρουργικές επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς και εγκεφάλου έδωσαν ελπίδες στην ανθρωπότητα. Μοιραία, ο άνθρωπος γίνεται μέρα με τη μέρα κυρίαρχος στη Φύση.

Παρά τη διαφαινόμενη επιτυχία, ο άνθρωπος φαίνεται να αντιμετωπίζει μια πληθώρα ερωτημάτων, τα οποία αναζητούν απάντηση σ' έναν ανθρώπινο αλλά και πολύ αβέβαιο κόσμο. Για παράδειγμα, ο άνθρωπος κατάφερε να αυξήσει το προσδόκιμο επιβίωσης σε ασθενείς που πάσχουν από μια ανίατη ασθένεια. Ακόμη και ογκολογικοί ασθενείς καταληκτικού σταδίου πλέον έχουν πρόσβαση σε νέες μορφές θεραπείας που αυξάνουν τη διάρκεια ζωής τους από μερικούς μήνες μέχρι και μερικά χρόνια. Τίποτε δεν είναι πλέον ανέφικτο στο σύγχρονο κόσμο της Βιοϊατρικής.

Οι νέες μορφές θεραπείας πρώτα και κύρια αναβάλλουν το βιολογικό τέλος του ανθρώπου. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν εγγυώνται την ποιότητα του βίου του προσώπου όσο παραμείνει στη ζωή. Εάν σκεφτούμε πως ο θάνατος του κάθε προσώπου πρέπει να είναι αντάξιος του βίου που έχει τελέσει, τότε η όποια παράταση της ζωής σημαίνει αυτόματα και την καταδίκη του, καθώς υποχρεώνεται να ζήσει με τρόπο που δε συνάδει με τις πεποιθήσεις και το ευρύτερο αξιακό του σύστημα.

Για να γίνω πιο κατανοητός, σκεφτείτε έναν ασθενή που έζησε μια έντονη ζωή. Ήταν δραστήριος, εργατικός και πάντα φιλικός με όλους. Ο ασθενής διαγιγνώσκεται με μεταστατικό όγκο και μπαίνει σε μια σειρά χημειοθεραπειών, οι οποίες έχουν κοινωνικό και ψυχολογικό κόστος για τον ίδιο. Πώς εξυπηρετείται το δικαίωμα της εξόδου από τη ζωή και της μετάβασης στο θάνατο τού συγκεκριμένου ασθενούς όταν ο ίδιος βρίσκεται σε μια κατάσταση που έχει ανάγκη τη βοήθεια των συγγενών του, αλλά και δεν είναι ο ίδιος ο κύριος του εαυτού του;

Αλλά δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα. Πλέον, ο άνθρωπος μπορεί να αναβάλει τη γήρανσή του. Το γήρας είναι μια ηλικιακή κατάσταση που προβληματίζει τους ανθρώπους από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Όταν ο άνθρωπος γερνάει, αναπόφευκτα υπάρχει σταδιακή έκπτωση των πνευματικών και σωματικών του δυνάμεων. Δεν είναι το ίδιο δυνατός. Δεν μπορεί να συντονίσει με τον ίδιο τρόπο τις πνευματικές του δυνάμεις όσο όταν ήταν νέος.

Σήμερα, όμως, πρέπει να αισιοδοξούμε (ή απαισιοδοξούμε), καθώς ο άνθρωπος βρήκε τη λύση να αναστείλει τη φυσική αυτή κατάσταση. Η χρήση εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων δημιουργεί νέες προδιαγραφές για τον σύγχρονο άνθρωπο.

Και, πάλι, υπάρχουν ηθικά ζητήματα. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε σε έναν αιώνα από τώρα μια κοινωνία ανθρώπων που όλοι θα είχαν ένα νεανικό προφίλ; Και όμως δε μου φαίνεται καθόλου παράξενο σ’ ένα διάστημα εκατό χρόνων.

Άμεση προέκταση του παραπάνω παραδείγματος είναι τα ηθικά ζητήματα: Μήπως έχουμε μια υποχρέωση να αφήσουμε στην άκρη τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η ορμή της νιότης και να επιτρέψουμε στη Φύση να λειτουργήσει μόνη της; Μήπως πρέπει ο εγωισμός μας να υποχωρήσει; Μήπως η προσπάθεια του ανθρώπου να διανύει μια περίοδο ατέρμονης νεότητας έρχεται σε αντίθεση με δικαιώματα που έχουμε απέναντι στις επόμενες γενεές;

Είναι ερωτήματα άξια ηθικού προβληματισμού. Αλλά και τα σημερινά προγράμματα προγεννητικής διάγνωσης που έκαναν αισθητή την παρουσία τους από τη δεκαετία του 1970 έχουν κατηγορηθεί ως εργαλεία ευγονικής. Όταν ο άνθρωπος γνωρίζει πως ο απόγονός του θα είναι φορέας γενετικού νοσήματος ή κάποιας χρωμοσωμικής ανωμαλίας, τότε η άμβλωση εμφανίζεται ως διέξοδος. Ουσιαστικά, η κριτική εστιάζει στο γεγονός πως ο πατέρας και η μητέρα δε θα είναι περήφανοι με το “ελαττωματικό παιδί” τους, ενώ και το ίδιο το παιδί δε θα μπορέσει να ζήσει μια ζωή γεμάτη με όνειρα.

Σε κάθε περίπτωση, ο άνθρωπος σήμερα μπορεί να περηφανεύεται πως είναι φορέας μεγάλου όγκου γνώσης, η οποία δημιουργεί αναπάντεχα ηθικά ζητήματα. Η ικανότητα του ανθρώπου να χειραγωγεί τα βιολογικά του χαρακτηριστικά αυξάνεται συνεχώς και ασταμάτητα, δημιουργώντας προκλήσεις. Αλλά αυτή η δυνατότητα διαπλέκεται με νέες μορφές σχέσεων σε επίπεδο διαπροσωπικό και κοινωνικό. Απέναντι σε αυτήν τη δυνατότητα, ο άνθρωπος οφείλει να προτάξει έναν κριτικό στοχασμό γύρω από τους σκοπούς και τα όρια της πρακτικής του δυνατότητας. Είναι αναγκαίο να υπάρξει μια επαναθεώρηση των ηθικών διαστάσεων της πράξης στην εποχή της τεχνοεπιστήμης.

* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News