Η συζήτηση στη χώρα γίνεται σε πολλά επίπεδα, συµµετοχή σ' αυτήν έχουν και οι τράπεζες, βασικοί εκπρόσωποι των οποίων δείχνουν να έχουν πειστεί πλέον για την ανάγκη να δοθεί προτεραιότητα στη χρηµατοδότηση των πρωτοβουλιών σε πεδίο επιχειρηµατικής δράσης όπως μεταποίηση και εμπορία.
του Νίκου Δασκαλάκη, προέδρου του ΕΑΣ Ιεράπετρας
Τα πράγματα βέβαια δεν είναι απλά, καθώς όλοι συµφωνούν στην ενδυνάµωση του ρόλου της αγροτικής παραγωγής, λίγοι όµως ενδιαφέρονται πραγµατικά για τη βελτίωση της θέσης του αγρότη.
Στην Ελλάδα το οικονομικό κατεστημένο προσπαθεί να αποκλείσει τους παραγωγούς από την αλυσίδα υπεραξίας.
Το κρίσιμο ζήτημα κατά συνέπεια έχει να κάνει με το ποιος ωφελείτε και σε τι βαθμό από τις επιδιωκόμενες αλλαγές στο παραγωγικό μοντέλο της χώρας.
Με δεδομένη την εξασθένηση των δομών έκφρασης του αγροτικού χώρου υπάρχει ο κίνδυνος το νέο οικονοµικό µοντέλο µε επίκεντρο την πρωτογενή παραγωγή να ξεκινήσει να δουλεύει, ωστόσο τα οφέλη των αγροτών απ' αυτό να είναι και πάλι περιορισµένα. Γιατί αυτό; Γιατί η πραγµατική υπεραξία των προϊόντων δεν έρχεται από το χωράφι αλλά από τα επόµενα στάδια συσκευασίας, µεταποίησης και διάθεσης. Αν ο παραγωγός µείνει έξω απ' αυτά, η θέση του παραµένει επισφαλής. Στις αναπτυγµένες χώρες τις προηγούµενες δεκαετίες η συµµετοχή των παραγωγών στις αλυσίδες υπεραξίας ήρθε µέσα από τη συµµετοχή σε συνεταιρισµούς.
Τα πετυχημένα παραδείγµατα µεγάλων συνεταιριστικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη και αλλού δείχνουν µε σαφήνεια τον τρόπο µε τον οποίο ο αγρότης γίνεται να συµµετάσχει στα επόµενα στάδια επεξεργασίας του προϊόντος του και να έχει όφελος απ' αυτή τη διαδικασία.
Τώρα που όλα αρχίζουν από την αρχή ο αγρότης δεν μπορεί να περιοριστεί αποκλειστικά στο πεδίο της αγροτικής παραγωγής, δηλαδή στο στάβλο ή στο χωράφι. Πρέπει να επιδιωχθεί μια οργανωμένη προσπάθεια που γίνεται επιτακτική ιδιαίτερα τα χρόνια της κρίσης, να μεταφερθεί κάθε αξιόλογη υποδομή και δραστηριότητα μεταποίησης και εμπορίας αγροτικών προϊόντων στους Συνεταιρισμούς.
Η περαιτέρω οικονομική εξουθένωση των αγροτών με την αύξηση της φορολογίας δημιουργεί τον κίνδυνο να τους στερήσει κάθε δυνατότητα οραματισμού και ανάπτυξης.
Ο νέος Νόμος για τους Συνεταιρισμούς, ο τρόπος με τον οποίο θα δομηθεί το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 και τα περιθώρια χρηματοδότησης των Συνεταιρισμών από τις εμπορικές τράπεζες θα έχουν καταλυτική σημασία στο πως θα μοιραστεί η τράπουλα.
Ανάµεσα στους συνεταιρισµούς και στους ιδιώτες µπορούν να βρουν θέση µια σειρά από ενδιάµεσες λύσεις, όπου οι παραγωγοί δύνανται να είναι σε θέση, είτε να καθετοποιήσουν πλήρως την παραγωγή τους, είτε να συµµετάσχουν σε κάποιο βαθµό στην αλυσίδα υπεραξίας. Ένας αµπελουργός για παράδειγµα που καταφέρνει να εµφιαλώσει και να δώσει όνοµα στο κρασί του, ανήκει στις ενδιάµεσες περιπτώσεις. Μόνο που εδώ η προσπάθεια γίνεται πολύ πιο σύνθετη δεν µπορεί να έχει µαζικό χαρακτήρα και φυσικά δεν µπορεί να χωρέσει µεγάλους αριθµούς δραστηριοποιούµενων, δηλαδή δεν γίνεται ο κάθε αµπελουργός να έχει το δικό του οινοποιείο και το δικό του επώνυµο κρασί.
