Ημέρες προκλήσεων ζούμε στην Ε.Ε. εν έτει 2015, όπου τα προβλήματα είναι πολλά και τα γέννησε μία πολιτικοοικονομική κρίση. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το οικονομικό-πολιτικό-κοινωνικό σύστημα του καπιταλισμού έχεις ως αποτέλεσμα να υψωθούν τείχη στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, το οποίο ανά τον πλανήτη κραυγάζει για διόρθωση πολλών λαθών (βλ. ανατολικά το κλίμα αναβρασμού που κυριαρχεί και την κατάσταση της παγιδευμένης Ε.Ε.) και την ανάπτυξη ενός νέου πολιτισμικού ρεύματος.
Του Μιχάλη Αποστολάκη*
Στον πυρήνα της Ε.Ε. οι ιδεολογίες που κάνουν την εμφάνιση τους στις μέρες μας είναι ο φιλελευθερισμός ( αν και δεν τον παρατηρούμε ιδιαίτερα) και ο νεοφιλελευθερισμός ο οποίος επικρατεί και αποτελεί όπλο των συντηρητικών δυνάμεων. Μια συντηρητική Ευρώπη, αγκυλωμένη σε ιδεοληψίες που μόνο πρόοδο δε θα φέρουν, είναι λοιπόν το κύριο χαρακτηριστικό του πολιτικοκοινωνικού μας γίγνεσθαι. Υπό αυτές τις συνθήκες οι ευρωπαϊκές ηγεσίες καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα διττό πρόβλημα, κατεξοχήν πολιτικό αλλά και οικονομικής υφής συνάμα.
Η βαρύτητα των σημερινών γεγονότων επιβάλλει μία σύντομη ιστορική αναφορά, προκειμένου να γίνει αντιληπτό τι είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Ιστορικά λοιπόν αξίζει να αναφερθεί πως το 1789 κατά τη Γαλλική Επανάσταση γεννήθηκε η πολιτική ιδεολογία του Φιλελευθερισμού. Οι τότε φιλελεύθεροι βασιζόμενοι στους "σπόρους" του διαφωτισμού ήταν εκφραστές του ορθολογικού ρεφορμισμού και της φυσιολογικής αντιμετώπισης της οποιασδήποτε πολιτικής αλλαγής. Ειδικά το τελευταίο έδωσε μια δημοκρατική πνοή στα τεκταινόμενα του 18ου-19ου αι. Παράλληλα η φιλελεύθερη ιδεολογία ήταν υπέρ του laisser - faire και της εργατικής νομοθεσίας ταυτόχρονα. Ο φιλελευθερισμός κατά τη γένεση του βρισκόταν στο κέντρο μεταξύ δύο ιδεολογιών: του Συντηρητισμού και του Σοσιαλισμού. Οι εν λόγω ιδεολογίες έχουν ένα πλήθος χαρακτηριστικών, τα σημαντικότερα εξ αυτών είναι:
• Φιλελευθερισμός: Η κοινωνική πρόοδος προκύπτει μέσα από ήπιες κοινωνικές τομές των οποίων η δημιουργία γίνεται πάντα με μέτρο.
• Συντηρητισμός: Ιδεολογία η οποία χωνεύει πιο δύσκολα από όλες, οποιαδήποτε κοινωνική αλλαγή με σκοπό να παραμείνουν άθικτα τα συμφέροντα εκείνων των ομάδων που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας.
• Σοσιαλισμός: Λόγω του ότι στη συγκεκριμένη ιδεολογία θεωρείται πως η κοινωνική πρόοδος έρχεται με πολύ αργό ρυθμό, υποστήριζε ριζοσπαστικές αλλαγές προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία.
Ο Συντηρητισμός είναι που με την πάροδο των χρόνων μετεξελίχθηκε, στις μέρες μας, στην κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική ιδεολογία του "Νεοφιλελευθερισμού". Μια ιδεολογία η οποία στηρίζει την απόλυτη ελευθερία των σύγχρονων αγορών αλλά σε αντίθεση με τον φιλελευθερισμό δεν την απασχολεί ιδιαιτέρως η εργατική νομοθεσία, διότι ως γνήσιο τέκνο του συντηρητισμού ενδιαφέρεται για την συντήρηση των συμφερόντων που κυριαρχούν δηλαδή των συμφερόντων του τραπεζικού κεφαλαίου. Το τραπεζικό κεφάλαιο από την άλλη πλευρά, αποτελεί το νευρικό σύστημα των κοινωνιών ιδίως στο δυτικό πολιτισμό. Το προηγούμενο λαμβάνει χώρα διότι στον καπιταλισμό οι τράπεζες μέσω των χρεών παράγουν χρήμα άρα συνεπάγεται πως ο ρόλος τους είναι μείζονος σημασίας. Σε αυτή τη νευραλγική θέση των τραπεζών προστίθενται οι επονομαζόμενες αγορές και οι οίκοι αξιολόγησης.
