Γιατί φοβάται η Γερμανία το "κατοχικό δάνειο"; Προφανώς ο "τρόμος" της οικονομικής "υπερδύναμης" της Ευρώπης δεν έχει να κάνει με την απόδοση των 11 δισ. ευρώ - σύμφωνα με την αναγωγή του ποσού του 1942 σε σημερινό νόμισμα. Ούτε με την απόδοση 50 ή ακόμη και 70 δισ. ευρώ - ανάλογα με το ύψος (από 3 και 5% σύμφωνα με τις διεθνείς διακρατικές συμβάσεις) του επιτοκίου που έχει δικαίωμα να επιβάλει η Ελλάδα, αφού, ως γνωστόν, το αρχικό άτοκο δάνειο, ως ληξιπρόθεσμο, έχει καταστεί έντοκο.
Του Γιώργου Παπαδάκη
Μια τέτοια εξέλιξη, πέρα από την "ηθική" ζημία - την παραδοχή δηλαδή της οφειλής έναντι της Ελλάδας, έστω και σε ένα μόνο σκέλος - από μόνη της δεν αποτελεί επ' ουδενί πλήγμα για τη γερμανική οικονομία, ενώ αντίθετα δίνει μια ουσιαστική ανάσα για την ελληνική, που διαρκώς παλεύει με το χρόνο για να εξασφαλίζει ρευστότητα ικανή να εξυπηρετεί τις δανειακές υποχρεώσεις της. Τότε γιατί αυτή η σφοδρή και διαρκής επίσημη γερμανική αντίδραση ότι «το θέμα των αποζημιώσεων έχει κλείσει και δεν υφίσταται, έπειτα από την παρέλευση 70 και πλέον ετών»;
Παίρνουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι περίφημες "γερμανικές αποζημιώσεις" ή, για να ακριβολογούμε, "γερμανικές πολεμικές επανορθώσεις", που είναι και η πιο ακριβής ορολογία, ειδικά για την Ελλάδα, δεν είναι μονοδιάστατη υπόθεση. Στην πράξη υπάρχουν τρία σκέλη που θεωρητικά δε σχετίζονται μεταξύ τους.
Το πρώτο είναι οι "επανορθώσεις" για τη ζημιά που υπέστη η Ελλάδα στις υποδομές της, λόγω της απρόκλητης επίθεσης και της κατοχής της στη συνέχεια από το γερμανικό στρατό.
Το δεύτερο είναι το "κατοχικό δάνειο" που επιβλήθηκε στη χώρα το 1942 ως αναγκαστικό αλλά αμέσως μετά μετατράπηκε σε κανονική πράξη διακρατικού δανεισμού και υπόκειται στους διεθνείς οικονομικούς κανόνες.
Το τρίτο μέρος είναι ακριβώς οι επιμέρους διεκδικήσεις που μπορούν να προβάλουν συλλογικά χωριά ή πόλεις που υπέστησαν δεινά (εκτελέσεις, εμπρησμοί οικιών) στη διάρκεια της κατοχής, με προφανές παράδειγμα αυτό της προσφυγής των κατοίκων του Διστόμου ή ακόμη και ατομικές προσφυγές πολιτών επίσης για φόνους συγγενών τους ή την καταστροφή οικογενειακής περιουσίας.
