Κάθε φορά που ακούει κανείς ή διαβάζει για τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες φέρνει στο μυαλό του την αρχαία Ολυμπία.
Τα Ολύμπια αποτελούσαν κίνητρο για την καλλιέργεια τόσο του σώματος όσο και του πνεύματος. Άλλωστε, οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην αρμονία σώματος και πνεύματος. Οι Αγώνες, η ιερή εκεχειρία, το στεφάνωμα των νικητών με στεφάνι αγριελιάς, η οργάνωση, το ήθος, οι κανονισμοί και η τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων με θρησκευτικό χαρακτήρα εξακολουθούν να παραμένουν διαχρονικά σύμβολα, να βρίσκονται στην επικαιρότητα και, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις, να αποτελούν προτεραιότητες στις επιλογές μας.
Η Γυμναστική και η Αγωνιστική ήταν, για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, μια πολύ σημαντική και ιδιαίτερη ενασχόληση. Οι αρχαίοι συνδύαζαν τη γυμναστική με τη μουσική, οι οποίες ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες. O Πλάτων τις χαρακτήριζε «υπηρέτες της ψυχής». Οι νέοι διαπαιδαγωγούνταν σύμφωνα με αυτό το πρότυπο. Αυτό επιτυγχανόταν με τη συνεχή φοίτησή τους στα Γυμνάσια. Παράλληλα, στα Γυμνάσια καλλιεργούσαν το ήθος, τον σεβασμό και την κοινωνικότητα.
Γράφει ο Κωνσταντίνος Σπαντιδάκης
Ο Αριστοτέλης είχε τονίσει ότι με τη γυμναστική ο απώτερος στόχος ήταν ο παιδαγωγικός και αισθητικός, χωρίς ακρότητες και υπερβολές, που θα «παραβίαζαν» την ανθρώπινη αρμονία και συμμετρία του σώματος. Η σωματική αγωγή και η εκπαίδευση ήταν για τους πολλούς και όχι μόνο για τους προικισμένους εκ φύσεως.
Ο Πλάτων υποστήριζε ότι βασικός στόχος της σωματικής αγωγής-άσκησης ήταν η μακροχρόνια προετοιμασία των πολιτών για τον αγώνα της πατρίδας.
Από την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου του Δ. Βικέλα “Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν” προέκυψαν βασικά ερωτήματα. Είναι πράγματι ο Πιερ ντε Κουμπερντέν ο «εμπνευστής» της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων, όπως αναφέρεται στα βιβλία της Ολυμπιακής Ιστορίας; Ήταν ο Γάλλος ο κύριος μοχλός για την αναβίωση των Αγώνων του 1896; Ποια ήταν η ουσιαστική συμβολή του Δημητρίου Βικέλα στην ιδεολογία του Ολυμπισμού και στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων; Ποιος ήταν ο πραγματικός ρόλος του Δ. Βικέλα στον Ολυμπισμό και ποια η φίλαθλη ιδιότητά του;
Η Γυμναστική και η Αγωνιστική ήταν, για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, μια πολύ σημαντική και ιδιαίτερη ενασχόληση. Οι αρχαίοι συνδύαζαν τη γυμναστική με τη μουσική, οι οποίες ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες. O Πλάτων τις χαρακτήριζε «υπηρέτες της ψυχής»
Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου, διαπίστωσα ότι υπάρχει “κενό” στα ζητήματα περί Ολυμπιάδας και της σύνδεσής τους με τον Δημήτριο Βικέλα. Η γαλλική αριστοκρατία και ο “εμπνευστής” της Πιερ ντε Κουμπερντέν κατέχουν το “ολυμπιακό μονοπώλιο”, μέχρι και σήμερα. Η εντύπωση αυτή κυριάρχησε και επιβλήθηκε ως αληθής χωρίς να γίνεται αναφορά στο όραμα των Ελλήνων ευεργετών, όπως του Ευαγγέλη Ζάππα και του εξαδέλφου του Κωνσταντίνου Ζάππα για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, ούτε στον Γεώργιο Αβέρωφ, με τη χορηγία του οποίου αναστηλώθηκε το Παναθηναϊκό Στάδιο στην Αθήνα, όπου τελέστηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, το 1896.