Δηλαδή δε φτάνει που κάποιοι έφτιαξαν ένα σύστημα, αποφάσισαν πως πρέπει να αξιολογούν και τις επιδόσεις του συγκεκριμένου συστήματος οι ίδιοι, αδιαφορώντας για λέξεις όπως : άνθρωπος, φτώχεια, ανεργία , ολοκληρωτικά καθεστώτα κ.λπ.
Αναρωτιέμαι ως οικονομολόγος, «είναι ορθό να κατακρίνω ένα σύστημα (το καπιταλιστικό) όταν αποδεδειγμένα είναι υπεύθυνο για όλα αυτά τα θαυμαστά έχει πετύχει ο άνθρωπος ειδικά τους τελευταίους δύο αιώνες;», Την απάντηση για άλλη μία φορά τη δίνει η ιστορία. Αλλά προτού αναφέρω το ιστορικό επιχείρημα που καταδεικνύει την ανάγκη αλλαγής προσανατολισμού των κυρίαρχων πολιτικών ιδεολογιών (ειδικά του νεοφιλελευθερισμού) και του οικονομικού μοντέλου που ακολουθούνται μέχρι και σήμερα στην Ευρώπη (με απόλυτο παίχτη το τραπεζικό κεφάλαιο) πρέπει να ξεκαθαριστούν κάποια πράγματα για το ρόλο της σύγχρονης αριστεράς:
• Ως πολίτευμα η δημοκρατία, είναι ότι καλύτερο έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος και δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως γενέτειρα της είναι η Ελλάδα. Συνεπώς η ελληνική σύγχρονη αριστερά πρέπει να την έχει "κορώνα στο κεφάλι της". Σε δεύτερο επίπεδο εμείς οι Έλληνες πρέπει να πείσουμε αρχικά την Ευρώπη και εν συνεχεία όλο το πλανήτη ότι δημοκρατία διαχρονικά έδινε τις λύσεις (καίριο πολιτικό ζήτημα).
• Η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, εντός των δημοκρατικών πολιτευμάτων, έχει αποδεδειγμένα αποτύχει πλήρως. Ειδικότερα, η συγκεκριμένη ιδεολογία μη αποδεχόμενη κανένα φραγμό στις αγορές μετέτρεψε το καπιταλισμό σε εργαλείο των τραπεζών, αδιαφορώντας για τους ανθρώπους.
• Ο καπιταλισμός, η οικονομική μας καθημερινότητα δηλαδή, έχει εκχυδαϊστεί λόγω του νεοφιλελευθερισμού. Άρα πρέπει να ξεριζωθούν και οι δύο αυτές παράμετροι και στη θέση τους πρέπει να εισχωρήσει ένα νέο οικονομικοκοινωνικό μοντέλο.
• Το νέο αυτό οικονομικοκοινωνικό σύστημα, η αριστερά ως "ιδεολογική μήτρα", έχει την υποχρέωση να το εδραιώσει κάνοντας την αρχή στην Ευρώπη. Είναι αυτονόητο πως αυτό το καινούργιο μοντέλο θα βασίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης, του αλληλοσεβασμού και γενικά σε όλες τις ανθρωπιστικές αξίες. Μέσω της κοινωνικοποίησης των ανθρώπων και της σύγχρονης τεχνολογίας (βλ. για παράδειγμα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που γέννησαν το κίνημα των αγανακτισμένων) τα παραπάνω γίνονται δυνατά, απλά είναι αριστερή ευθύνη να ανοίξει ο δρόμος προς αυτή τη κατεύθυνση.
Ας επανέλθω στο ιστορικό επιχείρημα:
Οι ΗΠΑ το 1929 έζησαν το δικό τους Κραχ, η πρώτη αντίδραση του τότε προέδρου Herbert Hoover, ήταν υφεσιακά μέτρα, εθελοτυφλώντας και έχοντας πίστη στην κυρίαρχη θεωρία της οικονομικοπολιτικής σκηνής της εποχής. Πιο συγκεκριμένα αυτή η θεωρία ήταν η «Ποσοτική θεωρία του Χρήματος», η οποία απέκλειε εν ολίγοις μια βαθιά ύφεση και εξύψωνε τον κανόνα του χρυσού (ένα είδος κοινού νομίσματος). Η κρίση του '29 ξεπεράστηκε με επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές με τον πρόεδρο Franklin Roosevelt και τον «πατέρα οικονομολόγο» John Maynard Keynes, να διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην αλλαγή προσανατολισμού. Με τα χρόνια η Αμερική ανέκαμψε ξεπέρασε τα προβλήματα της και έθεσε το τραπεζικό κεφάλαιο στο προσκήνιο, δίνοντας πισω στον καπιταλισμό τη χαμένη του αίγλη. Βέβαια με μία ματιά σήμερα στις ΗΠΑ, όπου τα κοινωνικά ζητήματα που εγείρονται είναι πολλά (συνεχώς παρατηρούνται νεκροί πολίτες από αστυνομικούς), διαπιστώνει κανείς πως ο σύγχρονος καπιταλισμός των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε συνδυασμό με τα πολιτικά ρεύματα που εναρμονίζονται με αυτόν δεν προσδίδουν καμία αίγλη. Αντιθέτως και εκεί το σύστημα χωλαίνει. Άρα το εν λόγω παράδειγμα της Αμερικής σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποτελεί πρότυπο για την Ευρώπη.