Ας δούμε τώρα με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται τα δεδομένα "διεκδίκησης" για κάθε παράμετρο χωριστά. Ξεκινούμε αντίστροφα. Γνωρίζουμε όλοι την περιπέτεια της προσφυγής των κατοίκων του Διστόμου. Δικαιώθηκαν πλήρως από την Ελληνική Δικαιοσύνη. Ο Άρειος Πάγος πριν 16 χρόνια διέταξε την κατάσχεση γερμανικής περιουσίας στην Ελλάδα προς εκποίηση και αποζημίωσή τους. Η απόφαση μπλοκαρίστηκε, αλλά μόνο προσωρινά, όπως αναφέρει η ίδια η απόφαση από το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο για καθαρά λόγους διακρατικών σχέσεων. Επίκειτο η είσοδος της Ελλάδας στην ευρωζώνη και της Κύπρου στην Ε.Ε. Υπό τον αείμνηστο ποινικολόγο Σταμούλη οι Διστομίτες προσέφυγαν στην ιταλική Δικαιοσύνη, αφού το νομικό καθεστώς της Ε.Ε. το επιτρέπει, ζητώντας κατάσχεση γερμανικής περιουσίας στο ιταλικό έδαφος. Το Ανώτατο Ιταλικό Ακυρωτικό Δικαστήριο τους δικαίωσε πλήρως. Ενόψει της κατάσχεσης, η Γερμανία προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εναντίον της Ιταλίας. Η Χάγη απεφάνθη ότι τέτοιες διαφορές πρέπει να επιλύονται μεταξύ των διαδίκων χωρίς παρέμβαση τρίτου. Με απλά λόγια, οι Διστομίτες πρέπει να προσφύγουν στην ίδια τη Γερμανική Δικαιοσύνη. Πιθανότατα αν το πράξουν, θα δικαιωθούν. Το ζήτημα, ωστόσο, είναι το ύψος ακριβώς της "αποζημίωσης" που θα τους επιδικαστεί, με δεδομένο πως, μετά το Δίστομο, θα ακολουθήσουν μετά βεβαιότητος ακόμη καμιά... διακοσαριά ελληνικά χωριά. Στο μεταξύ, η κατάσχεση γερμανικής κρατικής περιουσίας στην Ελλάδα στην πράξη είναι ανοιχτή, με βάση το "προσωρινό" της απόφασης του Ελληνικού Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου. Αν ο υπουργός Δικαιοσύνης θελήσει δηλαδή να υπογράψει σήμερα, η απόφαση είναι άμεσα εκτελεστή. Αλλά με ποιες διακρατικές συνέπειες; Στην πράξη όμως το ζήτημα δεν είναι διακρατικό. Αφορά "αστικού τύπου" προσφυγές ιδιωτών στη Δικαιοσύνη για αποζημιώσεις.
«Κατοχικό δάνειο»
Καθώς υπόκειται ξεκάθαρα στο διεθνές οικονομικό δίκαιο, δεν αφορά θέμα ακριβώς "διαβουλεύσεων". Διαπραγμάτευσης ναι, όχι όμως διαβουλεύσεων. Είναι εδώ, είναι υπαρκτό και δεν ανατρέπεται γιατί απλούστατα θα πρέπει να ανατραπεί η βάση λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας. Εκείνο που μπορεί να συζητηθεί είναι το ύψος του τελικού ποσού. Αν η Ελλάδα δηλαδή το απαιτήσει χωρίς τόκους (11 δισ.) ή με επιτόκιο (π.χ. 3%-48 δισ. ευρώ).
Στην πρόσφατη έρευνά μας είχαμε παρουσιάσει από τις σελίδες της «Ν.Κ.» το μέγεθος των καταστροφών στις υποδομές (οδικό δίκτυο, σιδηρόδρομοι, βιομηχανία, λιμάνια, γέφυρες, βαρέα οχήματα, τηλεφωνικό δίκτυο, εμπορικός στόλος κ.λπ.), όπως αυτές είχαν καταγραφεί επίσημα από επιτροπή επιστημόνων του Ελληνικού Κράτους (Επιτροπή Δοξιάδη) το 1945-1946, ενόψει της συμμαχικής διάσκεψης του Λονδίνου. Για να μη μακρηγορούμε: Η πρόσφατη έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του κράτους - που έχει κατατεθεί στη Βουλή - υπολογίζει το ποσό σε σημερινό χρήμα στα 300 δισ. ευρώ. Η Ελλάδα δεν έχει παρά να εγγράψει το ποσό στον προϋπολογισμό της, τινάζοντας στον αέρα, πλέον, την οικονομία της Γερμανίας και συνολικά της ευρωζώνης. Προκαλώντας δηλαδή έναν οικονομικό "Αρμαγεδδώνα".
