Ο Ιπποκράτης είναι αναμφισβήτητα ο πρώτος επιδημιολόγος στην αρχαία σκέψη. Ήταν ένας ιατρός ο οποίος προσπάθησε να ερμηνεύσει την ασθένεια όχι ως κάποια μορφή θεϊκής τιμωρίας, αλλά ως μια παθολογική κατάσταση. Η θεωρία του για την υγεία στηρίζεται στους τέσσερις χυμούς του ανθρώπινου σώματος. Ο Ιπποκράτης θεμελίωσε την επιστήμη της φυσιολογίας του οργανισμού, γνωστής και ως χυμοφυσιολογία.
Στο ανθρώπινο σώμα υπάρχουν, για τον Ιπποκράτη, τέσσερις χυμοί: αίμα, φλέγμα, ξανθή χολή και μαύρη χολή. Οι χυμοί εκκρίνονται από τα τέσσερα βασικά όργανα, δηλαδή καρδιά, εγκέφαλο, ήπαρ και σπλήνα. Προϋπόθεση της υγείας αποτελεί η κράση των χυμών να γίνεται βάσει των ορθών αναλογιών. Σε περίπτωση που ένας χυμός βρίσκεται σε έλλειψη ή πλεονάζει, τότε μιλάμε για την εκτροπή της φυσιολογικής κατάστασης και το άτομο ασθενεί.
Ο Αριστοτέλης ήταν γνώστης της συγκεκριμένης θεωρίας του Ιπποκράτη. Βέβαια, η συγκεκριμένη θεωρία αναθεωρήθηκε από τους επιστήμονες πολλούς αιώνες αργότερα.
Ο Αριστοτέλης, έχοντας διαβάσει τη συγκεκριμένη θεωρία, δε δίστασε να “χτίσει” και ο ίδιος τη θεωρία του πάνω στους τέσσερις χυμούς ή καλύτερα πάνω στη μαύρη χολή. Συγκεκριμένα, ο Αριστοτέλης θεώρησε πως οι ιδιοφυΐες ή οι άνθρωποι που διέπρεψαν στην επιστήμη, την ποίηση, τη λογοτεχνία και την πολιτική ήταν άνθρωποι δυστυχισμένοι. Ήταν άνθρωποι που δεν μπορούσαν να απολαύσουν τις μικρές καθημερινές στιγμές, που είναι τόσο σημαντικές για την ψυχοσύνθεση του ατόμου...
Ο ίδιος είχε στο μυαλό του μυθικούς ήρωες όπως τον γενναίο Αίαντα ή τον Βελλεροφόντη, ο οποίος αυθαδίασε και θέλησε να βρει μόνος του την κατοικία των θεών. Στο μυαλό του, όμως, είχε και σπουδαίους στοχαστές, με πρώτο στη λίστα του το δάσκαλό του, τον Πλάτωνα.
Για τον Αριστοτέλη, η ιδιοφυΐα είναι κάτι ξεχωριστό. Λίγοι είναι οι προικισμένοι με την ικανότητα να γράψουν ή να πουν κάτι που θα μείνει αθάνατο και ανέπαφο για τις επόμενες γενεές. Στη σωματική σύσταση των συγκεκριμένων ανθρώπων, η μαύρη χολή πλεονάζει. Πλεονάζει σε τέτοιο βαθμό που η μεγαλοφυΐα γειτνιάζει με την τρέλα.
Στην καθημερινότητά μας λέμε πως η λογική με την τρέλα χωρίζονται από μια λεπτή γραμμή. Εάν διαβάσουμε Αριστοτέλη, θα διαπιστώσουμε ακριβώς αυτό. Για τον Αριστοτέλη, ο πανέξυπνος άνθρωπος γειτνιάζει με τον τρελό και μάλιστα η όποια στεναχώρια που έχει μια μεγαλοφυΐα μπορεί να εξελιχθεί σε ανύποπτο χρόνο σε μια μορφή μανίας.
Εκεί που ο μίζερος και στεναχωρημένος άνθρωπος δε βρίσκει χαρά και ικανοποίηση μέσα από την καθημερινότητά του, ξαφνικά τον καταλαμβάνει το άλλο άκρο: η μανία. Ο άνθρωπος βγαίνει εκτός εαυτού.
Πράγματι, ο Αριστοτέλης κατάφερε να περιγράψει την κατάθλιψη και τη διπολική της εκδοχή, μανιοκατάθλιψη. Και οι δύο ψυχικές νόσοι αντιμετωπίζονται πλέον με φαρμακευτική αγωγή, αλλά και με ψυχοθεραπεία. Πλέον, έχουμε τη γνώση να εκτιμήσουμε τα αίτια που θα οδηγήσουν το άτομο σε αυτήν την κατάσταση - χωρίς αυτά να είναι πάντοτε ξεκάθαρα.
