Μ' αρέσει η ιστορία. Βίτσιο είναι αυτό, τι να κάνουμε... Γιατί έχει πάντα το δικό της τρόπο να μας βάζει στη θέση μας και να μας υπενθυμίζει τα λάθη μας, κουνώντας μας το δάχτυλο, σαν τη μάνα που μας μάλωνε ως παιδιά μετά από μια ζαβολιά, τονίζοντας εμφατικά πόσο δίκιο είχε.
Του Σταύρου Μουντουφάρη
Errare humanum est, δηλαδή τα λάθη είναι ανθρώπινα. Η λατινική ρήση αποδίδεται στο Σένεκα, όμως δε σταματάει εδώ, αλλά έχει και συνέχεια: «perseverare diabolicum», δηλαδή αν το ξανακάνεις είναι διαβολικό. Σοφό, όπως άλλωστε οι περισσότερες ιστορικές ή παροιμιώδεις εκφράσεις. Συνήθως όμως βρίσκουν ώτα μη ακουόντων. Και ο ελληνικός λαός αποδεικνύεται, δυστυχώς, σε βάθος χρόνου με βραχεία μνήμη και ελλιπή γνώση της ιστορίας, σε βαθμό που δε διδάσκεται από τα ιστορικά του λάθη αλλά τα επαναλαμβάνει. Κατ' εξακολούθηση, μάλιστα.
Βέβαια, υπάρχει μια αρχή σε αυτό το θεώρημα, την οποία αγνοούμε επιδεικτικά. Ότι για να διδαχθείς από την ιστορία πρέπει πρώτα απ' όλα να τη διαβάσεις, να τη σεβαστείς και να την κοιτάξεις όσο πιο αντικειμενικά γίνεται μέσα από την υποκειμενικότητά σου. Γιατί και εμείς, όπως πολλοί άλλοι - αν όχι όλοι - οι λαοί, χρησιμοποιούμε την ιστορία όπως μας βολεύει, κάνοντάς τη... λάστιχο κατά το δοκούν. Δεν έχει σημασία, για παράδειγμα, αν γνωρίζουμε ότι στην ελληνική αρχαιότητα η ομοφυλοφιλία ήταν κάτι συνηθισμένο και ουδόλως μεμπτό. Αν όμως κάποιος μας θίξει το Μέγα Αλέξανδρο με εκφράσεις που δεν είναι της... παρούσης παίρνουμε ανάποδες. Δεν πειράζει που το αθηναϊκό κράτος είχε καταληστεύσει τους συμμάχους του τον 5ο αιώνα.
Τον Περικλή μη μας θίξει κανείς. Και ας μην ξέρουμε καλά-καλά ποιος ήταν, πότε έζησε και τι έκανε ο Περικλής. Δε μας νοιάζει αν η Κνωσός και πλείστοι όσοι αρχαιολογικοί χώροι είναι στα μαύρα τους τα χάλια. Αν όμως κάποια ξένη εφημερίδα γράψει ότι δεν καταγόμαστε απευθείας από τους Μινωίτες μπορεί να βγούμε στους δρόμους και να διαδηλώνουμε για μέρες ολόκληρες. Καλή η παράδοση και οι ρίζες, όπως έλεγε και ο μεγάλος Φρέντυ Γερμανός, αλλά έχω αρχίσει να νιώθω σαν... πατάτα.
Αν κοιτούσαμε λίγο πιο προσεκτικά την ιστορία, με βάση τις πλείστες όσες ειδησεογραφικές συνειρμικές... παραπομπές, θα βλέπαμε, για παράδειγμα, τα λάθη που έκαναν οι πρώτες ελληνικές κυβερνήσεις με τα δάνεια από το εξωτερικό, τα οποία κατασπαράχθηκαν, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές τις αμαρτίες να τις κουβαλάμε ακόμα στην πλάτη μας. Αν ανοίγαμε κανένα βιβλίο ιστορίας θα διαπιστώναμε κάποιες ανατριχιαστικές ομοιότητες με την εποχή της Ιεράς Συμμαχίας στην Ευρώπη. Αν διαβάζαμε ιστορία θα ανακαλύπταμε ότι δεν είναι η πρώτη φορά που η προσκόλλησή μας σε σφαίρες επιρροής ή η επίκληση σωτήρων μας στοίχισε πανάκριβα. Περιορίζοντας λίγο τη θριαμβολογία μας. Και αν παρακολουθούσαμε προσεκτικά τα δρώμενα στη γειτονιά μας με ιστορικά παράλληλα, θα μπορούσαμε να διδαχθούμε και να υιοθετήσουμε πρακτικές που θα μας έβγαζαν από πολλά αδιέξοδα, κάνοντάς μας να αποφύγουμε μεγάλες παγίδες. Όμως ατυχώς, όπως έδειξε και η πρόσφατη υπόθεση της Αμφίπολης, η ιστορία μοιάζει με ένα εύπλαστο μπαλάκι το οποίο ζουλάμε χαλαρωτικά για να εκτονώνουμε τα άγχη μας και μετά το αφήνουμε στην άκρη, μόλις το βαρεθούμε.
Γιατί, δε λέμε, καλό είναι να νιώθουμε υπερήφανοι κάθε φορά που οι ξένοι μιλούν για την ιστορία μας, τα μνημεία, τις προσωπικότητες που χάρισαν σε ολόκληρο τον κόσμο το φως της γνώσης, όμως είναι αναγκαίο να τη γνωρίζουμε κι εμείς αυτή την ιστορία και τα μνημεία που την τεκμηριώνουν. Καλή η επίκληση στη ρήση ότι «όταν εμείς κτίζαμε Παρθενώνες εκείνοι ζούσαν σε σπηλιές», όμως υπάρχει ένας αστερίσκος. Δε χτίσαμε εμείς ακριβώς τους Παρθενώνες, οι σύγχρονοι νεοέλληνες.
Εμείς μάλλον αδιαφορούμε για την ύπαρξή τους ή απλά τους βεβηλώνουμε με κάθε ευκαιρία. Αν διαφωνείτε, ρίξετε ένα βλέμμα γύρω σας, περάστε από τα μνημεία είτε εντός είτε εκτός πόλης και αναρωτηθείτε πόσος καιρός πέρασε από την τελευταία... εξομολόγησή μας μπροστά στον καθρέφτη, από μια αυτοκριτική για το μερίδιο ευθύνης του καθενός απέναντι στη χώρα, την κοινωνία, τον ίδιο του τον εαυτό και φυσικά την ιστορία. Γιατί κάποιες αλήθειες μπορεί να μας χαλάνε όταν τις ακούμε, τις διαπιστώνουμε και τις ομολογούμε, αν δεν το κάνουμε όμως υπάρχει ο κίνδυνος να συνεχίσουμε να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη μας, χωρίς ποτέ να τα διορθώνουμε. Και ξέρετε. Σε αυτή την περίπτωση η ιστορία συνηθίζει να μη δείχνει οίκτο.