Βασικός σκοπός μου είναι η ανάδειξη των ελληνικών προσπαθειών για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, η συμβολή του Δ. Βικέλα στη διάδοση του Ολυμπισμού και η αποκατάσταση των “ιστορικών κενών” που έχουν δημιουργηθεί και ο πραγματικός ρόλος του Πιερ ντε Κουμπερντέν στα ολυμπιακά δρώμενα.
Σε μια εποχή όπως η σημερινή, όπου η κοινωνία και ο κόσμος αλλάζουν με εκπληκτική όσο και ανεξέλεγκτη ταχύτητα, η Ολυμπιακή Ιδεολογία καλείται όχι μόνο να βοηθήσει και να σταθεί στο ύψος και τις απαιτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου και της εποχής, αλλά ταυτόχρονα να δώσει τη μοναδική δυνατότητα επιλογής που έχει ο σύγχρονος άνθρωπος, και αυτή η επιλογή είναι η ελπίδα την οποία βάσιμα μπορεί να παράσχει, να στηρίξει και να επιβάλλει η Ολυμπιακή Ιδέα.
Ίσως αξίζει να τονιστεί ότι υπάρχει μια συνισταμένη που ενώνει τους τρεις μεγάλους πρωτότυπους πολιτισμούς, τον κινεζικό, τον αιγυπτιακό και τον ελληνικό, και αυτή η συνισταμένη είναι ο πολιτισμός των Αγώνων, των επαναστάσεων, των πολιτιστικών επιτευγμάτων. Μέσα σε αυτή τη δυναμική της μεγάλης ιστορικής πορείας του ανθρώπου εμφανίζεται η Ολυμπιακή Ιδεολογία, αυτή η μεγάλη κατάκτηση της ελληνικής σκέψης, η οποία βρίσκεται σε μόνιμη επικαιρότητα.
Η διαχρονικότητα του Ολυμπισμού διαπιστώνεται από την αντοχή των βασικών κατευθύνσεων, οι οποίες ως σήμερα διατηρούν αμείωτη την αξία, τη σημασία και εν γένει τον χαρακτήρα των Ολυμπιακών Αγώνων. Υπενθυμίζουν ένα από τα σημαντικότερα ολυμπιακά αξιώματα, τα οποία διασώθηκαν, ελληνιστί και λατινιστί, ακριβώς για να υπενθυμίζουν από το ένα μέρος τη διαρκή επικαιρότητα των Αγώνων και από το άλλο την αναγκαιότητα της λειτουργίας του: υψηλότερα (altius), ισχυρότερα (fortius), ταχύτερα (citius).
Μπορεί οι καιροί να άλλαξαν, οι αξίες όμως του Ολυμπισμού παραμένουν ακέραιες, για να τονίζουν το αθάνατο νόημα και το αιώνιο περιεχόμενο του Ολυμπισμού, με τα οποία η ανθρώπινη ζωή αποκτά και αξία και σημασία, αρκεί κανείς να αντιληφθεί έστω και τις βασικότερες παραμέτρους, όπως είναι ο σεβασμός του Αγώνα, η αναγνώριση της αξίας του συναθλητή και το σημαντικότερο, η ολυμπιακή εκεχειρία, η οποία, αν επιτευχθεί, αν πραγματοποιηθεί, είναι ικανή να καταργήσει κάθε βιαιότητα, κάθε βαρβαρότητα και να οδηγήσει στη συναδέλφωση και στην εδραίωση της ειρήνης σε όλο τον κόσμο.
