Θουκυδίδης, ένας σύγχρονος δημοσιογράφος

Απόψεις
Θουκυδίδης, ένας σύγχρονος δημοσιογράφος

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Διανύουμε εποχές που ο Τύπος ζει μια υπαρξιακή κρίση. Είναι μια κρίση ταυτότητας ή, εάν προτιμάτε, μια κρίση εμπιστοσύνης από την κοινωνία των πολιτών, η οποία δείχνει πλέον να μην επιθυμεί την ενημέρωση. Η αμεροληψία, η ουδετερότητα και η δημοσιογραφική δεοντολογία τίθενται εν αμφιβόλω, σε μια εποχή που ο δημοσιογράφος δεν εξυπηρετεί το λειτούργημά του και δεν προασπίζεται αξίες που μένουν ανέπαφες στο χώρο και στο χρόνο...

* Γράφει ο Νίκος Κοσμαδάκης

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο καθένας που ασκεί τη δημοσιογραφία ως επάγγελμα οφείλει να ανατρέξει στην Ιστορία. Να ασκήσει το επάγγελμα του “αρχαιολόγου της γνώσης” και με μια χρονομηχανή να αναζητήσει εκείνον το στοχαστή που μέσα από το έργο του καθιερώνει τις αξίες της δημοσιογραφίας ως ανυπέρβλητες. Ο δημοσιογράφος ή ερευνητής θα αναγκαστεί να πάει αιώνες πίσω. Θα αναγκαστεί να γυρίσει στην εποχή της Αρχαίας Ελλάδας.

Εκεί θα διαπιστώσει τον πνευματικό πλούτο της μεγαλύτερης ναυτικής δύναμης στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Θα συναντήσει του περιβόητους διδάσκαλους της γνώσης, τους σοφιστές. Θα δει με τα μάτια του το μεγάλο λιμό της Αθήνας, που έστειλε στο θάνατο το 1/3 του πληθυσμού. Θα δει ιατρούς, φιλοσόφους και την αρχηγική φυσιογνωμία του Περικλή, εκείνου του αυστηρού και ιστορικού για την Αθήνα άνδρα. Θα δει, όμως, και τον πρώτο δημοσιογράφο του αρχαίου κόσμου, τον Θουκυδίδη...

Ο Θουκυδίδης αναμφισβήτητα υπήρξε μέγας. Κανένας δεν μπορεί να διαφωνήσει. Το έργο του δεν είναι μια επιστημονική πραγματεία, όπως κάνει ο φιλόσοφος Αριστοτέλης αργότερα. Δεν είναι, όμως, ποιητής. Το έργο του αποτυπώνει, αφήνει υπονοούμενα και επιτρέπει στον αναγνώστη να προβεί σε αξιολογικές κρίσεις.

Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Ο Θουκυδίδης ήταν εκείνος που έγραψε για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, μια εμφύλια σύγκρουση μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών, Δωριέων και Ιώνων, δημοκρατικών και ολιγαρχικών... Ήταν ένας εμφύλιος σπαραγμός που στο τέλος άφησε δεινά στις δύο μεγάλες δυνάμεις τής τότε Ελλάδας, ενώ παράλληλα τις έκανε εξαρτημένες από τους Πέρσες.

Η “Ιστορία” του Θουκυδίδη είναι ένα τρομακτικό ανάγνωσμα. Από την αρχή μέχρι το τέλος, ο Θουκυδίδης μένει ουδέτερος. Δεν παίρνει ξεκάθαρη στάση. Είναι ένας καλός ρεπόρτερ. Δεν έχει μικρόφωνο αλλά πηγαίνει στα πεδία των μαχών. Καταγράφει τι βλέπει και τι συναντάει. Βλέπει ο ίδιος τους Σπαρτιάτες και τους Αθηναίους να μονομαχούν. Να διψούν, να πεινούν, να τραυματίζονται και να σκοτώνονται. Μετά την ανάπαυλα, ο ίδιος τους συναντάει. Παίρνει τη γνώμη τους και την τοποθετεί αυτούσια στο κείμενο.

Για τον Θουκυδίδη, δεν υπάρχει κάποια θεία δύναμη ή ένας πολεμιστής που γεννήθηκε από κάποιο θεό ή θεά και επηρεάζει την έκβαση του πολέμου. Δίνει έμφαση στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι πρωταγωνιστής και από εκείνον εξαρτάται η συνολική ευημερία ή δυστυχία. Για τον Θουκυδίδη, ο θεός είναι ένα αποκύημα της φαντασίας και γι’ αυτό δεν το(ν) ή τη(ν) λαμβάνει υπόψη.