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΓΛΕΖΟΥ
«Μου προκαλεί ανησυχία το κλίμα διχόνοιας»
Στο μεταξύ, χθες, παρέμβαση για το κλίμα που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα σε Αθήνα και Βερολίνο αλλά και τις γερμανικές αποζημιώσεις έκανε ο Μανώλης Γλέζος.
Με κείμενό του που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ καλεί και τις δύο πλευρές αλλά και τον Τύπο να «αφήσει τα εθνικιστικά παραληρήματα». Ωστόσο, τονίζει ότι υπάρχουν "δύο εκκρεμή ζητήματα" (σ.σ. αναφέρεται στις επανορθώσεις για τις υποδομές και στο κατοχικό δάνειο).
«Μου προκαλεί ανησυχία το κλίμα διχόνοιας, μισαλλοδοξίας και εχθρότητας που επιχειρείται να δημιουργηθεί ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Γερμανία και το οποίο, αν εδραιωθεί, απειλεί να οδηγήσει σε εθνικιστικές οξύτητες που σε καμιά περίπτωση δε διευκολύνουν την επίλυση των προβλημάτων.
Απευθύνω έκκληση τόσο προς τις δύο πλευρές όσο και προς τον Τύπο να αφήσουν τα εθνικιστικά παραληρήματα και να κυριαρχήσει η ψυχραιμία, η νηφαλιότητα, η λογική και το δίκαιο.
Προσωπικά, ποτέ μου δεν έθιξα ούτε τη Μέρκελ ούτε τον Σόιμπλε. Στο Γερμανό υπουργό, όμως, όποτε ισχυρίζεται ότι το θέμα θεωρείται λήξαν, έλεγα και λέγω: "Πότε και πώς έληξε;". Και απάντηση μέχρι σήμερα δεν έχω πάρει.
Σταθερά επιδιώκω τη φιλία ανάμεσα στους δύο λαούς και επαναλαμβάνω όσα είπα πρόσφατα στη Γερμανική Σχολή στην Αθήνα: Υποχρέωση των δύο λαών είναι να αποτελέσουν τους παραστάτες για τη γέφυρα φιλίας ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης. Στόχος μας αταλάντευτος πρέπει να είναι η συναδέλφωση των ευρωπαϊκών λαών. Τότε μόνο η αποστροφή του Ομήρου για όποιον αγαπά τον πόλεμο θα αφορά κάθε πολίτη της Ευρώπης: "Αφρήτωρ, αθέμιστος, ανέστιος εστίν εκείνος ος πολέμου εράται επιδημίου οκρυόεντος» (Ιλιάδα Ι 63-64)"».
Η ΡΩΣΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ
Έτοιμη να διεκδικήσει 4 τρισ. η Μόσχα
Γιατί "Αρμαγεδδώνας"; Για τα 300 δισ. που "θα πρέπει να καταβάλει η Γερμανία"; Ασφαλώς τα 300 δεν είναι ούτε 11 ούτε 50. Το πλήγμα θα είναι σοβαρό για την κραταιά γερμανική οικονομία. Όμως το ζήτημα δεν είναι εκεί. Αν αποπληρώσουν τις "επανορθώσεις" στην Ελλάδα, ανοίγει πια η νομική οδός για να αποζημιωθούν με τη σειρά τους:
Οι Ισραηλινοί με απαίτηση περίπου ενός δισ. για αποζημιώσεις επιζώντων Εβραίων στους οποίους είχε επιβληθεί καταναγκαστική εργασία. Το αίτημα έχει διατυπωθεί πρόσφατα, το 2009. Οι Ιταλοί. Πολλά χωριά της Ιταλίας αλλά και μεμονωμένοι πολίτες μετά τη γνωστοποίηση της υπόθεσης του Διστόμου (επίσης πρόσφατα δηλαδή) έχουν προσφύγει στην ιταλική Δικαιοσύνη για όμοιους λόγους. Το ποσό που ζητούν εκτιμάται κοντά στα 3 δισ. Αλλά αυτά είναι μικροποσά. Τον προηγούμενο μήνα, η Ρωσία αποφάσισε τη σύσταση ομάδας εργασίας του ρωσικού κοινοβουλίου για την εκτίμηση των ζημιών που προκλήθηκαν από τη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς η χώρα φέρεται έτοιμη να διεκδικήσει πολεμικές αποζημιώσεις ύψους έως και... 4 τρισ. (ναι, τρισεκατομμυρίων) ευρώ από τη Γερμανία.