Για παράδειγμα, στη διπολική διαταραχή γνωρίζουμε πλέον πως μια βασική αιτία πρόκλησής της είναι το ανθυγιεινό οικογενειακό περιβάλλον.
Από την άλλη, η ψυχοθεραπεία είναι αναγκαία ώστε ο ψυχολόγος ή ο ψυχίατρος να κάνει μια “βουτιά” στην άβυσσο της ψυχής του προσώπου και να κατανοήσει καλύτερα τι οδηγεί το άτομο σε αυτή τη συμπεριφορά που παρεκκλίνει από τη φυσιολογικότητα.
Οι τελευταίες προτάσεις είναι γενικής γνώσης. Ο Αριστοτέλης δε ζει στις μέρες μας, αλλά οι παρατηρήσεις του δημιουργούν ένα γόνιμο περιβάλλον για συζήτηση και στοχασμό.
Επιστρέφω, όμως, στο αξίωμα του Αριστοτέλη πως οι ιδιοφυΐες είναι μελαγχολικές προσωπικότητες. Μπορεί ο Αριστοτέλης να έχει πεθάνει εδώ και πάνω από 20 αιώνες, αλλά η θέση του επιβεβαιώνεται στις μέρες μας. Ή καλύτερα η ιστορία τον επιβεβαιώνει.
Δεν ξέρω ποιον να πρωτοθυμηθώ...
Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, ο πατέρας της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, έπασχε από το σύνδρομο της καταδίωξης. Έβλεπε εφιάλτες και πολλά βράδια δεν κοιμόταν. Έτρεχε χωρίς να υπάρχει λόγος. Κρυβόταν. Κάθε μέρα για εκείνον ήταν αιώνας.
Ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Φρειδερίκος Νίτσε, που για τη Γερμανία είναι όπως εμείς έχουμε τον Σωκράτη ή τον Πλάτωνα, έπασχε από ψυχολογικά προβλήματα. Πάνω από 10 χρόνια από τη ζωή του πέρασε στα ψυχιατρικά ιδρύματα. Ανυπέρβλητα μανιακός.
Η Βιρτζίνια Γουλφ ήταν μία από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες της βρετανικής λογοτεχνίας. Οι εναλλαγές στη διάθεση για την ίδια ήταν σύνηθες φαινόμενο, ενώ ήταν βαριά καταθλιπτική για το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της. Και όμως, πέραν των ψυχολογικών της προβλημάτων, ήταν μία από τις καλύτερες πένες.
Ο Βαν Γκογκ έπασχε από διπολική διαταραχή. Ένας άνθρωπος που έκοψε το αφτί του και το προσέφερε στην υποτιθέμενη αγαπημένη του, που ήταν μια πόρνη, σήμερα αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους που περπάτησαν στη Γη. Ανάμεσα στους εκατομμύρια ανθρώπους που έχουν περάσει από αυτόν τον κόσμο, ο Βαν Γκογκ έμεινε στην ιστορία...
Ο Νίκολα Τέσλα ήταν ένας απίστευτα χαρισματικός άνθρωπος. Ήταν εφευρέτης του εναλλασσόμενου ρεύματος και των ασύρματων επικοινωνιών. Έπασχε από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Λάτρευε τα περιστέρια και κάθε μέρα δεν κοιμόταν παραπάνω από 2-3 ώρες.
Οι παραπάνω άνθρωποι έχουν αφήσει το στίγμα τους στον τρόπο ζωής μας. Υπάρχουν και άλλες προσωπικότητες, οι οποίες διέπρεψαν και παράλληλα αντιμετώπιζαν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα ή ο τρόπος ζωής τους ήταν πολύ διαφορετικός από εκείνον της πλειοψηφίας. Για παράδειγμα, ο πολυμήχανος Λεονάρντο Ντα Βίτσι είχε μπλεχτεί σε ένα σεξουαλικό σκάνδαλο ομοφυλοφίλων και κάθε μέρα έκανε διαφορετικές ασχολίες χωρίς να ολοκληρώσει καμία μέχρι το τέλος της μέρας. Συνήθιζε δε να κοιμάται 15 λεπτά κάθε 4 ώρες, καθώς θεωρούσε τον ύπνο ως ένα μικρό και γλυκό θάνατο... Μικρό, γιατί δεν είναι αιώνιος. Γλυκό, γιατί θα ξυπνήσεις.
Δε γνωρίζω τι είναι εκείνο που κάνει τις ιδιοφυΐες τόσο ξεχωριστές. Το μόνο σίγουρο είναι πως ο καθημερινός τρόπος ζωής τους βγάζει έντονο το αίσθημα της μιζέριας, της λύπης και της κατάθλιψης, πράγμα που συνιστά αριστοτελική διαπίστωση.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]).