Καταγράφει την ιστορία με μελανά χρώματα. Μέσα σε αυτό το βίαιο πόλεμο δεν υπάρχει τίποτε φωτεινό. Υπάρχει μόνο καταστροφή και ο θάνατος απλώνεται πάνω από το πεδίο της μάχης. Η καταστροφή είναι το φυσικό επακόλουθο της ίδιας της ανθρώπινης φύσης, που σχοινοβατεί ανάμεσα στην επιδίωξη της ισχύος, της τιμής και του συμφέροντος, και το “αντίπαλο δέος”, το φόβο δηλαδή που προκαλεί ο αντίπαλος.

Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο Θουκυδίδης θεωρείται ο πατέρας του ρεαλισμού, της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, που ασπάζεται την αντίληψη πως ο άνθρωπος είναι εγωκεντρικός και η όποια εξωτερική πολιτική υπαγορεύεται στη βάση του εθνικού συμφέροντος.

Ως προς επιβεβαίωση των παραπάνω αρκεί να σκεφτούμε πως η λέξη “αρετή” είναι σπάνια στο κείμενο του Θουκυδίδη. Κανέναν δεν επαινεί. Κανέναν δε θεωρεί ανώτερο. Η μόνη παραχώρηση που κάνει ο Θουκυδίδης είναι για το τέλος του Νικία, ο οποίος πέθανε με τρόπο που δεν αρμόζει σε έναν άνθρωπο ο οποίος μόχθησε και ανέδειξε, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ως πυξίδα το καθήκον που έχει ο άνθρωπος προς την πόλη. Η προσωπική κρίση απουσιάζει, όπως οφείλει να κάνει και ένας σωστός και ουδέτερος δημοσιογράφος.

Όταν το ένα στρατόπεδο δεν έχει ταχθεί απέναντι στο άλλο, ο Θουκυδίδης είναι αρκετά υπομονετικός και περιγράφει με τον πιο εξονυχιστικό τρόπο τις αιτίες που οδήγησαν τους δύο στρατούς να είναι αντίπαλοι. Περιγράφει τις αιτίες και διεισδύει στα βαθύτερα κίνητρα, τα οποία μπορεί να είναι πολιτικά, κοινωνικά αλλά και προσωπικά.

Η επίδειξη ισχύος είναι κανόνας στην αρένα ανταγωνισμού. Όταν αναφέρει τις αιτίες ο Θουκυδίδης, επισημαίνει και τις εναλλακτικές λύσεις που υπάρχουν.

Η σύγκρουση, ο ανταγωνισμός και η μαυρίλα του πολέμου συγκροτούν το θουκιδίδειο έργο. Μέσα σε αυτό το ψυχρό περιβάλλον, ο Θουκυδίδης καταφέρνει να μιλήσει για πανανθρώπινες αξίες, οι οποίες προβάλλονται εντός και όχι εκτός του συγκεκριμένου πλαισίου.

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ο διάλογος των Αθηναίων με τους Μηλίους. Η Αθήνα είναι η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη, ενώ η Μήλος είναι ένα νησί με ελάχιστους άνδρες. Η Μήλος είναι μια αποικία των Λακεδαιμονίων. Ανήκει στην πλευρά της Σπάρτης, αλλά στον πόλεμο με την Αθήνα παίρνει ουδέτερη στάση. Δε θα σταθεί με καμία από τις δύο πλευρές. Η Αθήνα ως μεγάλη δύναμη του ελληνικού τότε κόσμου προσπαθεί να την αναγκάσει να έρθει με την πλευρά της. Τότε διεξάγεται ένας διάλογος ανάμεσα στο δίκαιο και την ισχύ. Νομιμοποιείται ένας ισχυρός να παραβιάσει την ασφάλεια και την ευημερία που έχει ένας μικρός και αδύναμος; Το δίκαιο υπερτερεί έναντι της ισχύος;

Με αυτόν τον τρόπο ο Θουκυδίδης καταφέρνει να μπολιάσει στον κάθε αναγνώστη του βασικές αξίες, τις οποίες σήμερα στο δυτικό πολιτισμό τις θεωρούμε δεδομένες. Οι Αθηναίοι, όμως, έδειξαν αλαζονεία και δε σεβάστηκαν το δικαίωμα των Μηλίων να μείνουν αμέτοχοι. Εκτέλεσαν όλους τους ενήλικους άνδρες και εξανδραπόδισαν τις γυναίκες και τα παιδιά, εγκαθιστώντας στο νησί Αθηναίους εποίκους. Η στάση των Αθηναίων είναι ανοιχτή για κριτική στον κάθε αναγνώστη...

Ο μη χρωματισμός, η έκφραση καθολικών αξιών όπως της δικαιοσύνης, η ουδετερότητα και η αμεροληψία καθιστούν τον Θουκυδίδη ως ένα πρότυπο για τους σημερινούς δημοσιογράφους.

* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News