Τα παραπάνω εξηγούν το γιατί μπροστά στο έντονα προβαλλόμενο ελληνικό αίτημα αρχίζουν έστω και "δειλά" στη Γερμανία τα ΜΜΕ να αναφέρονται στο μέχρι πριν τέσσερα χρόνια "ανύπαρκτο" ζήτημα. Επιμένουν βεβαίως να το περιορίζουν μόνο στο θέμα του "κατοχικού δανείου". Γιατί; Γιατί η ίδια η γερμανική κυβέρνηση εκτιμά πως με την καταβολή (κατ' ευχήν μόνο 11 δισ.) θα σιγάσει άπαξ τις ελληνικές απαιτήσεις και θα αποτρέψει το άνοιγμα του ασκού του Αιόλου φοβούμενη ασφαλώς τη μέγιστη εμπλοκή και πάλι εξ Ανατολών. Την απαίτηση από τη Ρωσία, από την οποία άλλωστε εξαρτάται ενεργειακά σε μεγάλο βαθμό.
Όλα τα παραπάνω λοιπόν συνθέτουν πλέον ένα σκηνικό που κάνουν όλο και περισσότερα διεθνή (πέραν των γερμανικών) ΜΜΕ να ασχολούνται με το ζήτημα των "επανορθώσεων". Παράδειγμα το CNBC, από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Με τον πομπώδη τίτλο "Το CNBC ανοίγει το φάκελο των επανορθώσεων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου", η συντάκτης του Alexandra Gibbs εξετάζει ποιος χρωστάει τι σε ποιον μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους.
«Τι είναι οι πολεμικές επανορθώσεις;» ξεκινά η Gibbs.
«Στο τέλος ενός πολέμου, οι χώρες πρέπει να καταβάλλουν πληρωμές ως ένα τρόπο να επανορθώσουν για τις ζημιές που προκάλεσαν. Αυτή ήταν η περίπτωση στο τέλος του Α' και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το χρέος μπορεί να αποπληρωθεί για πολλούς λόγους, όπως για παράδειγμα για την καταστροφή μηχανημάτων και για την εξαναγκαστική εργασία. Συνήθως οι αποζημιώσεις καταβάλλονται με τη μορφή χρημάτων ή υλικών αγαθών.
Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπεγράφησαν μια σειρά συνθηκών προκειμένου να διασφαλιστεί ότι χώρες όπως η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Σοβιετική Ένωση θα αποζημιώνονταν για την καταστροφή που υπέστησαν. Αυτοί που έχασαν τον πόλεμο έπρεπε να πληρώσουν τους νικητές.
Η μοναδική χώρα της Συμμαχίας που κέρδισε αλλά πλήρωσε αποζημιώσεις ήταν οι ΗΠΑ προς την Ιαπωνία.
Το 1988, στο πλαίσιο της Πράξης Πολιτικών Ελευθεριών, ο Αμερικανός πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν ζήτησε συγνώμη από τους Ιαπωνοαμερικανούς που κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και συμφώνησε να καταβάλει 20.000 δολάρια σε κάθε επιζώντα πρώην κρατούμενο».