Η Γηραιά ήπειρος στην άλλη πλευρά του ατλαντικού, έμαθε τι πάει να πει κραχ, περίπου 90 χρόνια αργότερα. Στην αρχή βρισκόταν σε άρνηση, παρόλ' αυτά συνήλθε και ακούγοντας τον «πατέρα Keynes» θα ακολουθήσει το παράδειγμα των ΗΠΑ χρησιμοποιώντας επεκτατική οικονομική πολιτική (πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης), θέλοντας να δώσει νέα δυναμική στο καπιταλισμό των τραπεζών (για να μην ξεχνιόμαστε).
Είναι φανερό από όσα προαναφέρθηκαν ότι:
• Η Ευρώπη έπεται της Αμερικής κατά 90 χρόνια στο καπιταλιστικό τραπεζικό σύστημα. Αφού τα θέματα που θέλουμε να λύσουμε στην Ε.Ε., οι ΗΠΑ τα έχουν λύσει από το 1929 ενισχύοντας τα κεφάλαια των πιστωτικών ιδρυμάτων.
• Αν η Ευρώπη απλά ακολουθήσει τις πολιτικές που εφάρμοσαν οι ΗΠΑ κάποτε στο παρελθόν, θα συνεχίσει εκτός απροόπτου να βρίσκεται 90 χρόνια πίσω από αυτή.
• Αν θέλει η Ε.Ε. να ξεπεράσει την Αμερική και να μην αποκτήσει τα χαρακτηριστικά της που κατάδηλα δείχνουν μία «ελαττωματική κατάσταση», ένα πράγμα της απομένει να κάνει. Να μην ακολουθήσει το δρόμο του '29 μόνο και μόνο για να βγει από την κρίση, κινδυνεύοντας έτσι να καταλήξει όπως η Αμερική σήμερα (βλ. παραπάνω για τα κοινωνικά προβλήματα που εμφανίζονται σήμερα στις ΗΠΑ). Αντιθέτως οι ευρωπαϊκές ηγεσίες πρέπει σκεφτούν ριζοσπαστικά. Ειδικότερα: η κατάσταση απαιτεί την εισαγωγή του νέου κοινωνικοοικονομικού μοντέλου που αναφέρθηκε στις παραπάνω γραμμές.
Το νέο κοινωνικοοικονομικό σχέδιο που αναζητούν οι κοινωνίες και έχει ανάγκη ο άνθρωπος βασίζεται σε:
• Ανθρωπιστικές αξίες (αλληλεγγύη κ.λπ.).
• Κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις.
• Σύγχρονη τεχνολογία και κοινωνικοποίηση.
Το εν λόγω μοντέλο η σύγχρονη αριστερά είναι υπεύθυνη να το εισαγάγει στην παγκοσμιοποιημένη εν πολλοίς σύγχρονη κοινωνία, του δυτικού πολιτισμού, έτσι ώστε να διαμορφωθεί ένα νέο ανθρωπιστικό πολιτισμικό ρεύμα. Με αυτό το τρόπο και τη ταυτόχρονη διαφανή εφαρμογή της δημοκρατίας σε όλα τα μήκη και πλάτη των σύγχρονων κοινωνιών, υπάρχει ελπίδα καταπολέμησης της πληθώρας των προβλημάτων του ανθρώπινου είδους (προβλήματα που πηγάζουν κυρίως από έλλειψη παιδείας, το νεοφιλελευθερισμό και το καπιταλισμό των τραπεζών).
Υ.Γ.: Η αλλαγή νομοτελειακά θα έρθει, γιατί οι πληροφορίες (δηλαδή η γνώση) διαχρονικά αυξάνονται. Το θέμα είναι να μην έχουμε αυτοκαταστραφεί ως ανθρώπινο είδος μέχρι τότε.
* Ο κ. Μιχάλης Αποστολάκης είναι οικονομολόγος