Η ελληνική γεωργία και κτηνοτροφία έχουν χάσει πολύτιµο χρόνο και καλούνται να ακολουθήσουν το δρόµο της ανασυγκρότησης σε µια εποχή που τα πράγµατα τους συντελεστές της παραγωγής, όπως και για την ΚΑΠ, γίνονται όλο και πιο δύσκολα.
Είναι τεράστιες οι προκλήσεις µε τις οποίες θα βρεθεί σε λίγο καιρό αντιµέτωπη τόσο η ευρωπαϊκή και πολύ περισσότερο η ελληνική γεωργία. Το περαιτέρω ξήλωµα του προϋπολογισµού της ΚΑΠ που επιδιώκουν εδώ και χρόνια πολλοί εκ των συνδαιτυµόνων, το χαµηλό κόστος αγροτικής παραγωγής τόσο σε µεγάλες χώρες της ?ύσης όσο και στον αναπτυσσόµενο κόσµο δεν είναι καλό στοιχείο για τη διαµόρφωση των τιµών παραγωγού διεθνώς και για τη θέση στην οποία περιέρχεται ο Ευρωπαίος αγρότης και ιδιαίτερα ο αγρότης της χώρας μας.
Τιμές γεωργικών προϊόντων
? Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιµετωπίζουν οι γεωργικές αγορές δεν είναι η µεγάλη διακύµανση των τιµών, είναι κυρίως η πολύ σηµαντική συµπίεση του κόστους παραγωγής (σε κάποιες περιοχές του πλανήτη) και η χειροτέρευση των όρων εµπορίου που αντιµετωπίζει η γεωργία.
Τρια παράλληλα φαινόµενα είχαµε τα τελευταία χρόνια: διακύµανση των τιµών, παράλληλη κίνηση των τιµών και το επίπεδο των τιµών. Ό,τι και να θεωρήσει κανείς ότι έγινε, ένα πράγµα είναι σίγουρο: Στο µέλλον θα πρέπει να περιµένουµε µεγαλύτερη αβεβαιότητα τόσο όσον αφορά τις τιµές, όσο και για τα εισοδήµατα. Η πτωτική τάση των γεωργικών τιµών έχει αναστραφεί από το 2000, αλλά τα τελευταία χρόνια είχαµε µέσα σε οκτώ χρόνια δυο πολύ σηµαντικές ανόδους και δυο σηµαντικές περιόδους πτώσης όλων των τιµών των εµπορευµάτων, κάτι που δεν το έχουµε δει µετά το 2ο Παγκόσµιο Πόλεµο.
Ιδιαίτερα στον τομέα των πρώιμων κηπευτικών είναι οι χαμηλότερες από το 2008 και η αβεβαιότητα καθώς και η διακύμανση των τιμών εντός του ετησίου καλλιεργητικού κύκλου έχουν ενταθεί.
Στον τομέα της γεωργίας η διακύµανση των τιµών δεν είναι µεγαλύτερη από ό,τι συµβαίνει στο παρελθόν. Αντιθέτως άµα δούµε τι γίνεται στις τιµές των λιπασµάτων και επίσης τις τιµές ενέργειας βλέπετε ότι η µεγαλύτερη µεταβολή γίνεται σε άλλους τοµείς οι οποίοι επηρεάζουν έµµεσα και άµεσα αυτό που γίνεται στον τοµέα της γεωργίας. Σε µεγάλο βαθµό πολύ συχνά προσπαθούµε να δώσουµε λύσεις σε προβλήµατα του τοµέα της γεωργίας που είναι εκτός του ίδιου του τοµέα.
Αν δούμε την περίοδο 1997 µέχρι 2008 βλέπουµε ότι είναι περίοδος ανόδου όλων των τιµών των εµπορευµάτων, ανεβαίνουν κατά 30% οι τιµές στη γεωργία και δέκα φορές περισσότερο οι τιµές στα λιπάσµατα και ενέργεια. Στην τελευταία περίοδο '97 µε 2015 που έχει γίνει µια προσαρµογή των τιµών, πάλι η άνοδος των τιµών των λιπασµάτων και της ενέργειας είναι δέκα φορές περισσότερη από τον τοµέα της γεωργίας.
Η συζήτηση στον τοµέα της ΚΑΠ στο µέλλον θα επικεντρωθεί:
? Στη σχέση συνδεδεµένης και αποσυνδεδεµένης βοήθειας. Υπάρχει µια αύξηση της συνδεδεµένης βοήθειας µε την τελευταία µεταρρύθµιση, που εκφράζει σε µεγάλο βαθµό την ανησυχία που υπάρχει στις χώρες - µέλη για τη δυνατότητα του γεωργικού τοµέα να συνεχίσει να παράγει. Ταυτόχρονα όµως εκφράζει και µια αντίφαση, γιατί µε εξαίρεση τον τοµέα της εκτατικής κτηνοτροφίας, η σύνδεση της παραγωγής µε τις επιδοτήσεις µακροπρόθεσµα οδηγεί σε µείωση του ποσού των επιδοτήσεων γιατί δίνεται σε τοµείς στους οποίους έτσι κι αλλιώς µειώνεται η παραγωγή.