Η Γερμανία
«Ηθική υποχρέωση να πληρωθούν οι αποζημιώσεις»
«Η Γερμανία», λέει η συντάκτης, «έπρεπε να πληρώσει τα περισσότερα για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως το αρχικό σύνολο εξακολουθεί να είναι ασαφές - ίσως γιατί οι συμμαχικές χώρες απαίτησαν διαφορετικές μορφές αποζημίωσης στις διάφορες συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν. Αρχικώς οι σύμμαχοι υπέδειξαν ότι η Γερμανία χρωστούσε έως και 320 δισ. δολάρια σε τιμές του 1947 (σ.σ. στο ποσό περιλαμβάνεται και το ελληνικό αίτημα των 7,5 δισ. δολαρίων σε τιμές του 1947) σε κατατεθειμένα αιτήματα αποζημιώσεων - ποσό που σύντομα κατάλαβαν ότι δε θα μπορούσε να αποπληρωθεί από τη Γερμανία την περίοδο εκείνη, ιδιαίτερα λόγω και του πρόσθετου χρέους από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε συνέδριο για το Γερμανικό Εξωτερικό Χρέος που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο το 1952, τα μεταπολεμικά χρέη της Γερμανίας απομειώθηκαν στα περίπου 7 δισ. γερμανικά μάρκα (περίπου 3 δισ. δολάρια με τις σημερινές ισοτιμίες) από 16,2 δισ. γερμανικά μάρκα, ενώ τα προπολεμικά χρέη της μειώθηκαν σε 7,3 δισ. γερμανικά μάρκα» (σ.σ.: Να υπογραμμίσουμε πως η Ελλάδα όντως υπέγραψε το "κούρεμα" του γερμανικού χρέους, αλλά ούτε η ίδια ούτε άλλες χώρες περιέλαβαν σ' αυτό τις οφειλές από τις «πολεμικές επανορθώσεις». Οι περισσότερες υπέγραψαν διακρατικές συμφωνίες διευθέτησης στη δεκαετία του '60, η Ελλάδα όχι, παρά τα περί αντιθέτου θρυλούμενα).
«Στις 14 Ιανουαρίου 1946, στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι, δημιουργήθηκαν δύο μορφές επανορθώσεων για τους συμμάχους, σε μερίδια: η μία αφορούσε όλες τις επανορθώσεις, περιλαμβανομένων και των κεφαλαίων, και η δεύτερη το «βιομηχανικό» και άλλο κεφαλαιακό εξοπλισμό. Η Βρετανία, οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Γιουγκοσλαβία ήταν οι μεγαλύτεροι μέτοχοι.
Επιπλέον, η Γερμανία υπέγραψε συμφωνία στις 10 Σεπτεμβρίου 1952, επιβεβαιώνοντας πως η Δυτική Γερμανία θα συμφωνούσε να πληρώσει 3 δισ. γερμανικά μάρκα στο Ισραήλ σε δόσεις και 450 εκατ. γερμανικά μάρκα στο Παγκόσμιο Εβραϊκό Κογκρέσο, ομοσπονδία που εκπροσωπεί τις εβραϊκές κοινότητες, σε διάστημα 12 ετών.
Όπως και η Ελλάδα, ο υπουργός Οικονομικών του Ισραήλ, Yuval Steinitz, ανακοίνωσε το 2009 ότι ήθελε η Γερμανία να πληρώσει από 450 εκατ. ως 1 δισ. ευρώ σε αποζημιώσεις για την καταναγκαστική εργασία Εβραίων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος - παρά το γεγονός ότι είχε αποπληρώσει το μερίδιο του χρέους για το Ισραήλ».
Η συντάκτρια βέβαια εδώ, προφανώς λόγω αδυναμίας συλλογής στοιχείων, δεν μπαίνει στον κόπο να αναλύσει ξεκάθαρα το ελληνικό αίτημα για τις επανορθώσεις.
Αντιθέτως στο χθεσινό της φύλλο η "περίφημη" «Bild» αιφνιδιάζει: «Ηθική υποχρέωση να πληρωθούν οι γερμανικές αποζημιώσεις». Πρόκειται μάλιστα για ένα διόλου τεχνοκρατικό ρεπορτάζ, αφού γίνεται εκτενής αναφορά για τη σφαγή στο Δίστομο, με την κατάληξη ότι «η γερμανική κυβέρνηση έχει τουλάχιστον ηθική, αν όχι και νομική, υποχρέωση να καταβάλει αποζημιώσεις».