Αναπόφευκτα προβάλλει η αναγκαιότητα της συνάρθρωσης των Ολυμπιακών Αγώνων με το παρελθόν και το παρόν. Από το ένα μέρος προβάλλεται η αναβίωση και από το άλλο τα σύγχρονα γεγονότα, τα οποία, χωρίς υπερβολή, απειλούν τις μεγάλες ιδεολογικές κατακτήσεις του Ολυμπισμού. Ο πραγματικός αθλητής καλείται να αναδείξει τα χρώματα της πατρίδας του και να διατηρήσει αλώβητη την αθλητική του προσωπικότητα. Έχει αντιληφθεί ότι το ολυμπιακό μετάλλιο, όποιο κι αν είναι αυτό, έχει μέγιστη αξία γιατί αποτελεί την πολυτιμότερη αμοιβή και αναγνώριση, γεγονός που θα τον συνοδεύει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Πρόκειται για μια αναγνώριση που έγινε ἐν καιρῷ εἰρήνης με διαχρονική αξία, με διαρκή επικαιρότητα.
Πρέπει να αναγνωριστεί ο ρόλος των ανθρώπων εκείνων οι οποίοι μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο υποστηρίζουν και ενθαρρύνουν τον αθλητή. Αναφερόμαστε στην ενθάρρυνση, στην αυτοεπιβεβαίωση και στον ενθουσιασμό που μεταδίδουν στον αγωνιστή αθλητή, προκειμένου όχι μόνο να σταθεροποιήσει τις ηθικές του δυνάμεις, αλλά και να τις επαυξήσει, την ώρα που θα δοκιμάζεται στο γήπεδο. Βέβαια, δεν πρέπει να παραγνωριστεί ο πολιτικός παρονομαστής των Ολυμπιακών Αγώνων.
Όσον αφορά στην Ελλάδα, οι Αγώνες ήταν μέγιστη πολιτική κατάκτηση, “δημοκρατικό” γεγονός πριν ακόμη εδραιωθεί η Αθηναϊκή Δημοκρατία. Σε γενικές γραμμές, αυτό σημαίνει ότι όσες φορές επιχείρησαν ανελεύθερα και δικτατορικά καθεστώτα να εκμεταλλευτούν όχι μόνο την Ολυμπιακή Ιδεολογία, αλλά και τους αθλητές, επλήρωσαν πολύ ακριβό τίμημα. Αποδείχτηκε, για άλλη μια φορά, ότι η Ολυμπιακή Ιδεολογία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνική ειρήνη, τη δημιουργική συνεργασία, τη διεθνή ισορροπία και τον πολιτισμό.
Όχι λίγες φορές, υπογραμμίζεται το τεράστιο έργο που προσφέρουν οι τεχνικοί με τα σύγχρονα μέσα που διαθέτει η τεχνολογία και εννοούμε εδώ τους πολιτικούς μηχανικούς, τους αρχιτέκτονες και τους πολεοδόμους, οι οποίοι καλούνται να αναδείξουν τα ολυμπιακά ιδεώδη με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, δηλαδή με δημιουργίες όχι μόνο κοινωνικά ωφέλιμες στις συγκεκριμένες στιγμές των αγώνων, αλλά και για το άμεσο και το απώτερο μέλλον. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αφρική (Κάιρο), καθώς επίσης και στην Ιαπωνία (Τόκιο), με την κατασκευή μνημειωδών έργων κοινής, όσο και μακροπρόθεσμης, κοινωνικής ωφελιμότητας.
Δεν πρέπει να υποτιμηθεί σε καμιά περίπτωση η καθοριστική συμβολή των γιατρών, των φυσιολόγων, των ψυχολόγων και όλων εκείνων των ειδικοτήτων οι οποίες έχουν ως σκοπό να κρατήσουν τους αγωνιζόμενους στο ύψος της πραγματικής αθλητικής αξιοπρέπειας, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά το διαρκούς επικαιρότητας αξίωμα, νους υγιής εν σώματι υγιεί.
* Ο Κωνσταντίνος Ε. Σπαντιδάκης είναι διδάκτωρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων - μέλος της επιστημονικής ομάδας του Εργαστηρίου Νεότερης Ελλάδας και Νεοελληνικού Πολιτισμού Ιωαννίνων.