? Στη σχέση του πρασινίσµατος µε τα αγροπεριβαλλοντικά µέτρα. Ενώ το 80% της συνολικής γεωργικής έκτασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης πλέον καλύπτεται από κάποια µορφή πράσινης βοήθειας και το 20% από γεωργοπεριβαλλοντικά µέτρα, στην Ελλάδα σε µεγάλο βαθµό η καλλιεργούµενη έκταση έχει µείνει εκτός πρασινίσµατος λόγω της διάρθρωσης της παραγωγής και αυτό µακροπρόθεσµα µπορεί να δηµιουργήσει προβλήµατα όσον αφορά τη δικαιολόγηση της στήριξης της ΚΑΠ διότι όπως θα δείτε στο επόµενο διάστηµα η µεγάλη συζήτηση στο µέλλον θα γίνει για τον προϋπολογισµό που θα διατεθεί στην Κοινή Γεωργική Πολιτική.
? Στην προσφυγική, οικονοµική κρίση: Αυξάνονται οι πιέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να στραφούν οι περιορισµένοι κοινοτικοί πόροι που είναι µόνο το 1% του ΑΕΠ ή το 2% των δηµοσίων δαπανών σε άλλους τοµείς και κατά συνέπεια το µεγάλο στοίχηµα για την συνέχιση της στήριξης της ΚΑΠ θα είναι ακριβώς ο τρόπος µε τον οποίο θα µπορούµε να δικαιολογήσουµε τα λεφτά που δίνονται στην ΚΑΠ.
? Η ΓΕΩΡΓΙΑ είναι το 2% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, 1,7% για την ακρίβεια. Αν διεκδικεί πόρους µε τέτοιες συνθήκες και µε τέτοιους όρους, τότε η έµφαση σε στενά συµφέροντα, στα πολύ γρήγορα ευάλωτη λόγω του µικρού της µεγέθους, υπάρχει µια κατάτµηση των στόχων. Πολύ συχνά ο ένας τοµέας τα βάζει µε τον άλλον και η ΚΑΠ αναγκάζεται µονίµως να βρίσκεται σε άµυνα.
Πρόκληση οι νέες θέσεις απασχόλησης γύρω από τη γεωργία
Η ΚΑΠ είναι επίσης ο τοµέας που αντιπροσωπεύει το 40% της χρήσης της γης. Η χρήση και η διαχείριση της γης είναι ο νέος άξονας πολλαπλών δράσεων της ΚΑΠ, είναι ο τοµέας ο οποίος εκφράζει σε καλύτερο βαθµό τις περιφερειακές προτεραιότητες που συνδέουν την ΚΑΠ µε την απασχόληση και ταυτόχρονα είναι ο τοµέας που µπορεί να συνδέσει τεχνολογία και καινοτοµία µε τις προκλήσεις του περιβάλλοντος και της κλιµατικής αλλαγής. Η γεωργία εξακολουθεί να είναι το 100% της διατροφής και επηρεαζόµενη από τις καταναλωτικές τάσεις µπορεί να προωθήσει τις πολύπλοκες διασυνδέσεις της γεωργίας και υπαίθρου και να βάλει σε πρώτο επίπεδο ένα µεγάλο δίληµµα: Ο πρωτογενής γεωργικός τοµέας έτσι κι αλλιώς χάνει απασχόληση αυτή η τάση δεν µπορεί να αντιστραφεί.
Το μεγάλο ερώτηµα είναι αν δηµιουργούνται νέες θέσεις απασχόλησης γύρω από τον γεωργικό τοµέα: Στον τοµέα των εισροών, στον τοµέα της διακίνησης των προϊόντων και του εµπορίου, στον τοµέα της µεταποίησης, της τεχνολογίας, της έρευνας και σε τελευταία ανάλυση είναι στο µήκος της διατροφικής αλυσίδας και σε περιφερειακό επίπεδο όπου θα κριθεί το αν συνολικά µπορεί αυτός ο τοµέας που εκπροσωπεύει τη µεγαλύτερη βιοµηχανία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που είναι η διατροφική βιοµηχανία, να διευρύνει την επιρροή του στην απασχόληση.
Τέλος, το μεγάλο διακύβευμα είναι οι όποιες αλλαγές στο παραγωγικό μοντέλο να μην περιορίζουν τον παραγωγό απλά στην παραγωγή αλλά να γίνεται συμμέτοχος σε όλη τη διατροφική αλυσίδα (παραγωγή-διακίνηση-μεταποίηση).
